Er luisteren nog altijd veel meer mensen naar streaming dan naar vinyl. Toch liegen de cijfers niet: zowel de verkoop van platen als platenspelers zit in de lift. En dat al meer dan vijftien jaar lang. Voor veel van die kopers is vinyl echt iets nieuw en onbekend.
Aanvankelijk leek de terugkeer van vinyl een tijdelijk fenomeen, een hip modeverschijnsel. Maar die ‘tijdelijke’ revival is al meer dan vijftien jaar lang bezig. Je kunt moeilijk spreken van een vluchtige mode als het over zo’n lange periode gaat. Het is bovendien duidelijk dat vinyl hele generaties aanspreekt die geen echte vinylverleden bezitten. Artiesten als Taylor Swift en Olivia Rodrigo verkopen veel platen – en de meeste van hun fans zijn tieners en twintigers. Dat zijn muziekliefhebbers die vooral met digitale bestanden en streaming zijn opgegroeid. Toch hebben ze plaats in hun leven geruimd voor een platenspeler en vinylreleases. Misschien omdat net het tastbare in de smaak valt, volgens anderen heeft het dan weer te maken met de ervaring. Tegenover de keuzestress en playlists bij streamingdiensten biedt vinyl een luisterervaring die het albumconcept van de artiest volgt. Hoe dan ook, vinyl lijkt een ‘blijvertje’.
Maar tussen de hoogdagen van vinyl en nu gaapt een hele kloof. In de jaren negentig en na 2000 kochten weinigen platen en stortte de productie van platenspelers in. Enkele merken bleven naarstig draaitafels bouwen voor hifi-liefhebbers, maar er verdween toch heel veel kennis en ervaring. In dit dossier willen we daarom de basics van het vinylluisteren op een rij zetten. En ook al een tipje van de sluier lichten over hoe je een platenspeler kunt upgraden en de ervaring verbeteren.
De basis
Platenspelers bestaan al (veel) meer dan een eeuw. Over de jaren heen is er qua materialen en constructie wel wat veranderd, maar de basis is al decennia hetzelfde. Hieronder vind je de belangrijkste onderdelen bij het merendeel van platenspelers.
Een platenspeler bestaat uit een draaischijf (ook: plateau of platter) die roteert dankzij een motor. Die geeft zijn draaibeweging rechtstreeks door (direct-drive) of via een riem. Van beide technieken zijn er voor- en tegenstanders, wat je trouwens over nagenoeg alle aspecten van een platenspeler kunt zeggen waar meerdere constructiewijzen bestaan. Vaak wordt de motor zwevend opgehangen, zodat de trillingen niet het afspelen beïnvloeden. Tegenwoordig heeft een motor meestal een elektronische sturing zodat het altijd aan het correcte toerental draait. De draaischijf zelf kan uit een varia van materialen bestaan. Aluminium en glas zijn populaire opties. Erop ligt doorgaans een mat van rubber, vilt, kurk of leder, elk met eigen dempende eigenschappen. De lager gebruikt voor de spindle of as van de draaischijf speelt eveneens een grote rol. Sommige merken gebruiken hiervoor luchtlagers of magnetisme.
Rond de draaischijf zit een chassis (plinth in het Engels). Bepaalde toestellen, zoals die van Linn, Pro-Ject’s The Classic of veel Thorens’, werken met een subchassis. Dat is een zwevend gedeelte dat met vering ontkoppeld wordt van het buitenchassis en de omgeving. Een tweede chassis-filosofie is mass-loading: het chassis zo zwaar mogelijk maken. Er is een andere school die gelooft in een minimalistisch chassis. Dat is dan een bewuste keuze. Bij budgettoestellen wordt het vaak holle chassis echter heel licht gehouden om geld te besparen. Een heel andere kijk op de zaak is de motor net helemaal buiten het chassis te plaatsen. Er zijn heel wat klassieke high-end draaitafels die het zo aanpakken.
Een belangrijk onderdeel is de toonarm. Ook hier zijn meerdere materialen mogelijk (onder meer aluminium en koolstofvezel) en vormen (recht, J-vorm of een S-kronkel). Het einddoel is te zorgen voor een toonarm die niet resoneert en de naald in positie brengt ten opzichte van de plaat. De toonarm is bijna tegen een einde bevestigd aan het chassis, een lagermechanisme zorgt dat de arm draaiend kan bewegen. Echt aan het uiteinde vind je een contragewicht, dat je op de juiste plaats moet parkeren zodat de naald met de juiste druk op de plaat drukt. Denk daarbij aan hoe een hefboom werkt. Aan de andere zijde eindigt de toonarm in een headshell. Die zit vast op de toonarm of via een loskoppelbare SME-connector.De meeste platenspelers hebben een radiale toonarm: de toonarm draait rond een punt, zoals hierboven beschreven. Er zijn ook lineaire designs, zoals bij Bergmann, Clearaudio of oude Bang & Olufsen-draaitafels, waarbij het element in een vaste hoek over de plaat schuift tijdens het afspelen.
De headshell is de houder voor het element of de cartridge. Zo’n element is een heel belangrijk onderdeel: het omvat de naald die contact maakt met een plaat en de muziek in de groeven afleest. Over elementen lees je verderop meer, want hoewel de constructie simpel is valt er toch veel over te vertellen. Het is alvast goed om mee te geven dat een cartridge door zijn interne constructie en naaldvorm heel bepalend is voor de klank. Er zijn twee hoofdtypes: moving magnet (MM) en moving coil (MC). Daarnaast zijn er ook niche-cartridges met andere technieken, zoals de optische van DS Audio, of moving iron.
Tenslotte zijn er nog een aantal onderdelen die een impact hebben op de weergave: de interne bedrading van het element naar de aansluitingen achteraan, de voeding en de kabel die naar de versterker gaat. Ook de voeten van een platenspeler spelen een cruciale rol. Ze dempen vibraties van de omgeving en (bij betere draaitafels) zijn verstelbaar in hoogte. Belangrijk, want een platenspeler moet waterpas staan voor de beste weergave.
Verbinden met je muzieksysteem
Het signaal dat uit een platenspeler komt is heel zwak en stil. Sluit je een draaitafel aan op een gewone aux-ingang of line-in, dan zal je heel weinig horen. Daarom dat je een platenspeler verbindt met een aparte phono-ingang op je versterker. Is die er niet? Of heb je een audiotoestel met enkel een aux-ingang, zoals een Sonos-speaker, soundbar of actieve speakers? Dan moet je zorgen dat het signaal versterkt wordt. Dat kan op twee manieren: je kiest een platenspeler met een ingebouwde phono-versterker of je plaatst een losse phono-versterker tussen de draaitafel en audiotoestel. Ook over phono-trappen valt heel veel te vertellen, in een later artikel lees je er alles over. We geven alvast mee dat een goedkopere phono-versterker of phono-ingangen op typische versterkers geschikt zijn voor platenspelers met MM-cartridges. Dat zijn de populairste elementen bij platenspelers onder (grofweg) 1.500 euro. De meeste MC-cartridges produceren een nog zwakker signaal en vereisen een aangepaste phono-versterker. Betere phono-trappen ondersteunen beide types.
De sleutel tot een betere klank
Als een platenspeler niet goed klinkt, dan ligt dat vaak aan het element. Bij heel goedkope modellen zit er wellicht een minderwaardige op. Bij betere draaitafels kan het probleem zitten bij de instelling. Een element moet immers juist ingesteld zijn, zodat de naald juist gepositioneerd is ten opzichte van de groeven en met de juiste (naald)druk. Dit correct afregelen lijkt vaak uitdagend als je met vinyl begint, maar met wat geduld kun je het snel leren.
Gelukkig worden de meeste platenspelers tegenwoordig geleverd met de belangrijkste zaken in de fabriek geconfigureerd. Het inregelen van de naaldruk moet je meestal wel zelf doen. Dit wordt doorgaans goed uitgelegd, maar het is een aanrader om te investeren in een digitale weegschaal om het echt juist te doen.
Check ook altijd goed je bekabeling bij ruisproblemen. Naast de audiokabel moet het dunne aardingskabeltje aangesloten zijn op de platenspeler en versterker. Vermijd contact met stroom- en netwerkkabels.
Stof, de vijand
Vinyl is een fysiek medium. Een gevolg daarvan is dat de geluidskwaliteit aangetast wordt door stof en sleet. Het eerste is al heel snel een probleem. Daarom is een borstel om een plaat voor het afspelen (zacht) schoon te wegen een must. Er zijn ook kleine borstels om de naald schoon te maken. Doe dit altijd heel voorzichtig. Een stofkap op de platenspeler helpt tegen het opbouwen van stof, met een platenwasmachine maak je vinyl weer kraaknet. Koop je graag vinyl tweedehands, dan is het een echte aanrader. De meesten werken met vloeistoffen, de hele dure met ultrasoon geluid.
Daarnaast is het natuurlijk ook heel belangrijk om je vinyl altijd goed te behandelen. Steek ze na gebruik weer in de hoes, onderwerp ze niet aan temperatuurverschillen en plaats ze rechtop in een kast of doos. Er zijn gelukkig heel veel opties op dit vlak, gaande van elegante retromeubels tot vinyldozen.
Shellac
De platen die je nu koopt zijn gemaakt om te draaien op 33 1/3 of 45 toeren per minuut. Ze worden uit vinyl gemaakt, eigenlijk geperst. Bij muziekliefhebbers is de kwaliteit van die ‘pressing’ vaak een discussieonderwerp, want ook dat beïnvloedt de geluidskwaliteit. Zeker bij bekende albums die doorheen de tijd meerdere pressings kende is er soms een hele zoektocht naar de beste. Een variabele is de dikte of het gewicht van een plaat. Je ziet wel vaker heruitgaven mikkend op audiofielen die uitpakken met iets als ‘180 gram pressing’.
Vroeger had je ook wel andere toerentallen en materialen. De bekendste die je mogelijk nog kunt ontmoeten als je rondsnuffelt op een platenbeurs zijn 78-tpm platen. Deze zijn uit shellac gemaakt en vereisen een gespecialiseerde cartridge. Tegenwoordig vind je ook niet zoveel platenspelers meer die deze snelheid ondersteunen. Of je moet een andere riem gebruiken.
De bekendste merken
Er zijn verrassend veel merken die platenspelers aanbieden. Dat is niet hetzelfde als ‘bouwen’. Heel veel merken laten hun producten elders bouwen. Of er wordt gewerkt met onderdelen van derden. Niet iedereen kan een goede toonarm ontwerpen en fabriceren bijvoorbeeld. Budgetspelers van 100-200 euro komen ook bijna altijd vanuit China.
Een van de grootste namen qua platenspelers is het Oostenrijkse Pro-Ject, dat er een punt van maakt alles om in Europa te fabriceren. De eigenaar van het merk, Heinz Lichtenegger, is een hifi-entrepreneur die andere merken bezit, zoals Rekkord, en onderdelen levert aan derden. Thorens is een historisch merk dat na een recent verhuis naar Duitsland grote indruk maakt met spelers die trouw zijn aan het verleden maar wel nieuwe technologie bevatten. Nog in Duitsland heb je Clearaudio (ook met eigen elementen en toonarmen) die knappe draaitafels bouwen in het hogere en in het topsegment. Ook Duits is Transrotor, een technisch sterk bedrijf dat graag met een zwaar chassis en losgekoppelde motoren werkt. ELAC, Dual en Rekkord ronden het lijstje van Duitse namen af. Nu ja, in het land zijn er nog heel wat merken te vinden. In het V.K. vind je twee grote namen: Rega en Linn. Ongewoon aan Rega is dat ze graag net heel lichte designplatenspelers bouwen uit heel moderne materialen en met glas, naast toonarmen en cartridges. Linn is legendarisch in de industrie omdat hun LP12 Sondek sinds 1973 op de markt is, zij het wel in geüpgradede vorm, en vaak als referentie wordt gezien. Nog in Groot-Brittannië is er Roksan (zusterbedrijf van Monitor Audio) en SME, gerespecteerde bouwer van high-end spelers. Elders in Europa maken Auris Audio (Servië) en Kuzma (Slovenië) veel indruk. In de V.S. is MoFi een grote naam qua platenspelers en elementen, en Music Hall. In de high-end is er onder meer VPI. Japan heeft natuurlijk Technics, de bouwer van legendarische platenspelers. Audio-Technica, Pioneer en TEAC mogen we ook niet vergeten. Er zijn natuurlijk heel wat hifi-merken die platenspelers aanbieden, incluis high-endmodellen. McIntosh bijvoorbeeld, of Yamaha. Ook Denon heeft veel ervaring met vinyl en met elementen.
Lees de reviews
Op zoek naar een nieuwe platenspeler? We hebben de afgelopen periode diverse modellen getest. Lees de reviews hieronder:
Reacties (0)