DALI heeft wel wat te vertellen als het redactieleden van FWD Magazine en Music Emotion (naast vele buitenlandse collega’s) naar z’n fabriek in Denemarken uitnodigt. Onder meer vanwege de coronaperiode maar ook omdat het bedrijf bezig was met het ontwikkelen van heel veel nieuwe producten is immers even geleden sinds een gelijkaardig persbezoek georganiseerd werd. De voorbije jaren waren nochtans een helse rit, want op die korte tijd drong DALI met de kolossale KORE-toren het hoogste segment in en bracht het een luxueuze (en ook niet bepaald compacte) Epikore 11 uit. Enkele maanden eerder presenteerden de Denen op de High End-beurs in München een volledige Rubikore-familie van speakers, bedoeld als opvolger voor z’n respectabele Rubicon-speakers die al tien jaar op de markt waren. De pers samenroepen in Nøranger, het dorpje waar begin jaren tachtig door Peter Lyngdorf de eerste steen van DALI werd gelegd? Dat gebeurde in het najaar van 2024 omdat er nog meer aankondigingen volgen. Maar ook omdat de mensen van DALI duidelijk wat feedback willen horen en wat extra uitleg geven over de keuzes die ze gemaakt hebben. Want de DALI van tien jaar geleden is niet helemaal de DALI van nu. Al blijven veel zaken ook weer heerlijk hetzelfde. De liefde voor de hybrid-tweeter of hout- en papierpulpconussen bijvoorbeeld, net als de eigen tuning en de ontspannen, Deense manier van communiceren.
Voor de lancering van een nieuwe hoofdtelefoon en een reeks premiumluidsprekers nodigde DALI ons uit voor een bezoek aan hun fabriek in Denemarken. Daar zagen we nieuwe luidsprekers én een high-endhoofdtelefoon. Heel andere producten, maar wel gebouwd via dezelfde DALI-principes.
Nieuw op het menu
DALI staat voor Danish Audiophile Loudspeaker Industries. Luidsprekers zitten dus letterlijk in de naam, en het is ook daarmee dat het bedrijf zich de afgelopen veertig jaar hoofdzakelijk bezighield. Aanvankelijk was het een huismerk voor HiFi Klubben, de winkelketen die vanuit Scandinavië Duitsland en Nederland veroverde. Het werd door Peter Lyngdorf opgericht, en omdat hij goedkope speakers wou aanbieden besloot hij ze zelf te bouwen. Vanuit die relatief eenvoudige weergevers groeide DALI vrij snel door tot een onafhankelijke fabrikant met luidsprekers die het van A tot Z ontwierp. Een sleutelrol werd daarin gespeeld door Lars Worre, de huidige CEO die als akoestische ingenieur aan boord kwam – z’n eerste baan – en meteen een plan uittekende om van DALI een internationaal opererend luidsprekerfabrikant te maken. De uitvoering van die plannen lijkt wel gelukt, want het Deense merk past naadloos in het rijtje van belangrijkste merken op vlak van luidsprekers.
Het eerste wat we te zien krijgen zijn de nieuwe Epikore-modellen. Het gaat om drie nieuwe luidsprekers die onder de bestaande Epikore 11 komen te staan. Daarmee is de luidsprekerfamilie compleet en kan het officieel de Epicon-lijn uit 2012 vervangen. Die substitutie had iedereen wel verwacht toen de grote Epikore 11 in 2023 werd voorgesteld, maar het heeft even geduurd vooraleer de Epikore 3, Epikore 7 en Epikore 9 opdoken. Prijzen beginnen aan 5.000 euro per stuk voor de Epikore 3 (minus stand) en eindigen aan net geen 20.000 euro voor de Epikore 11. Best wel high-end dus, maar dat is duidelijk de baan die DALI nu wil volgen, zegt Worre. “Maar we gaan geen gekke dingen doen en producten met stratosferische prijzen uitbrengen. We volgen onze eigen verlangens en we geven niet toe aan de malle vragen die uit sommige markten komen.” Met de Epicons had DALI het aparte probleem dat de speakers zeer goed presteerden, maar in sommige markten als te goedkoop werden gezien. “DALI werd daarom soms niet serieus genomen, maar met de KORE en Epikore tonen we echt wat we kunnen.”
Persoonlijk luisteren
De ‘L’ in de DALI-naam dekt de landing al een tijdje niet meer. Daarom dat we in Denemarken twee grote productlanceringen meekrijgen: de overige Epikore-modellen die deze luidsprekerfamilie eindelijk compleet maken en de voorstelling van de IO-8-hoofdtelefoon. De naam veranderen naar ‘DALHI’ gaat wellicht niet gebeuren, maar hoofdtelefoons zijn inmiddels wel een belangrijk deel van het productaanbod van het merk geworden. Voor het topmodel dat vorig jaar werd gepresenteerd, de IO-12, was er veel lof, onder meer in de vorm van een EISA Award voor de beste draadloze koptelefoon. Want inderdaad: ondanks de voorliefde voor passieve luidsprekers (maar het heeft er ook actieve), besloot DALI om enkel draadloze hoofdtelefoons aan te bieden. Dat past ook beter bij wat mensen nu willen, merkt productmanager Krestian Pedersen op. Maar omdat het hifi-gebeuren toch echt deel is van het DNA van het bedrijf, kun je de IO-8 (en de IO-12) ook ‘audiofiel’ bekabeld gebruiken. Dat is zelfs mogelijk op twee manieren. Een eerste ‘high-end’-optie is de koptelefoon met een USB-kabel aan je computer of mobiel toestel te hangen. Onderweg misschien wat minder handig, al hebben we het al gedaan en het is niet lastiger dan een hoofdtelefoonkabeltje zoals vroeger iedereen gebruikte. De USB-optie is vooral een goede manier om werkend aan een laptop of thuis muziek lossless en zelfs in hi-resformaat aan de DAC in de IO-8 aan te leveren. Daarnaast is er een klassieke bekabelde modus via een snoer met hoofdtelefoonjack. Deze werkt zelfs als de IO-8 uit staat of de batterij leeg is.
De bekabelde modi zijn ongewoon maar ook niet uniek bij betere draadloze hoofdtelefoons. DALI ging wel een stap verder door een passief circuit te voorzien die ervoor zorgt dat de IO-8 in een uitgeschakelde stand zo goed mogelijk hetzelfde klinkt als in de actieve modus. Dat is wel typerend voor het bedrijf, het wil echt dat z’n producten altijd volgens dezelfde principes wordt gebouwd en consequent klinken.
Complexer dan verwacht
Er zijn nu onwaarschijnlijk veel hoofdtelefoons op de markt. Waar kan DALI dan het verschil maken? “Dat klopt, maar niet elk merk mikt op hetzelfde. Wij willen uitsluitend mensen aanspreken die echt geven om de kwaliteit van het geluid”, legt Krestian Pedersen uit. “Toen we eraan begonnen, zagen we dat de trend richting draadloze hoofdtelefoons ging, maar dat de geluidskwaliteit ontbrak. Onze ambitie werd om de beste koptelefoons ter wereld te bouwen.”
Om dat te bekomen, wordt er volop gebruikgemaakt van de beschikbare in-house kennis. “Daarom dat de IO-8 door hetzelfde team is gemaakt als de KORE-speaker van 40.000 euro. Toen DALI met hoofdtelefoons begon, dachten velen dat we even naar Azië waren getrokken om daar een koptelefoonontwerp te kopen. Maar dat is zeker niet het geval. We zijn echt van nul begonnen. Elk onderdeel en element van de IO-8 is hier ontworpen. Ze worden wel onder ons wakend oog gefabriceerd in het Verre Oosten omdat het niet anders kan, de prijs zou anders echt te hoog te liggen. Maar het designwerk gebeurde allemaal hier in Denemarken.”
“Je mag trouwens niet onderschatten hoe complex een hoofdtelefoon is. Er zijn meer dan vijftig unieke tools nodig om de IO-8 te maken. Dat komt omdat hoofdtelefoons een heel ander leven dan speakers hebben. Aan een luidspreker kom je normaal niet, een koptelefoon wordt vastgenomen, gegooid, er gebeurt veel mee. Voor ons designteam was dat wel een hele uitdaging!”
De IO-8 is qua uiterlijk duidelijk verwant met de goedkopere IO-4 en IO-6 (“van die twee hebben we echt veel geleerd”) maar is onderhuids nauw verwant met de IO-12. “De elektronica is hetzelfde, met een nieuwe chipset van Sony met ANC-geluidsmodi. Er is ook een grote 50-mm driver die ontworpen werd op dezelfde manier als onze luidsprekerdrivers. Een verschilpunt hier is dat we geen SMC konden gebruiken, dat is voorbehouden voor de IO-12.”
SMC Gen 2
Het duurt nooit lang vooraleer SMC of Soft Magnetic Composite bij DALI ter sprake komt. Het Deense bedrijf gebruikt dit bijzonder materiaal graag in het motorsysteem van de speakers, het is echt hun ‘ding’. Het begon daarmee bij de introductie van de Epicon-speakers meer dan een decennium geleden, daarna vond SMC z’n weg naar goedkopere modellen (Rubicon en Opticon) en naar de high-end KORE. De DALI-ontwerpers vinden het een belangrijke toevoeging omdat het door zijn hoofdeigenschap (magnetisch, maar niet elektrische geleidend) minder ‘remmend’ werkt. Het heeft geen last van hysteresis en eddy stromen, waardoor er beperkt vervorming optreedt. Dat kadert dan weer in de strijd tegen vervorming in luidsprekers, een probleem dat veel significanter is dan de vaak aangehaalde vervorming in elektronische onderdelen en versterkers. Het is een onderwerp dat wel leeft bij Peter Lyngdorf, die ook de oprichter is van Purifi, een startup die naast EigenTakt-versterking ook drivers ontwikkelt met heel weinig vervorming.
In de nieuwe Epikore-modellen is er SMC Gen 2 gebruikt, dan ongeveer 2½ minder geleidend is dan de eerste SMC – het is bijna een isolator. In de nieuwe Epikore 3-boekenplankspeakers en de Epikore 7- en Epikore 9-vloerstaanders is SMC Gen 2 aanwezig in het motorsysteem van de woofers en bij de 7-inch midrange-drivers. Daarnaast is SMC ook voor het eerst gebruikt in de spoelen van de cross-over.
Van A tot Z
Wat gebeurt er juist in een luidsprekerfabriek? Dat hangt sterk af van het merk. De meesten doen assemblage. Drivers en tweeters die ingekocht worden bij een leverancier worden gemonteerd in kasten die intern maar meestal extern gemaakt worden. Dat is vaak een praktische keuze: hout bewerken en naar de juiste vorm brengen vereist machines die veel plaats innemen. Als bedrijf moet je ook aanzienlijke hoeveelheden produceren (en verkopen) om het qua kosten zinvol te maken. Externe drivers zijn natuurlijk niet per se slecht, want er zijn zeker driverbouwers die een heel goede reputatie hebben. Accuton, ScanSpeak en SEAS zijn voorbeelden van leveranciers die je in dure speakers vindt.
Het is dus meestal enkel een groter merk, zoals DALI, dat echt alles zelf doet. Buiten de schaalvoordelen wordt het dan makkelijker om het volledige luidsprekerontwerp op elkaar af te stemmen. Wat echt opvalt tijdens de rondleiding in Nøranger is dat DALI op vlak van productie heel grote stappen heeft gezet ten opzichte van circa tien jaar geleden. Er gebeurde al veel ter plekke, maar de productie is nog meer onder één dak gebracht.
Het begint bij de drivers die DALI zelf ontwerpt. De meesten zijn heel herkenbaar aan de donkerrode tint en de ruwere textuur van de conus gemaakt uit papier- en houtpulp. Een materiaal dat vooral het Deense bedrijf gebruikt, en dat volgens hen veel voordelen heeft ten opzichte van andere populaire keuzes, zoals koolstofvezel of aluminium. Er zit wel een evolutie in. Na een introductie op de KORE, zijn de Epikore- en Rubikore-modellen uitgerust met Clarity Cone. Dit zijn een oneven aantal brede groeven in de conus die de conus meer lineair en als een piston doen bewegen.
We krijgen ook een demonstratie van hoe DALI-werknemers de drivers het magneetsysteem en hele drivers assembleren, met verderop een afdeling waar cross-overs worden gesoldeerd. We zien er een aantal afgewerkt, heel complexe circuits bevestigd aan de bodemplaat van een EPIKORE-speaker. Dit onderdeel is voor mensen die naar speakers luisteren onzichtbaar. Daardoor wordt de rol die een cross-over speelt vaak onderschat, maar het is cruciaal om te zorgen dat de verschillende drivers en tweeters naadloos samenwerken zodat alle frequenties op het juiste moment bij de oren arriveert.
Artificieel zweet voor hoofdbanden
Het meeste plaats in de fabriek wordt ingenomen door de afdeling waar de behuizingen van luidsprekers gecreëerd worden. Dat doet DALI voor de meeste van zijn luidsprekers, vanaf de Opticon-lijn en hoger. Dit deel van de productie was veel bescheidener toen we hier het laatst waren. Nu is er veel meer activiteit, onder meer aan een grote machine toegewijd aan het vormen van houten panelen. Een gerobotiseerde verfkabine is ook iets nieuw, waardoor DALI nu zelf luidsprekers op een hoogwaardige manier kan lakken en vernissen. Het is een hele grote installatie, wat je ook nodig hebt als je immense vloerstaanders zoals de KORE en de Epikore 11 van een laagje verf moet voorzien. Het geheel is geautomatiseerd: we zien een speaker in de ruimte binnenrollen en een robotarm die er rond beweegt terwijl er een lak wordt aangebracht.
Hoe professioneel productie is wordt niet enkel bepaald wat er geproduceerd wordt, maar ook hoe. Op dat vlak zien we verschillende zaken die aantonen dat er echt over is nagedacht. Drivers in een loodzware vloerstaander monteren of de behuizing boenen, dat is niet zo simpel zonder de juiste hulpmiddelen. Er zijn echter slimme systemen ontwikkeld om speakers te verplaatsen en in werkbanken op te hangen, zodat medewerkers zonder gevaar voor rugletsels kunnen werken. Er hangt echt een sfeer van respect voor elkaar op de fabrieksvloer, iets dat doorheen de jaren bij nog meer Scandinavische fabrikanten die we bezochten opviel.
Wat opvalt is dat quality control een groter deel van het verhaal is. Nieuwe drivers worden bijvoorbeeld op een toegewijde machine getest, en er is ook een afdeling waar producten aan extreme hitte en vochtigheid worden blootgesteld. De DALI-speakers belanden immers overal ter wereld, ook in landen met heel andere klimaten dan je in Denemarken vindt. Hoofdtelefoons brengen dan weer hun eigen uitdagingen. Een flesje artificieel zweet ligt klaar om te onderzoeken of materialen van bijvoorbeeld hoofdbanden tegen langdurig gebruik kunnen. “Het is een echt probleem. Bij de IO-4 en IO-6 merkten we dat door bepaalde huidverzorgingsproducten het kunstmatige leder die we toen gebruikten begon te desintegreren.”
De designprincipes van DALI
Alle luidsprekers die DALI uitbrengt worden ontworpen aan de hand van acht designprincipes die vaak nauw samenhangen. Een eerste zagen we tijdens de rondleiding in actie: individually crafted of stuk per stuk vervaardigd. En inderdaad, veel massaproductie is er niet bij DALI. Elke speaker wordt met de hand vervaardigd, iets dat volgens CEO Lars Worre gewoonweg hoort bij een premiumproduct. Resonanties in de behuizing zijn al helemaal niet welkom.
Werken met componenten die weinig verlies vertonen is een ander principe, wat samenhangt met het streven naar helderheid (en het vermijden van vervorming). Tijdens de presentatie van de nieuwe Epikore-modellen wees Worre er ook op dat DALI veel belang hecht aan prestaties in het tijdsdomein, niet enkel de frequentierespons. Dat alle drivers perfect in fase zijn, is de sleutel tot de beste prestaties, luidt het. Een brede uitstraling en een holografische weergave zijn twee andere principes van het merk die DALI-speakers ook een heel eigen karakter geven – en ook heel interieurvriendelijk maken. Ten slotte willen de Denen dat hun speakers geoptimaliseerd zijn voor versterkers, door een stabiele belasting te bieden.
En hoe vertalen die designprincipes zich naar het ontwerpen van een hoofdtelefoon? Als we Krestian horen praten, blijven de meeste designprincipes even relevant bij een hoofdtelefoon. Ook een behuizing van een hoofdtelefoondriver moet resonantievrij blijven bijvoorbeeld. De driver in de IO-8 is gebouwd als een luidsprekerdriver, met een conus uit dezelfde mix van papier- en houtpulp, en met zo weinig mogelijk verlies.
Door deze principes te volgen voor zowel hoofdtelefoons als luidsprekers én het ontwerp van alle producten bij dezelfde teams te leggen, kan DALI claimen hoofdtelefoons te bouwen die klinken als luidsprekers. “Die consistentie is cruciaal. De competitie is taai, want ook de concurrerende producten zijn doorgaans goed. Maar we geloven dat we met de DALI-sound iets anders bieden.”
Reacties (0)