Review: Musical Fidelity M6x DAC – Traditionele DAC

Conservatieve kijk

Ergens zijn we wel verrast door de M6x. Als je op zoek gaat naar een traditionele DAC om op te nemen in je hifi-systeem, merk je snel dat de keuze relatief beperkt is. Je vindt wel veel compactere producten die mikken op de headfi-markt. Maar full-sized apparaten? Zoveel zijn er niet. Bovendien zijn de meeste toestellen gecombineerde DAC’s met streaming ingebouwd. Alleenstaande DA-convertors zijn heel zeldzaam, tenzij je kijkt naar kostbare high-end opties als MSB of dCS. Misschien is dat wel omdat je een alleenstaande DAC nog moet voorzien van een aparte aansturing in de vorm van een computer, netwerktransport of cd-transport. Dat maakt een omvangrijk muzieksysteem enkel nog maar groter. Weer een kastje erbij!

Toch is dat precies het pad dat Musical Fidelity bewandelt met de M6x. Net als de voorgaande M6s is dit een toestel op traditioneel hifi-formaat. Niet alleen bezit het geen ingebouwde streaming, het lijkt niet echt de bedoeling om de M6x te gebruiken als voorversterker bij een eindtrap. Wakkere geesten zien misschien wel een volumeregeling aan de rechterzijde van het voorpaneel. Deze is vooral nuttig als je de hoofdtelefoonuitgang gebruikt. Want dat heeft de Musical Fidelity-DAC dan weer wel: een betere, ingebouwde hoofdtelefoonversterker. Dat gezegd zijnde kun je wel opteren voor een variabele output via de XLR- of cinch-uitgangen.

De ontwerpers van de M6x maken dus wel eigenzinnige keuzes. Maar dat levert een toestel op met specifieke sterktes. Dat je hem niet kunt bedienen met een app, is bijvoorbeeld iets waar sommige muziekliefhebbers niet van wakker zullen liggen. Er is zelfs geen display. In ware Musical Fidelity-stijl wordt alles aangegeven door middel van een enorm aanbod aan blauwe ledjes en acht knoppen op het voorpaneel. Een nadeel hierbij is wel dat je die informatie moeilijk op enkele meters afstand kunt ontcijferen. Het blijft natuurlijk een DAC, niet een streamer. De boodschap die de leds overbrengen verandert niet continu.

De meegeleverde remote laat je in elk geval alles vanuit de luisterplek bedienen. Het is trouwens een groot ding, met knopjes waarmee je eveneens andere MF-toestellen kunt bedienen. Net zoals bij die M8xi vonden we de afstandsbediening net te goedkoop overkomen. Zeker als we vergelijken met de fraaie metalen afwerking van de DAC zelf. De M6x DAC is zoals gebruikelijk in het matzwart of zilver beschikbaar. Dat maakt het matchen met een hifi-versterker van heel wat andere merken makkelijk.

Ook een hoofdtelefoonversterker

Je moet de M6x uiteraard met een digitale bron combineren. Dat is zoals gezegd wellicht een netwerkspeler of -transport, zodat je kunt streamen. Er zijn veel opties op dat vlak, onder meer bij zustermerk Pro-ject (de Stream Box S2 Ultra bijvoorbeeld). Of de Primare NP5 MKII die we recent bekeken of de Aries G1 van Auralic, om maar enkele voorbeelden te geven. Een cd-transport is een andere mogelijkheid. Maar ook andere digitale bronnen kunnen, zoals een televisie.

Om verschillende scenario’s mogelijk te maken, komt de DAC met verschillende types ingangen. Een computer of transport kun je aansluiten op de USB klasse B-poort. De twee optische inputs en de coaxiale ingang zijn dan weer handig voor dingen als cd-spelers. De laatste connectie-optie is een digitale AES/EBU-poort. Hiermee mikt Musical Fidelity dan weer op high-end apparaten. De DAC kun je op zijn beurt via cinch of gebalanceerde XLR-kabels aansluiten op een versterker.

Ongewoner voor een DAC uit deze klasse is dat je ‘em ook kunt gebruiken voor je hoofdtelefoon. Dat kan via een 6,3-mm jack vooraan, met daarnaast een volumeregeling. De relatief lage uitgangsimpedantie van minder dan 5 Ohm geeft de indruk dat de ontwerpers wel echt probeerden om een goed hoofdtelefoonluik te bouwen. Nog lager zou beter zijn om het echt universeel te maken, maar hiermee kun je de meeste hifi-hoofdtelefoons wel op gepaste wijze aansturen. We luisterden een tijdje met een Beyerdynamic DT1990 Pro en een Sennheiser HD 650, en vonden dat het verrassend goed klonk. Hiervoor de M6x DAC kopen doe je uiteraard niet. Het is een extraatje, waarbij de volumebediening via de remote mooi meegenomen is.

Diepe wortels

Het belangrijkste bij een DAC is natuurlijk wat er aan de binnenkant gebeurt. Musical Fidelity heeft op dat vlak wel een zekere reputatie. En dat al heel lang, want reeds in 1987 lanceerde het een van de eerste standalone DAC’s ter wereld. Die Digilog mikte op mensen die iets beter zochten dan de ingebouwde DA-convertor van hun cd-speler – toen nog een nieuwe uitvinding.

Op technisch vlak legt de fabrikant bij de M6x een sterke nadruk op de ringkerntransformator en de output stages (het gedeelte dat het analoge signaal dat uit de DAC komt versterkt). Volgens Musical Fidelity is er hard gewerkt aan de interne filtering van het voedingsgedeelte en is er gekozen voor een transformator die een klein elektromagnetisch veld opwekt. Dit alles moet ervoor zorgen dat het digitale conversieproces niet negatief beïnvloed wordt. Intern oogt de M6x vooral heel strak en to-the-point. Er zit relatief weinig in de behuizing, maar dat is niet zo gek bij een DAC die gebouwd is om de signaallijnen zo kort mogelijk te houden. De verschillende functionele gedeeltes zijn goed van elkaar gescheiden, dat is wel heel belangrijk.

Dual differential mode

Zoals gezegd is de M6x de opvolger van de M6s, een van de eerste DAC’s die het ESS Hyperstream II-platform van ESS implementeerde. De M6sR die iets later verscheen, was een update die verschillende belangrijke tweaks bracht. Betere ondersteuning voor DSD, Roon-ondersteuning en een andere mix van in- en uitgangen, onder meer. De M6x die we hier bekijken is technisch doortastender onder handen genomen. Musical Fidelity blijft bij ESS zweren, maar voorziet de nieuwe DAC van twee ES9038Q2M-chips. Zoals die ‘M’ op het einde aangeeft, zijn dit de mobiele versies van de bekende 9038-chips. Maar dat is niet zo belangrijk, want qua prestaties doen de mobiele edities niet enorm onder voor de desktopuitvoeringen. Belangrijker is dat die twee ESS-DAC’s in een differentiële modus zijn toegepast, wat de al bescheiden vervorming en ruis verder doet dalen. De M6x opereert hierdoor als een dual mono-DA-convertor met de twee kanalen perfect gescheiden. Sluit je de M6x met gebalanceerde kabels aan op je (hopelijk ook goed ontworpen) versterker, dan heb je dus een lange keten dat interactie tussen de stereokanalen voorkomt.

We merkten het al op: Musical Fidelity heeft bijzonder zijn best gedaan dat je vlot kunt experimenteren met de zeven digitale filters waarmee de ESS-DAC’s zijn uitgerust. Via de remote kun je heel snel van filter wisselen en zo al luisterend ontdekken welke je het meest ligt. Ten alle tijden kun je het signaal upsamplen naar het maximale. De achtste optie combineert het upsamplen naar 352,8 of 384 kHz (naargelang de samplingrate van de bron een meervoud van 44,1 of 48 kHz is). Het verschil met de algemene upsampling-optie is dat bij optie 8 de FIR-filter omzeild wordt.

Happy listening

Na een paar weken uitproberen met verschillende speakers en versterkers, combineren we de Musical Fidelity M6x met onze Hegel H590-versterker. In dit geval slaan we het ingebouwde digitale luik van de Hegel over en sluiten we de Musical Fidelity-DAC via XLR-kabels analoog aan. Een muziekstroom aanleveren bij de Musical Fidelity doen we op twee manieren. We hangen een Zen Stream van iFi Audio via een USB-kabel aan de DAC én we sluiten een AURALiC Aries LE via AES/EBU aan. We zijn toch een beetje nieuwsgierig naar het eventuele sonische verschil tussen die twee input-technologieën. Ons nieuwsgierigheid levert geen enorme aha-moment op, maar wel de indruk dat de AES/EBU-connectie mogelijk iets prettiger klinkt. De luidsprekers waar we uiteindelijk voor kiezen zijn de DALI Rubicon 2’s, fijne compacte weergevers waar we graag naar luisteren.

De Hegel H590 bezit een DAC-gedeelte op basis van AKM-chips. Goed, maar het kan nog beter. Dat hebben we bij eerdere tests al gemerkt. Dezelfde indruk krijgen we meteen ook bij deze M6x. Een zeer vloeiende, tikje zachte weergave komt heel aangenaam binnen, met een stukje verfijning extra ten opzichte van de ingebouwde DA-convertor. We krijgen een indruk van meer detail en inzicht, maar niet ten koste van het totaalbeeld. Er is niets klinisch aan, wat het luistergenot enkel maar aanwakkert.

Welk filter van de zeven je moet kiezen? Dat ligt een beetje aan je eigen smaken en andere delen van je muzieksysteem. Verwacht ook niet immense verschillen die opeens voor een heel andere sound gaan zorgen. De filters leveren subtiele veranderingen op die je volgens ons vooral zal merken aan het karakter van de bassen en heel fijn, hoog detail. We luisterden lang met filter 2 (Linear Phase Sol), maar ook die upsampling-modus onder het cijfertje 8 konden we echt wel smaken.

We grijpen wel vaker naar het werk van Ólafur Arnalds. Misschien wel omdat de IJslander net zoals Max Richter aan een razend tempo muziek uitbrengt die vaak wel fascineert. Maar ook omdat het ook echt goed opgenomen is. ‘Saman’ op ‘Sunrise Session II’ bijvoorbeeld, is niet enkel een deuntje waar je stil van wordt. De piano is perfect geregistreerd, en dankzij de Musical Fidelity DAC (filter 8) hebben we een enorm inzicht. Het is alsof we mee in de Harpa Concert Hall staan met Arnalds, waardoor we ook de vele incidentele geluiden van zijn instrument horen, zoals de hamers die bewegen. Op heel wat systemen zou je ze bijna niet opmerken, maar hier hebben ze een eigen plaats in het geheel. En dat maakt het net echter. Ook het volgende nummer, met de vocals van Josin en vol klinkende strijkers, komt bijzonder pakkend en realistisch over. Hier merken we vooral op dat de DAC op een heel natuurlijke wijze omgaat met bronmateriaal. Het tekent een heel eerlijk beeld, zonder zaken te veel te benadrukken.

De absolute stille achtergrond waarop de bevreemdende geluidseffecten van electropionier Mira Calix zich afspelen bij ‘a mark of resistance’ (FLAC cd-kwaliteit) trekt meteen onze aandacht. De vele samples en het elektronische getik en gebiep dat alsmaar intenser en drukker wordt zet de Musical Fidelity heel gesofistikeerd neer. Het is heel makkelijk om bij experimentele muziek als dit te denken: “Wat een geluidsbrij”. Op sommige systemen zal dat zeker het geval zijn, maar dankzij de goede timing en detailweergave appreciëren we wel de compositie. Het is geen chaos, maar net heel slim opgebouwd. Dat vermogen om muziek correct en inzichtrijk neer te zetten is niet enkel interessant voor liefhebbers van exotische composities. Ook ‘Halo’ van Finse deathmetal-roergangers Amorphis (FLAC 48/24) krijgt een frisse en transparante behandeling. Een van de positieve zaken die hieruit voortvloeien is dat je beter waardeert hoe complex en spitsvondig sommige metalcomposities wel kunnen zijn. Bij het refrein van ‘On the Dark Waters’ hoor je op elke systeem wel het contrast tussen de twee stemstijlen, maar dankzij die DAC (en de strakke aanpak van de Hegel) verdwijnt de finesse van de snelle gitaarlijn tijdens het refrein niet naar de achtergrond. Dat klassieke muziek al langer metalgenres beïnvloedt is een open deur intrappen – eigenlijk is het ene een verlengde van het andere. Dus is het ook niet gek dat de kwaliteiten van een betere DAC zoals deze Musical Fidelity ook een bombastische crossover-track als ‘My Name is Night’, met Petronella Netterhalm, machtig en live doen overkomen. Verrassend weer hoe een component als een DA-convertor zoveel kan doen.

Conclusie

De Musical Fidelity M6x DAC mag heel old-school qua concept overkomen, dat wil niet zeggen dat het irrelevant is. Zoek je een manier om je hifi-systeem een upgrade te geven met een goed gebouwde DA-convertor die je bovendien interessante filter- en upsamplingmogelijkheden biedt? Dan is de M6x DAC eentje om te onderzoeken. Zijn no-nonsense design huwt goed met de meeste audio-apparaten. Maar de stap die het biedt op vlak van audiokwaliteit en inzet is zeker geen nonsens, integendeel.