Review: NAD M66 – Eindbaas voor tweakers

Weelderig Masters-design

Voor NAD-kenners zal het design van de NAD M66 wel heel vertrouwd overkomen. Als lid van de Masters-familie is het verpakt in dezelfde hoogwaardige aluminium behuizing die we al kennen van voorgaande Master-toestellen. Denk aan een licht afgeronde behuizing in geborsteld metaal, met een zwart voorpaneel dat voor het toestel lijkt te zweven. Ook bovenaan is er een zwart vlak aangebracht met daarin ventilatieopeningen aangebracht. Je kunt hem zo op de M23-eindtrap parkeren om een perfect geheel te vormen.

Over de bouwkwaliteit van een Master-toestel van NAD hoef je zelden te klagen. Ook in dit geval spreek je over een product dat een zekere luxe ademt en mooi overkomt. En zo hoort het ook, want uiteindelijk betaal je toch een prinselijke som voor de M66. Maar in een ruime high-endcontext is dit nog een bereikbaar toestel, terwijl het qua uitstraling wat ons betreft wel meekan met veel 10K-apparaten.

De meegeleverde tikje brute afstandsbediening ondermijnt het premiumgevoel niet, zoals vaak wél het geval is. Met z’n trapeziumvorm (langs de zijkant gezien) en zware metalen afwerking ligt het betrouwbaar in de hand. Net zoals bij pakweg de remotes van Hegel is dit een kastje dat je best niet te hard neerknalt op een glazen salontafel.

Aanraken mag

Veel fysieke knoppen vind je niet op dit toestel. Dat is ook niet nodig. In navolging van de M10 en de M33 bezit de NAD M66 een groot aanraakscherm waarmee je heel veel zaken kunt regelen. Zo ga je geen aparte knop om ingangen te selecteren bespeuren op het voorpaneel. Neen, je tikt op het 7-inch scherm en dan kun je door een lijst met grote iconen – één per ingang – horizontaal vegen. Bij het afspelen van gestreamde muziek zie je hier ook albumhoezen en informatie over de gespeelde track. Of, als je dat wenst, digitale VU-meters. Die mogen misschien niet helemaal dezelfde emotie opwekken als analoge exemplaren, het blijft wel leuk.

Zo’n groot scherm is vooral leuk om dingen te tonen. Of je in de praktijk via de display dingen gaat instellen en aanpassen, dat is een andere vraag. Uiteindelijk zit je meestal toch in de sofa naar muziek te luisteren. Als je dan in een app op je tablet eigenlijk makkelijker muziek zoekt of iets aanpast, dan ga je niet gemotiveerd zijn om op te staan en naar het toestel te lopen. Maar het is wel handig als je bezig bent met je systeem op te stellen, dat wel.

Clipping aanpakken

Terwijl we druk aan de slag gingen met de NAD M66, kwamen we een aantal intrigerende zaken tegen. Het lijkt wel alsof NAD met dit toestel niet enkel wou uitpakken met nieuwe features, er zijn ook een aantal zaken toegevoegd waarbij we een andere motivering zien. Met sommige functies lijkt het bedrijf weerwerk te willen bieden op kritieken uit bepaalde hoeken. De Analogue Direct-modus is er zo eentje. In het verleden werd bij bepaalde NAD-modellen ‘geklaagd’ dat analoge bronnen intern gedigitaliseerd werden, wat als voordeel had dat je Dirac kon toepassen en die analoge muziek doorsturen naar een ander BluOS-apparaat. Dat kan nog altijd met de M66, maar je kunt ook kiezen voor de Analogue Direct-stand. Het signaal van een analoge bron, zoals een platenspeler, wordt dan voorbij het digitale luik geleid. Er is dus geen conversie. Bovendien zegt NAD uitdrukkelijk dat ze die analoge circuits beter hebben afgeschermd van het digitale gedeelte, zodat er minder interferentie is. We hopen natuurlijk dat alle versterkerontwerpers dat doen, maar het blijkt toch vaak niet altijd even sluitend te zijn.

Heel wat DAC-designs hebben het lastig met inter-sample peak clipping distortion, veroorzaakt door muziek dat op een steeds hoger niveau wordt gemasterd. Er blijft dan te weinig headroom over om plotse hoge frequentiepieken te verwerken, in het ergste geval krijg je een soort gebliep te horen omdat de conversie spaak loopt. Het is een fenomeen dat we al zijn tegengekomen, onder meer bij de NAD C 658. Een oplossing is bijvoorbeeld in Roon Headroom Management in te schakelen. Wat NAD hier naar voren schuift heet Dynamic Digital Headroom of DDH, wat in essentie een correctie van enkele decibels toepast zodat er meer ruimte ontstaat om die pieken te verwerken. Je verliest dan een klein beetje resolutie, maar dat verschil is met hi-resbestanden subjectief niet te merken.

Duurzamer door te upgraden

Op de NAD M66 draait het BluOS-systeem. We verwachten niet anders, want BluOS is ontworpen in de schoot van zusterbedrijf Bluesound en wordt door NAD in veel producten voorzien – al dan niet als optie. De meeste NAD-(voor)versterkers komen immers met MDC-sleuven, waarin je een MDC-expansiekaart kunt stoppen. Bij goedkopere versterkers, zoals de C 3050, moet je een BluOS-D MDC-kaart aanschaffen om streaming aan het toestel toe te voegen. Bij dit toestel zit alles ingebouwd, met nog twee extra MDC2-sleuven vrij. Vooralsnog kun je daar weinig mee. Een MDC2-kaart die nuttig is bij de hypercomplete M66 is er niet. Maar dat kan op termijn veranderen, wat deze voorversterker potentieel langer relevant zal houden of meer functies kan toevoegen. Extra HDMI-ingangen of een DSD-functie bijvoorbeeld, we zeggen maar iets.

Vooralsnog is zo’n upgrade niet echt nodig. De componenten die NAD in de M66 stopten, zorgen al voor een ongezien brede functionaliteit. Het DAC-gedeelte wordt bijvoorbeeld gedragen door een ES9038PRO-chip (een van de hoogste modellen van ESS), terwijl analoge bronnen gedigitaliseerd worden door een ES9822PRO ADC. Dat laatste gebeurt natuurlijk niet als je kiest voor Analogue Direct.

Als het gaat om aansluitingen word je achteraan begroet door een heel vol achterpaneel. Dat er vier ongebalanceerde én vier XLR-uitgangen zijn voor de subwoofers zorgt voor natuurlijk voor aardig wat drukte,

Past in een ruimer BluOS-streamingverhaal

Het BluOS-platform staat voor een ijzersterk streamingaanbod. Hoewel er wel wat gemopper is over de recente 4.0-update naar een nieuwe interface, is de BluOS-app wel heel goed. Er is een ruim aanbod aan streamingdiensten, met een goede selectie audiofiele favorieten, zoals Qobuz en Tidal. Maar ook kleintjes, zoals Idagio. Wat ontbreekt zijn de grote namen, met name Apple Music en Youtube Music. Die moet je dan maar via AirPlay 2 streamen. In de BluOS-app is Radio Paradise een van onze favorieten, dankzij het boeiende aanbod in FLAC-formaat. Eigen bestanden afspelen kan vanaf USB of NAS, met ondersteuning voor nagenoeg alle PCM-formaten tot 192 kHz / 24-bit. Het indexeren van onze 30.000 tracks deed de M66 trouwens bliksemsnel.

De app biedt echter meer dan streamingdiensten. Het is een volledige afstandsbediening die toelaat om fysieke ingangen te selecteren en om instellingen te veranderen. Heb je andere BluOS-toestellen in huis, dan kun je in de app alle apparaten bedienen en eventueel koppelen. Omdat de software echt ingebakken zit in toestellen, kun je ook bijvoorbeeld een plaat dat afspeelt via de M66 doorsturen naar een paar Bluesound-speakers of een PSB Alpha IQ in de eetkamer. Dat BluOS te vinden is in veel producten, maakt dat je makkelijker een multiroom-systeem op je eigen maat kunt bouwen. BluOS wordt, naast Bluesound en NAD, ook gebruikt door Cyrus Audio, DALI, Monitor Audio, PSB en Roksan.

Naast alles wat met de BluOS-app kan, is de M66 ook voorzien van AirPlay 2, Roon Ready-status, Spotify Connect en Bluetooth. Hoewel dat laatste vaak de mindere keuze is vanwege de lossy overdracht, zorgt NAD hier wel voor LDAC- en aptX HD-codecondersteuning voor een beter dan gemiddeld resultaat.

Luchtig detail

Het is heel verleidelijk om meteen te beginnen met een 2.2- of 2.4-opstelling, en te spelen met de intrigerende subwoofermogelijkheden van dit toestel. Zal iedereen dat doen? Dat denken we weer niet. Onder meer omdat er een zekere investering van tijd en geld aan vasthangt. Om maar te zwijgen van de extra kabels als je vier subs in de vier kamerhoeken parkeert. Er zijn ook aardig wat hifi-liefhebbers die niet echt fan zijn doorgedreven DSP-ingrepen en kamerkalibratie. Al vermoeden we dan weer dat puristen wellicht toch naar een ander apparaat dan de NAD M66 zullen kijken.

Dus gaan we eerst koudweg aan de slag met enkel onze Sopra N°2’s. Dat zijn best wel grote speakers die niet vaak met subs worden gecombineerd. “Heb je toch niet nodig met zo’n vloerstaander?”, sommige lezers zullen het vast uitroepen. Over het zin of onzin daarvan hebben we straks.

Een van onze langere luistersessies met de M66 was op een vrijdagmiddag. Dan heb je wel eens zin in muziek met wat energie. ‘Lomamali’, een album van Franse popartiest -M- met Toumani & Sidiki Diabaté, is op dat vlak een prima keuze. Ook omdat een aantal nummers heel effectief bas inzetten terwijl die typische Malinese snaarinstrumenten net heel fijn in de mix zitten. Dat maakt het een interessant album in verschillende speakeropstellingen met en zonder subwoofers te beluisteren. Eerst zonder, met enkel de twee Sopra’s die spelen en zonder Dirac. Bij ‘Cet Air’ en het rustigere ‘Une Âme’ bespeuren we al veel verfijning. Er is een brede soundstage met een mooie plaatsing van de verschillende instrumenten, waarbij ons oor vooral geprikkeld wordt door het vloeiende karakter van de kora-harp. Het is wel een instrument waarvoor we vallen, en via de Focal-speakers komen ze net iets meer naar voren op de soundstage. Het is dit resultaat dat aangeeft dat de M66 een interessante voorversterker is als je hem ‘puur’ gebruikt, dus zonder Dirac en zonder subwoofers mee in het verhaal te betrekken.

Een vermelding waard zijn ook de goede phono-ingangen op dit toestel. Op een Pro-Ject X2 B met een MC9 cartridge draaiden we Der Klang der Offenbarung des Göttlichen, de opera (zonder zang) van Sigur Rós-lid Kjartan Sveinsson. Het is een dramatisch werk, waarbij al in Teil 1 wordt opgebouwd tot een pakkende finale. De M66 en M23 belichten de violen die steeds meer ontsporen heel goed, de textuur van de snaren komt bij die allerhoogste noten overtuigend over. Een tikje fel misschien, maar door het activeren van de Dirac-filter die we eerder maakten centreerde het beeld en verdween die hardheid. Dirac kennen we van voorgaande tests, incluis van aardig wat AV-receivers. Echt verrassend was de toegenomen diepte en breedte van de soundstage dan niet, al blijft het behoorlijk adembenemend om een (correct ontworpen) filter met zoveel impact te horen werken.

Twee keer Dirac

De M66 bevat twee applicaties van Dirac. Het eerste, Dirac Live Room Calibration, is aanwezig bij nog meer NAD-toestellen (en producten van Arcam, Denon, Marantz, Primare en anderen). Het is inmiddels een heel vertrouwde toepassing die via elf of meer metingen je kamer akoestisch in kaart te brengt en een filter bouwt die tekortkomingen oplost. Het mikt daarbij op een ‘target curve’, een ideale weergave die Dirac zelf aanreikt. Je kunt echter die curve zelf volledig aanpassen. Een aanrader als je besluit tot 20 kHz te corrigeren en het karakter van je speakers wil behouden. Naast die aanpassingen pakt Dirac de impulsrespons aan, wat vrij uniek is. Dirac inmeten vereist een secure aanpak, en kan met de meegeleverde microfoon en een app op een mobiel toestel. Een andere optie (die wij verkiezen) is werken met een gekalibreerde meetmicrofoon, een statief met zwenkarm en Dirac op een laptop. Let wel: goede resultaten verkrijgen vereist echt wel wat oefening.

Dirac Live Bass Control is een bijkomende module waarvoor een aparte licentie vereist is. Het is echter geen aparte app die je moet draaien en extra metingen zijn ook niet vereist. Na het activeren van de BC-licentie, verschijnt in Dirac Live bij het gedeelte met de filterconstructie een nieuw BC-paneel. Een aantal zaken gebeuren automatisch, zoals het ‘blenden’ van meerdere subwoofers. Ook hier kun je handmatig dingen aanpakken, zoals het crossoverpunt en -curve.

Wat levert het op? We hebben de M66 en M23 gecombineerd met onze Sopra’s en twee subwoofers: een Q Acoustics QB12 en een ELAC Sub 2050. Totaal andere subs qua techniek, maar Bass Control kan die verschillen overbruggen. Toch is het sterk aan te raden om te werken met gelijke subparen.

De resultaten waren heel indrukwekkend, zelfs bij deze grote vloerstaanders met een bereik tot 34 kHz (+/- 3 dB). Zelfs zonder handmatig veel aan te passen, waren speakers en subs meteen nagenoeg perfect geïntegreerd. Dat leverde een heel egaal laag op waarbij de locatie van de subs niet kon worden aangewezen. Zoals al vaker in het verleden vastgesteld, heeft een goed afgeregeld laag ook gevolgen op andere vlakken. Zo noteerden we een sterke uitdieping van het 3D-geluidsbeeld, zelfs bij de Kjartan Sveinsson-plaat die eigenlijk maar weinig laaginhoud bevat. Bij albums als ‘Zooropa’ van U2 of Coltrane’s ‘Blue Train’ was het ‘ik-ben-er’-gevoel heel sterk. Het samenspel van Dirac Live-kalibratie en BC is een echte meerwaarde, want hoogdetail werd natuurlijk en de soundstage werd sterk merkbaar beter gecentreerd. Haters van DSP’s zullen het niet graag horen, maar het was een sonische upgrade die je niet makkelijk op een andere manier zou verkrijgen.

Conclusie

Zelfs een heel uitgebreide review zoals dit kan een toestel als de NAD M66 geen recht aandoen. Dat komt natuurlijk in de eerste plaats omdat het één specifieke rol overstijgt. Net zoals de recent geteste Eversolo DMP-A8 is dit een product dat je op verschillende manieren in je systeem kunt integreren. Het is niet zomaar een voorversterker dus, net zoals het niet zomaar een DAC of een streamer is. De M66 het brein van je muzieksysteem noemen is wellicht nog het accuraatst.

NAD heeft veel gedaan om de M66 aantrekkelijk te maken voor meer puristisch ingestelde muziekliefhebbers, onder meer met de Analogue Direct-modus en de uitstekende MM- en MC-inputs. Het volledige potentieel ontketen je echter als je de zeer goede BluOS-streaming én Dirac omhelst. Dan wordt de NAD M66 een toestel die je op het spoor brengt van muziek en het in hoge kwaliteit afspeelt, ondanks de onvermijdelijke tekortkomingen van je kamer.

Live Bass Control en het gebruik van tot vier subwoofers zijn het uithangbord van dit apparaat. In potentie levert dit je een enorme upgrade qua geluidskwaliteit. De drempels zijn wel hoog. Je moet niet enkel een aantal subs in je kamer kunnen plaatsen en de bijhorende kabels dulden, Dirac correct toepassen vereist geduld en kennis. Maar als je over die steile col heen bent, wacht je een geïntegreerde sound en een geluidsbeeld met meer detail dan je ooit mogelijk achtte.