Er valt veel te vertellen over hoe sinds 2020 heel wat audiobedrijven het moeilijk hebben gehad. En ook weer niet, want ondanks allerlei uitdagingen qua inflatie, haperende productie, onderdelenschaarste en falende logistiek waren er ook lichtpunten. Er was bijvoorbeeld het grote publiek dat toch weer investeerde in beter geluid (en beeld). Sommige merken hebben ook de tijd genomen om zich te herbronnen. Het kan maar een indruk zijn, maar hierdoor lijken recente producten net wat beter afgewerkt en stabieler.
De jaren 2020-2022 waren niet enkel voor de audiowereld woelig, dat weten we allemaal. Maar het aflopen jaar was al heel anders en dat belooft 2024 ook te zijn. Met dank aan nieuwe technologieën… en Swifties?
Actief is beter?
“Actieve speakers zijn de toekomst van hifi.” Die stelling hoor je al enkele jaren en onderschrijven we ten dele wel. Technisch valt er immers echt veel voor te zeggen. Als een actieve luidspreker correct ontworpen werd, dan is de ingebouwde versterker en eventuele DSP helemaal afgestemd op de behuizing en de gebruikte drivers. Op deze manier kun je theoretisch alles uit de onderdelen halen. Bij een losse versterker en passieve luidspreker heb je altijd twee toestellen die voor universeel gebruik zijn ontworpen. Of die al dan niet bij elkaar gaan passen? Dat moet dan blijken. Kortom, twee – opnieuw: goed ontworpen – actieve speakers kunnen beter klinken dan heel wat topsets. Iets dat bijvoorbeeld de Focus-lijn van Dynaudio of KEF’s LS60 Wireless wel echt bewijzen. Of maar te zwijgen van de spectaculaire Kii-systemen.
We schrijven natuurlijk niet zomaar ‘twee’ speakers. Als je de vaak duurdere hifi-opties bekijkt ten opzichte van pakweg Sonos-speakers, dan is de grote troef dat ze naast een ander geluid een echte stereo-ervaring bieden. Twee speakers moet je natuurlijk met elkaar verbinden. Bij goedkopere modellen loopt er daarom nog een kabel tussen de twee weergevers, betere producten doen het draadloos. Daarvoor wordt een technologie als Kleernet of WiSA ingezet.
De echte reden waarom actieve speakers muziekliefhebbers zou moeten aantrekken is natuurlijk omdat het een compleet systeem is. Niet veel mensen hebben zin in een grote stapel apparatuur en kabels, maar worden misschien wel verleid door twee speakers die enkel een stroomdraad nodig hebben. Om het recept helemaal aantrekkelijk te maken voor een groot publiek moeten die actieve speakers ook best streaming aan boord hebben. Een toenemend aantal modellen bezitten ook een phono-ingang.
Maar hoe zit het nu concreet qua aanbod? Eerst moeten we er op wijzen dat sommige fabrikanten al een eeuwigheid actieve producten aanbieden. De Focus-lijn (waarvan de grote Focus 50 een EISA Award ontving) is bijvoorbeeld de opvolger van de oude Focus XD die Dynaudio lang geleden introduceerde. De nieuwe versie is wel heel wat moderner, onder meer door de inclusie van kamerkalibratie en WiSA-technologie. Je zou ook kunnen argumenteren dat KEF met de eerste LS50 Wireless heel deze trend in gang heeft gezet. Of toch minstens het op zo’n manier gedaan dat het onder de aandacht kwam van een grotere groep muziekliefhebbers. Hun echte trendsetter is de LS60 Wireless. Dat is immers geen passief luidsprekerdesign waar even een versterker werd ingepropt. Het is een baanbrekend ontwerp dat enkel in actieve, DSP-gestuurde vorm mogelijk is.
Nu verwachten we in 2024 niet dat er opeens een enorme lading actieve producten aankomen. Maar je kunt wel verwachten dat stilaan elke grotere luidsprekerbouwer naast zijn traditionele modellen ook actieve alternatieven gaat aanbieden. Kijk maar naar hoe DALI het al aanpakt. Dat het heel traditioneel ingestelde Sonus faber in 2023 de Duetto voorstelde (en het is vast niet het laatste model) is eveneens een teken aan de wand. We horen ook in de wandelgangen dat een heel bekend luidsprekermerk op München voor het eerst iets actief gaat voorstellen – en meteen bij een echt vlaggenschip.
“Voorlopig hebben we vooral actieve luidsprekers gezien die erg lijken op traditionele weergevers”, denkt Cas Oostvogel van NAD. “Geef het tijd en we gaan totaal nieuwe luidsprekerdesigns zien die goed klinken en er toch helemaal anders uitzien.”
Subwoofers in de lift
“Je kunt niet geloven hoeveel subwoofers van Perlisten we verkocht hebben”, kregen we op de iEar’ Show nog bij importeur Viertron te horen. Inderdaad verrassend, want Perlisten is een merk dat echt wel grote subs bouwt. Maar ook weer niet. Want we horen wel op meer plaatsen dat er meer en meer subs over de toog gaan. Over langs de toog worden geschoven; het zijn vaak toch wat heftige dingen om even op te tillen.
Een interessante vraag is waarom er opeens zoveel subwoofers verkocht worden. Een mogelijke reden is dat er veel versterkers verschijnen met een HDMI-ARC-poort. Deze worden aan een tv gehangen en vaak gecombineerd met eerdere kleinere luidsprekers. Bij het filmkijken valt dan misschien op dat die boekenplankspeakers niet zo machtig uit de hoek komen. Voeg een subwoofer toe en de ervaring wordt al heel wat machtiger. Het is op dat punt dat ze wellicht merken dat ook de meeste muziek beter klinkt met een goed basfundament.
Sowieso is er meer bewustwording rond de voordelen van een 2.1-systeem. Steeds meer stereoversterkers komen met een sub-uitgang, al hebben ze niet altijd de nodige controls om de subwoofer te integreren met de stereospeakers. Dat vereist wel wat kennis en ervaring. Gelukkig zijn er steeds meer subwoofers die je via een app kunt instellen. Dat is een groot voordeel omdat je dan correcties kunt uitvoeren vanuit de plaats waar je luistert. Vanwege de interactie tussen lage tonen en de kamer verschilt de ervaren basrespons immers van waar in de kamer je luistert.
Als het gaat om nieuwe producten zijn er opmerkelijke evoluties die de sub-hype ondersteunen. Zo introduceerden Denon en Marantz AV-receivers die tot vier subwoofers kunnen ondersteunen. De NAD M66 is zelfs een stereoproduct met vier subwooferuitgangen, wellicht de eerste ter wereld met zoveel sub-outs. Het integreren van vier subwoofers is uiteraard nog uitdagender dan één stuk. Daarom dat deze apparaten komen met ondersteuning voor Dirac Live Bass Control, aparte software van het Zweedse bedrijf Dirac dat subwoofers perfect laat aansluiten op je speakers en op de kamer.
Is het dan gek dat ze zoveel nieuwe subwoofers op de markt zijn verschenen? Ze allemaal opsommen gaat niet, maar twee voorbeelden lichten we wel graag uit omdat ze aantonen dat luidsprekerfabrikanten subwoofers serieus nemen. In beide gevallen gaat het om merken die altijd wel subs uitbrachten: ELAC en Monitor Adio. Het Duitse merk heeft in 2023 een nieuwe Varro-lijn uitgebracht niet minder dan drie sublijnen. De meeste kunnen via een app helemaal worden gefinetuned, er is zelfs een vorm van kamerkalibratie aan boord. Met de Anthra-lijn wil Monitor Audio een stap zetten om zich te vestigen als grote subwooferbouwer. Want, terecht of niet, luidsprekerfabrikanten die subs bouwen hebben niet hetzelfde imago als gespecialiseerde submerken, zoals REL of Sunfire. Het grote verschil bij ELAC en Monitor Audio is dat hun nieuwe subs niet enkel slim zijn, ze zijn ook onafhankelijke producten die je kunt combineren met eender welke luidsprekers.
Wat is WiSA?
Gloednieuw mag je de draadloze WiSA-technologie zeker niet noemen. De introductie gebeurde al in 2015, maar het duurde wel even vooraleer audiofabrikanten op de kar sprongen. Onder meer Bang & Olufsen was er vroeg bij. Inmiddels wordt het breed gebruikt, al ben je daar niet altijd van op de hoogte als consument. Maar dat is ook niet zo erg. De grote troef van WiSA ten opzichte van de meeste andere draadloze technologieën is dat de standaard echt ontwikkeld werd om exact één ding te doen: een luidsprekerkabel te vervangen. Dat moest meteen op een kwaliteitsvolle manier gebeuren. Het transport over een WiSA-verbinding, die typisch van een zender naar een luidspreker loopt, gebeurt lossless en in hi-res (tot 96 kHz/24-bit) en met heel weinig lag. Dankzij dat laatste is het bruikbaar voor draadloze speakers die met een televisie zijn verbonden. De standaard ondersteunt ook meer dan twee kanalen. Onder meer System Audio kan daardoor een hub aanbieden die Dolby Atmos-weergave kan leveren via draadloze speakers.
Dominante Dirac
Zowel Onkyo als Denon/Marantz bieden op hun nieuwste AV-receivers naast de eigen kalibratiefunctie ondersteuning voor Dirac aan. Dat is behoorlijk opmerkelijk. Dat zijn merken die heel lang vertrouwden op software die ze zelf geselecteerd hebben, in casu AccuEQ en Audyssey. Toch bieden ze nu ook Dirac aan, al dan niet aan een meerprijs. Dat heeft allemaal te maken met de vraag vanuit de professionele markt én ook wel met de status van Dirac als de ultieme oplossing voor akoestische problemen.
Het ene werkt het andere natuurlijk in de hand. Veel installateurs hebben dankzij de hype Dirac ontdekt en volgden trainingen om de toch niet zo makkelijke software onder de knie te krijgen. Dan is het ook logisch dat die groep voor een volgend project op zoek gaat naar een receiver met Dirac aan boord.
Dirac van zijn kant ontpopt zich toch ook als heel ambitieus. Naast Dirac Live Room Control (wat de software is die meestal wordt bedoeld) is er ook Live Bass Control. Recent introduceerde het bedrijf ook Dirac Live Active Room Treatment, nieuwe software die naast de correctie op speakerniveau van de basissoftware ook akoestisch ingrijpt door de ene speaker te laten compenseren voor een zwakte in een ander. Net zoals de andere twee Dirac-functies moet het ingebouwd zijn in een processor of receiver, wat voorlopig enkel het geval is bij Storm Audio. Maar in 2024 komt het vast naar meer merken.
Los van het succes van Dirac is een algemenere trend toch de erkenning dat kamerkalibratie nuttig is. Zo’n functie om akoestische problemen zoals staande golven aan te pakken was lang ondenkbaar voor hifi-liefhebbers; in wereld van thuisbioscopen was het dan weer ondenkbaar dat je het niet zou gebruiken. Die erkenning is ook zichtbaar bij producten voor de massa. Steeds meer soundbars komen nu met een kalibratiefunctie, althans in het hoger segment.
Dank je wel, Swifties
Er wordt al even gesproken van een vinylrevival. Daarbij werd vaak gedacht aan ouder wordende mannen die hun jeugdpassie opnieuw willen beleven of hipsters die in vinyl een statussymbool zagen. Dat is tweemaal een cliché, met misschien een grond van waarheid. Maar wie had verwacht dat 14-15-jarige Swifties voor nog een boost van de vinylverkoop zouden zorgen? Toch is dat zo, met dank aan Taylor Swift. De impact van Swift (en een aantal andere populaire popartiesten, zoals Harry Styles) op de platenverkoop is niet te onderschatten. De aantallen die de jonge zangeres op vinyl verkoopt zijn spectaculair. In één week gingen 575,000 exemplaren van ‘Midnights’ over de toog bijvoorbeeld. De vinylheruitgave van ‘Speak Now’ net voor de zomer haalde in z’n eerste releaseweek ook meer dan 200.000 exemplaren. Dat is een record. Adele’s ’30’ leek al indrukwekkend toen het in de eerste week 108.000 maal op vinyl werd verkocht, maar de cijfers van Swift staan daar nog een stukje boven. In november, toen we dit schreven, stond de teller van verkochte Swift-platen in 2023 op 2,484 miljoen stuks. En dan moeten de feestdagen en cadeaus onder de kerstboom nog komen…
Dat zijn heel uitzonderlijke cijfers, maar tegelijkertijd is Swift niet de enige artieste die de vinylverkoop de lucht in jaagt. De grootste drempel lijkt eerder de grondstofschaarste en het beperkte aantal fabrieken te zijn die nog vinyl kunnen fabriceren, al worden er hier en daar wel weer geopend. Kleinere, onafhankelijke artiesten vinden het daarom moeilijk om hun werk op vinyl uit te brengen. Wat wel spijtig is, want zo’n plaat kan mooi verpakt worden en zo die artiest net iets meer opleveren. Voor indies die via streamingdiensten helemaal niet veel verdienen, is de directe verkoop van media echt een inkomstenbron.
Wat we in elk geval zien in de audio-industrie is een sterke toename van platenspelers en verwante apparatuur. Het is nog niet zo lang geleden dat het aanbod betrekkelijk beperkt bleef. Het was vaak een keuze tussen heel goedkoop of heel duur. Nu is er heel ruim aanbod in de winkels te vinden. Er lijken vooral meer nieuwe draaitafels van rond 1.000 euro te zijn verschenen. En ook wel veel meer phono-versterkers, de toestellen die je nodig hebt als je versterker een phono-ingang ontbeert.
Een man moet toch wel gelukkig zijn dat er meer jongeren hun weg vinden naar vinyl: Heinz Lichtenegger, de baas van Pro-Ject en wellicht de grootste bouwer van platenspelers ter wereld. Het is wel cruciaal dat ze in contact komen met degelijk materiaal die hun vinyl goed afspeelt: “Het is echt belangrijk dat we jonge consumenten leren een goed analoog systeem te appreciëren. Anders kopen ze rommel via Amazon en raken ze teleurgesteld. Dan zijn we ze voor altijd kwijt. We geloven dat de echte geluid en mechanische kwaliteit van draaitafels mensen kan fascineren. Dan worden ze zelf een ambassadeur voor vinyl.”
Waarom meerdere subwoofers?
Twee, drie of vier subwoofers. Het lijkt vast totale overkill, maar er valt akoestisch zeker iets voor te zeggen. Hoewel er heel soms gewoon subwoofers worden toegevoegd om de totale bass-output te verhogen, is het veel interessanter om elke sub apart aan te sturen. Dat kan onder meer via software van Dirac.
Waarom is het gebruik van meerdere subwoofers nu echt interessant? Om te beginnen gaat het in dit scenario om subs die op verschillende plaatsen in de kamer staan. Je bouwt dus niet een berg van subs, maar zet ze strategisch bijvoorbeeld in het midden van elke muur. Denon/Marantz pusht ook iets dat ze directionele bass noemen. Dan plaats je die subwoofers in de buurt van je hoofdsurroundkanalen (L-R-SL-SR). Vanuit die vier posities is er per subwoofer een andere interactie. Met slimme software of met kennis van zaken kun je dan elke sub zo tunen dat het de zwakheden van de andere kan compenseren. Het eindresultaat is niet per se méér basvolume, maar wel een betere dekking van het frequentiebereik en de kamer.
Software blijft toch een ding
De audio-industrie en software, het is altijd wel een lastige combinatie gebleken. Toch zijn we heel ver gekomen sinds de dagen van mankende apps die enkel met één specifiek model werkten. Op de oneven dagen en als de wind uit de juiste richting kwam. Heel wat hifi-fabrikanten zorgen nu voor goede apps of vertrouwen op dé standaard op dat vlak: Roon. Roon Ready, dat moet inmiddels elk hifi-toestel zijn dat mikt op de serieuze muziekliefhebber. De randvoorwaarden, waaronder een aparte server draaien en de hoge licentiekost, betekenen dat Roon echter een nichefenomeen blijft. Maar wel invloedrijk in het hifi-wereld. Het is dan ook heel goed.
Hoe belangrijk de app en de bijhorende software die draait op het audiotoestel wel is? Een indicatie is toch hoeveel mensen zaten af te tellen voor de verschijning van BluOS 4.0. Het is ook veelzeggend dat er zoveel commentaar was na de release van deze grote software-update. Het was echt wel een belangrijk voor eigenaars van apparaten waarop BluOS draait. En dat is ook niet zo gek. Fabrikanten vergaten het wel eens in het verleden, maar die interface en menu’s zijn (net als de afstandsbediening) de weg waarmee iemand met zijn audiotoestel interacteert. Als op dat punt er frustratie wordt opgewekt, kan zelfs geweldige geluidskwaliteit het op langere termijn niet goedmaken.
Merken geloven dit duidelijk ook. Bluesound heeft BluOS 4.0 later dan verwacht vrijgegeven omdat het echt zoveel mogelijk problemen uit de software wou halen. Hetzelfde bij HEOS, dat eind 2023 een stevige update kreeg. Masimo, het moederbedrijf achter Denon en co, heeft vele maanden gesleuteld aan de onderliggende code vooraleer daarna met HEOS 3.0 een nieuwe interface te bieden. Met gebrekkige software moet je niet langer bij de consument afkomen.
Nieuwe namen
In een industrie gedrenkt in traditie is het toch wel frappant dat er zoveel nieuwe namen heel snel kunnen opkomen. Dat lijkt vooral mogelijk als het om DAC’s en streamers gaat. Deels heeft dat te maken met een soort rusteloosheid bij sommige liefhebbers die vooral op fora lijken te leven. Er verschijnt een streamer van een nieuw merk, scherp geprijsd en met heel veel functies. Snel ontstaat er een hype en moet iedereen hem hebben. Als er dan weer iets anders opduikt, dan kantelt de aandacht volledig daarnaar. Het is trouwens opvallend dat de merken die de markt bestormen met goedkopere producten snel overschakelen naar toestellen met forsere prijskaartjes. Daar staat wel iets tegenover, zoals betere DAC-implementaties en forsere behuizingen. Bij luidsprekers zie je vooral het omgekeerde: eerste duurdere modellen, daarna eventueel goedkopere exemplaren. Dat komt wellicht omdat je in de luidsprekermarkt het best opvalt met een slimme techniek. En die zijn meestal duur. Denk dan bijvoorbeeld aan de drievoudige DRC-tweeteropstelling van Perlisten, de grote nieuwe naam op vlak van luidsprekers.
Er zijn een aantal nieuwkomers die bewezen hebben een meerwaarde te bieden. HiFi Rose uit Zuid-Korea is zo’n voorbeeld. Aanvankelijk leek het merk vooral te willen opvallen door grote touchscreens op hun streamers te plaatsen. Inmiddels is het wel duidelijk dat hun toestellen ook op andere vlakken goed presteren. Een nieuwe interessante deelnemer die het streamerspeelveld opstormt is Eversolo, een afdeling van het Chinese Zidoo, een groter bedrijf dat opviel door betere mediaspelers te bouwen. Met z’n eerste DAC’s en streamers heeft Eversolo heel snel een hele schare fans vergaart, hier verwachten we nog meer van te horen.
Cd-kwaliteit via Bluetooth
Als je streamt via Bluetooth, wordt de audiodata gecomprimeerd. Dat samenpersen zodat de verbinding niet zou haperen houdt in dat er een deel van die data wordt weggegooid. Vandaar de term ‘lossy’ of verlieslatend. Wat en hoe er data wordt gecomprimeerd of weggegooid, dat wordt bepaald door de gebruikte Bluetooth-codec. Je hebt er zo verschillende. De meeste apparaten ondersteunen verschillende codecs. Dat is handig, want zowel de bron (bijvoorbeeld je smartphone) als de bestemming (bijvoorbeeld een hoofdtelefoon) moet dezelfde codec ondersteunen om hem te kunnen gebruiken.
Dit verhaal klopt vanaf 2023 niet helemaal. Er is nu aptX Lossless, ingebouwd in de nieuwste Qualcomm-chipsets die hun weg vinden naar nieuwe smartphones en hoofdtelefoons. Wanneer er aptX Lossless wordt gebruikt, wordt de audiodata uitsluitend compacter gemaakt. Hierdoor biedt Bluetooth opeens exact dezelfde kwaliteit als een muziek-cd. AptX Lossless is echter deel van aptX Adaptive. Dat wil zeggen dat je die lossless-kwaliteit enkel ervaart bij de juiste omstandigheden. Wordt de afstand tussen de twee toestellen bijvoorbeeld te groot, dan schakelt aptX Adaptive naar een lagere, lossy kwaliteit.
Tijd voor AI?
Nog zo’n relatief nieuw merk is Volumio. Een naam in de gaten te houden, want dit Italiaanse bedrijf met Michelangelo Guarise aan het hoofd bouwt knappe en betaalbare hardware waarop de eigen Volumio-software draait. Met de software, die je nog altijd gratis kunt installeren op iets als een Raspberry Pi, begon het allemaal. Met toestellen als de Integro streaming versterker en de Rivo-netwerktransport bewees het veel in z’n mars te hebben.
Interessant aan Volumio is dat het niet enkel weer een ander streamingoplossing biedt. Een fraaie app, dat vind je ondertussen niet enkel bij Sonos of Roon. Guarise is met de heetse techtrend van het jaar en misschien wel de eeuw aan de slag gegaan: AI. “Door de technologie van Open-AI, de makers van ChatGPT, in te bouwen in hun software, kan Volumio een slimmere zoekfunctie aanbieden.” Het staat in onze ervaring nog niet helemaal op punt, maar je kunt inderdaad muziek zoeken door een losser opgestelde zoekopdracht. “Muziek zoals Ella Fitzgerald”, bijvoorbeeld. We zijn wel benieuwd wat die AI-algoritmes nog gaan doen voor audio. Wat als AI wordt ingezet voor kamercorrectie of digitale processing?
Immersive audio
Er verschijnen elk jaar een reeks fraaie hifi-hoofdtelefoons. Echte kunstwerken, met vaak geavanceerde drivertechnologie. Zie bijvoorbeeld wat merken als Meze Audio of Dan Clark Audio presteren. De grote aantallen qua verkoop zitten echter bij true wireless-oortjes en draadloze over-ear hoofdtelefoons. Daar zijn vooral Apple, Bose, JBL en Sony de grote namen. Al proberen hifi-merken zoals Bowers & Wilkins, DALI en KEF een graantje mee te pikken van die enorme markt. Want: een klein deel van een grote koek kan nog altijd de buik vullen.
Duurdere draadloze hoofdtelefoons komen steeds vaker met een functie die een naam draagt als immersive audio of spatial audio. Hiermee wordt het stereosignaal dat Bluetooth overdraagt omgezet naar een surroundervaring afgespeeld via de twee speakers in je hoofdtelefoon. Eventueel kan dit dynamisch of met headtracking. Sensors in de hoofdtelefoon kunnen dan je hoofdpositie bepalen om het geluid te fixeren op een punt in de ruimte, bijvoorbeeld je smartphone- of tv-scherm. Beweeg je jouw hoofd naar links, dan beweegt het geluid naar je rechteroor. Het effect is dat het geluid uit een scherm of van een bepaald punt in de ruimte lijkt te komen. Bij films en games levert dat een stukje extra inleving op, bij muziek valt deze dynamische vorm van immersive audio vaak tegen.
Immersive audio zoals we het hier beschrijven is echt een ding voor hoofdtelefoongebruikers. Dat is nu eenmaal de dominante vorm van naar muziek luisteren geworden. Omhuld worden door muziek is echter meer dan dat. Los van immersive audio-functies op koptelefoons wordt nieuwe muziek tegenwoordig dikwijls gemastered in stereo en in Dolby Atmos. Muziek in surround is terug van nooit helemaal weggeweest.
Reacties (1)