Amper een maand na de High End in München kwam het nieuws dat importeur Look en Listen de distributie van Thorens op zich ging nemen. Toen besloot ik dat ik deze TD 402 DD heel snel onder handen wilde nemen voor een review. Het duurde overigens nog enige tijd alvorens er een recensie-exemplaar beschikbaar kwam. Heel de wereld wilde deze speler, en hoewel de nieuwe eigenaar van Thorens best optimistisch was kwam de massale belangstelling toch nog als een verrassing. Opschalen dus, en pas leveren als er voldoende voorraad was. Een goede gewoonte die helaas langzaam aan het verdwijnen is, dus hulde daarvoor!
Tijdens de High End 2019 in München kwam ik in één van de hallen op de stand van Thorens terecht. Daar hing het met de benen buiten en ik elleboogde mezelf een weg door de menigte om te zien ‘what the fuss was all about’. Eenmaal door de gelederen heengebroken stond ik ook in oog met een gloednieuwe maar tot in het kleinste detail nauwkeurig nagebouwde kloon van de roemruchte Thorens TD 124, met de prikkelende toevoeging DD. Direct Drive dus. Daarover peinzend stiet ik verderop ook nog op een nieuwe TD 1600 en TD 1601 en een TD 402 DD. Vooral deze laatste leidde mijn aandacht van de TD 124 DD af, enerzijds omdat hij voorzien was van Direct Drive aandrijving en anderzijds omdat het prijskaartje een verwachte verkoopprijs van net geen 800 euro vermeldde…
Doortrokken van historie
Mijn persoonlijke platenspelerverhaal begint ongeveer veertig jaar geleden met de eerste draaitafel die ik kocht; een dertiendehandse Thorens TD 166 MK2 met TP11mk2 arm, een aluminiumkleurige console, voorzien van een Denon DL-60 MM element. Ik heb daar jarenlang met heel veel plezier mijn platen mee afgespeeld. Maar de geschiedenis van Thorens gaat nog véél verder terug. Tot 1883 maar liefst, hoewel het door Hermann Thorens in Zwitserland opgericht bedrijf toen begon met het maken van speeldozen. Rond de eeuwwisseling (de vorige, welteverstaan) maakte Thorens fonografen die met cilinders werkten, en in 1956 werd de roemruchte TD 124 geïntroduceerd. Tot medio jaren 80 was Thorens één van de grootste namen in platenspelerland, maar de opmars van de compact disc was niet te stuiten en in 2000 werd de productie van platenspelers gestaakt en gleed de merknaam af tot fabrikant van scheerapparaten en aanstekers. Een paar jaar later werd het merk, op de vleugels van de vinylrevival, door een Zwitserse ondernemer gekocht met als doel om de platenspelerproductie weer op gang te brengen. Een paar té ambitieuze projecten sneuvelden op de tekentafel, maar desondanks werden er op een gegeven moment weer high-end subchassis platenspelers gebouwd die de naam Thorens met gepaste trots mochten dragen, zoals de super-de-luxe TD 550 en de TD 900 serie. In 2018 kwam het bedrijf in Duitse handen onder Gunter Kürten, een veteraan uit de hifi industrie en de voormalige CEO van ELAC. Kürten verzamelde met onder andere Walter Fuchs en Helmut Thiele (ondere andere Genuin Audio, Volpe Audio en TAD) een team van ervaren ontwerpers om zich heen die hun sporen in de analoge high-end audio ruimschoots hebben verdiend, en toog met veel enthousiasme aan het werk. Eén van de resultaten daarvan heeft de afgelopen weken bij mij thuis gestaan.
ID, BD of DD
Kenners hebben bovenstaand raadsel natuurlijk meteen opgelost. Thorens heeft in haar lange geschiedenis de drie belangrijkste aandrijfprincipes allemaal toegepast: Idler Drive, Belt Drive en Direct Drive. De TD 124 was een zogenoemde Idler Drive, waarbij een tussenwiel rechtstreeks het plateau aandreef. Dit principe staat bekend om de strakke ritmiek en de meeslepende ‘drive’ in de weergave, maar omdat Thorens een gecompliceerde hybride vorm gebruikte waarbij het tussenwiel door een snaar werd aangedreven waren de fabricagekosten op den duur te hoog. Daarom werden de opvolgers van de TD 124, de budgetvriendelijke TD 150 en de aanzienlijk luxere TD 125, voorzien van spaaraandrijving, oftewel Belt Drive. Dit principe staat bekend om de vaak wat relaxtere weergave en de uitstekende isolatie van het motorgeluid, zéker bij een subchassis-speler waarbij de motor op een ander deel van het chassis is gemonteerd dan het plateau, dat op een met veren geïsoleerd subchassis rust. Veel goedkoper om te maken en om te onderhouden en mits goed ontworpen een vlekkeloos werkend systeem. Direct Drive was meer iets voor de pro-wereld. Vooral radiostudio’s en discotheken wilden een draaitafel die vanuit stilstand min of meer direct op toeren kon zijn. Voorbeelden daarvan in de Thorens historie zijn onder meer de bij EMT gebouwde TD 524. Dit aandrijfprincipe combineert de klankeigenschappen van de ID en de BD maar neigt meer richting de drive van een Idler. De nieuwe TD 124 DD is dus een Direct Drive speler, de TD 1600 is een subchassis speler met snaaraandrijving en de TD 402 DD, de naam zegt het al, is sinds ruim dertig jaar de eerste nieuwe Thorens platenspeler met Direct Drive motor die de as van het plateau rechtstreeks aandrijft. Het ene principe is trouwens niet ‘beter’ dan het andere, maar de klankmatige uitwerking verschilt een beetje en het is soms een kwestie van smaak wat je fijner vindt luisteren.
Thorens TD 402 DD
De TD 402 DD wordt, net als de goedkopere TD 201 en TD 202 en de duurdere TD 1600, TD 1601 en TD 124 DD, in Taiwan gebouwd. Niet bij een standaard OEM fabrikant waar veel andere merken hun platenspelers betrekken, maar bij een specialist die zelfs naar Europese begrippen extreem hoge maatstaven hanteert. De TD 402 DD die ik thuis kreeg was de hoogglans zwarte uitvoering met een iets getinte stofkap. De andere optie is notenhout. De speler ziet er inderdaad zeer strak en degelijk uit en legt een vertrouwenwekkend gewicht van 6,1 kilo in de schaal. Hij wordt ‘Plug en Play’ geleverd, wat wil zeggen dat je hem in principe rechtstreeks uit de doos kunt gebruiken. Waarover zometeen meer. Een Audio Technica AT VM95E element is al in de nieuwe TP72 toonarm gemonteerd. De TP72 is voorzien van een carbon armbuis, een afneembare headshell en een goed werkende antiskating. De bedieningsknoppen op de bovenplaat van de speler hebben de slanke flippervorm die oudere Thorensliefhebbers zullen herkennen van de TD 300 en TD 2000 serie. Het bedieningspookje van de armlift had naar mijn smaak iets verder van de armbasis af mogen staan, maar ik heb gewoon grote handen en in de praktijk bleek het vooral een kwestie van wennen te zijn. De hydraulische lift werkte soepel en nauwkeurig en de naald zakte langzaam genoeg op de plaat. Uitstekend dus. Achter op de speler vind je de aan/uit knop, de ingang voor de 24 Volt switch mode voeding, een schakelaar waarmee je de AudioStop aan en uit kunt zetten, een schakelaar waarmee je de ingebouwde phonotrap kunt bypassen, een paar RCA chassisdelen en een aardaansluiting. Géén USB uitgang dus, wat ik een goede zaak vind. Noem me ouderwets, maar het digitaliseren van vinyl naar mp3 formaat vind ik hetzelfde als een fles Heinz ketchup meenemen naar de Librije in Zwolle om de exquise spijzen van Jonnie Boer om het leven te brengen met een kwak zoetzure tomatensaus. Enfin, we dwalen af…
Luisteren
Omdat Thorens geen interlink meelevert heb ik mijn AudioQuest Water interlinks gebruikt. Een beetje overkill, maar ik had even niks anders paraat. In eerste instantie met de standaard voeding en de interne phonotrap. Dit functioneerde – zonder aardedraad – volkomen bromloos aan mijn PrimaLuna DiaLogue Premium HP Integrated versterker. De overige kabels waren ook allemaal van AudioQuest. De AutoStop had ik ingeschakeld, wat ervoor zorgt dat het plateau gaat draaien als je de naald boven de inloopgroef hangt en aan het eind van de plaat na een paar omwentelingen stopt. De arm gaat dan trouwens niet automatisch omhoog. Het is ook geen snelstarter, maar de speler was rap genoeg op snelheid en liep volgens de Turntabulator app op mijn telefoon op een zéér constante 33,32 en 45,01 toeren per minuut. Uitgaande van de nauwkeurigheidsmarge van de app verklaar ik bij dezen dat de TD 402 DD strak op snelheid zit én blijft. Het Audiotechnica AT-VM95E element is mijn favoriete element onder de 100 euro, met een evenwichtige en open weergave en een goede immuniteit voor groefruis en kleine beschadigingen. Het zat volgens mijn Dr. Feickert MK2 protector perfect volgens de Bärwald geometrie ingebouwd en stond ook qua azimut volkomen recht. Ook hiervoor hulde! Het enige dat niet 100 % Plug en Play bleek te zijn was de naalddruk, die wat te laag stond ingesteld. Maar toen dat eenmaal gecorrigeerd was met het contragewicht kon de eerste plaat op de mat gelegd worden. En dat viel voorwaar niet tegen! De eerste track die ik draaide was Die Lange Gerade, een zeer fijn stukje elektronische neo-krautrock van het album Kosmischer Läufer Volume One door Martin Zeichnete. Ik koos hiervoor omdat er in dit nummer een uitermate verrukkelijke Motorik beat zit die zéér aanstekelijk werkt als de ritmische samenhang van de weergave klopt. Hier bewees de Direct Drive van de TD 402 DD zijn grote belang. Waar bij andere spelers in deze prijsklasse nog wel eens een lichte twijfel kan bestaan of het allemaal wel volledig strak is zat ik amper twintig seconden nadat de beat inviel (vanaf 1.04’) al in een onweerstaanbare jaknik modus en leidde mijn rechtervoet opeens een eigen leven bij het bespelen van de airkickdrum. Dat zat dus echt meteen dikke snor! De klank met de ingebouwde phonotrap is een heel klein beetje aan de warme kant, maar dat kan ook voor een deel aan het net wat bravere gedrag van de AT-VM95E liggen. Wat me tot de overpeinzing bracht hoeveel beter de weergave nog zou kunnen worden door de naald van dit doordachte element te upgraden met een los verkrijgbare Fineline of Shibata naald. Maar op de keper beschouwd zat ik voor nét geen 800 euro dus gewoon keihard te genieten van muziek. Ruimtelijk opgenomen akoestische muziek, zoals het album Dug Out Skyscrapers van de Belgische jazzformatie De Beren Gieren, werd op geloofwaardige grootte in de luisterkamer afgebeeld en had voldoende verfijning en dynamiek om lekker diep in de bizarre fusiewereld van dit geniale gezelschap te kruipen en te genieten van de vreemde mix van filmische jazz, ambient en een vleugje folk.
Luisteren met de Thorens MM 008 ADC phonotrap
Op mijn verzoek had Look en Listen ook een losse phonotrap meegeleverd omdat mijn Phonodude alleen geschikt is voor MM elementen. De keuze was gevallen op de compacte Thorens MM 008 ADC (349 euro), die overigens wél is voorzien van een USB uitgang. Die heb ik maar gelaten voor wat hij was. Wie liever een phonotrap zónder USB wil hebben moet de gewone MM 008 (299 euro) kiezen. Met deze phonotrap tussen de TD 402 DD en de PrimaLuna bleek een aardedraad geen overbodige luxe te zijn, maar toen dat lek eenmaal dicht zat was de verbinding weer doodstil. De MM 008 ADC legde duidelijk meer gewicht in de schaal dan de ingebouwde phonotrap, wat je natuurlijk ook wel mag verwachten van een losse phonotrap van 350 euro. Het frequentiespectrum kreeg er aan beide kanten een beetje bij en de dynamische en ruimtelijke weergave profiteerden eveneens. De algehele klank werd kleurrijker en net wat levensechter. Als Plug en Play instapper klinkt de TD 402 D echt prima, maar de MM 008 (ADC) is beslist een zinvolle upgrade als je met een smalle beurs een stapje hoger wil met je vinylweergave.
Luisteren met de SBooster BOTW P&P ECO MKII
Als bonus kreeg ik ook een SBooster BOTW P&P ECO MKII lineaire voeding meegeleverd bij de TD 402 DD, ter vervanging van de standaard meegeleverde 24-Volts SMPS. Laat ik vooropstellen dat niet alle SMPS (switch-mode power supply) voedingen slecht zijn. Bij sommige toepassingen kunnen ze zelfs beter presteren dan hun lineaire soortgenoten. De aan een hetze grenzende afkeer jegens SMPS’s op hifi-forums en hifi-gerelateerde social media groepen begint onderhand potsierlijke vormen aan te nemen. Maar aangezien de SMPS bij de TD 402 DD niet alleen de motor aandrijft, maar ook de ingebouwde phonotrap van stroom voorziet wilde ik het experiment wel aangaan. Bovendien weet ik van de voedingsupgrades van bijvoorbeeld de Linn Sondek LP12 dat de verbetering soms echt aanzienlijk is. Hier kan ik kort over zijn: met de SBooster BOTW P&P ECO MKII achter de TD 402 DD werd de weergave beter. Punt. De muziek leek een stukje trager en daardoor minder gestrest te klinken (de Turntabulator app vertelde me overigens dat dat de snelheid nog steeds perfect was) en de ruimtelijke afbeelding werd groter. Er zat ook net iets meer attack in transienten en geluiden leken langer uit te sterven in hun galm. Wat ik niet helemaal had verwacht was dat dit ook gebeurde toen ik naar de externe MM 009 ADC phonotrap luisterde. De verklaring daarvoor zit hem in het nog verder terugdringen van hoogfrequente schakelruis die SMPS voedingen – zelfs de hele goede – nu eenmaal hebben. Die noise komt in de print van de ingebouwde phonotrap terecht en laat daar, zelfs als de phonotrap is gebypassed, blijkbaar toch nog een spoortje noise achter dat ontbreekt bij de SBooster. Is deze upgrade de gevraagde 329 euro waard? Als puntje op de i absoluut wél zou ik zeggen, maar ik denk bij een logisch upgrade-pad eigenlijk eerst aan een betere naald onder het element, dán aan een externe phonotrap, en dán pas aan een SBooster. Maar het kan dus en het werkt!
Samenvattend
Thorens en ik gaan ‘way back’ en ik heb veel van hun draaitafels gebruikt in mijn muzikale leven. Daarom doet het me genoegen dat er nu met Gunter Kürten weer een bevlogen eigenaar achter zit die de marktpositie van het merk serieus wil herstellen. Dat wil hij onder andere bereiken door goed uitziende, vlekkeloos werkende en uitstekend klinkende nieuwe spelers op de markt te brengen. De TD 402 DD is niet het instapmodel van deze nieuwe serie spelers maar wel de goedkoopste Direct Drive, en als de ervaring die ik ermee had ook maar enigszins representatief is voor wat de duurdere modellen te bieden hebben dan maak ik daar graag een keer plaats voor op mijn hifimeubel. Thorens biedt met de MM 008 phonotrap een zinvolle en betaalbare upgrade in geluidskwaliteit voor de TD 402 DD en wie dat wil kan met een betere voeding de speler naar een nog hoger plan tillen. Maar zelfs in zijn Plug en Play hoedanigheid is de TD 402 DD al een bijzonder aangename draaitafel om mee te werken en om naar te luisteren. Het ingebouwde element was perfect uitgelijnd, maar het verdient aanbeveling om dat toch even na te (laten) kijken. Een officiële Thorens dealer die zijn vak verstaat zal dit graag en gratis nakijken vóór hij de speler uitlevert. Als het AudioTechnica element goed is uitgelijnd is het vervangen of upgraden van de naald een makkie. Daarom krijgt de Thorens TD 402 DD van mij dubbele duim omhoog. Wie onder de 1000 euro een nieuwe platenspeler zoekt doet er verstandig aan om hem in ieder geval op de shortlist te zetten. Hij verdient het!
Prijs:
Thorens TD 402 DD € 900,-
Kleuren: Zwart Hoogglans en Notenhout
Look en Listen, www.lookenlisten.nl
Reacties (1)