Verslag: High End München 2022 – de trends

Trend 1: veel merken daar

Het eerste dat opviel is dat er ondanks onzekerheid over corona toch veel stands én bezoekers te signaleren vielen. Je kunt uiteraard opmerken dat in het voorjaar het virus toch niet alles meer domineerde? Zeker, maar dat was wel anders toen de beurs maanden geleden op poten werd gezet. Verrassend veel bedrijven hebben in het najaar van 2021 de moedige beslissing gemaakt om in mei toch naar München te komen. Een berekende gok, noemen ze dat.

Een aantal belangrijke merken waren er echter niet, zoals KEF en de groep achter McIntosh en Sonus faber. Nu ja, KEF-speakers waren er wel te zien. Onder meer de hagelnieuwe Reference Meta en Blade Meta kon je officieus bewonderen op de Hegel-stand. Er zijn natuurlijk sterke banden tussen die twee merken.

Door de verhuizing van ISE van februari naar begin mei, werden bepaalde hifi-merken ook voor een keuze gesteld. Een hele stand opbouwen en afbreken, plus veel personeelsleden afvaardigen – dat is uitdagend als het twee keer in één maand tijd moet. Omdat ISE in Barcelona een grote beurs is dat uitsluitend professionele bezoekers over de vloer krijgt, was voor sommigen daar naartoe gaan logischer. Vooral als je als audiobedrijf sterk staat (of wil staan) in custom install en pro-audio.

Daarnaast ontbraken in de grote hallen op de verdieping onder de show- en luisterkamers hier en daar toch wat kleine merken. Daarbij moet opgemerkt worden dat reizen vanuit sommige Aziatische landen moeilijk blijft. Onder meer daardoor ontbraken aardig wat Chinese bedrijven.

Hoe zat het dan qua bezoekers? Een verandering die de organisatie aanbracht was het verruimen van het aantal industrie-only dagen van één naar twee. Waar de show zoals altijd op donderdag begon, mochten gewone consumenten pas vanaf zaterdag met een ticket HEM bezoeken. Donderdag en vrijdag kon je enkel in de gebouwen als lid van de industrie of van de pers. Dat gaf een heel kalme indruk op die dagen, maar in het weekend was het veel drukker. Alle tickets waren vooraf uitverkocht. In totaal kwamen er ongeveer 20.000 bezoekers naar de beurs, met een bijna perfecte tweedeling tussen consumenten en ‘trade and press’.

Trend 2: Veel nieuwigheden

Op de twee persdagen was er bijna doorlopend ergens een perspresentatie. Aangezien veel audiobedrijven in de voorbije jaren hun lanceringen moesten uitstellen, was er veel om in te halen. Sluitingen door corona, een enorm gebrek aan onderdelen en een zeer grote vraag naar producten betekende dat het uitrollen van nieuwe toestellen niet gebeurde. Het kon gewoonweg niet of het was gewoon slimmer om te focussen op bestaande zaken. We krijgen onder embargo wel vaker inzicht in de planningen van merken, en kunnen je vertellen dat er heel wat (nog) niet is verschenen. Op de High End-beurs werd een deel van die achterstand weggewerkt.

Toch is de situatie verre van normaal. We spraken wel meer bedrijven die aangaven dat de leveringen van chips (zoals DAC’s, processors en DSP’s) nog altijd achterblijven. Sommige grondstoffen, zoals aluminium en houtsoorten, hebben immense prijsstijgingen gekend. Op HEM kregen we daarom wel vaker een zin te horen zoals: “We hopen tegen eind 2022 dit toestel te kunnen leveren”. Ook afgewerkte producten vervoeren blijft extreem duur. Als je dan nog rekening houdt met inflatie, dan weet je nu al dat audioapparatuur dit jaar duurder wordt.

Trend 3: actieve speakers

Zoals altijd ontdekten we op de High End-beurs veel passieve luidsprekers, modellen die je combineert met aparte versterkers en bronnen. De traditionele hifi, kun je stellen. Maar ook dit jaar zag je een toenemend aantal actieve producten opduiken. Actieve speakers bevatten alle versterking en vaak ook streaming, eventueel aangevuld met fysieke ingangen. Een HDMI-poort bijvoorbeeld, of een aux-ingang voor een analoge bron. Soms zit het stukje streaming en ingangen in een aparte hub, soms is het ingebouwd bij de speakers. Kenmerkend aan actieve speakers van hifi-merken is dat het bijna altijd gaat om stereo-oplossingen met twee aparte toestellen.

Sommigen in de hifi-industrie geloven dat actieve speakers zoals deze de toekomst zijn. Of toch een manier om mensen te verleiden die een beter geluid zoeken, maar geen zin hebben in een bijhorende stapel apparaten. Het was dan ook opvallend dat op deze beurseditie de eerste grote persconferentie van een belangrijk merk precies over actieve speakers ging. Al is Dynaudio uit Denemarken al wel langer bezig met dit segment. De Focus-speakers die het presenteerde, zijn immers de opvolgers van de Focus XD-lijn. De drie nieuwe Focus-toestellen beschikken over interessante eigenschappen. Het lijkt wel of Dynaudio geprobeerd heeft elke nuttig eigenschap toe te voegen, gaande van een WiSA-verbinding met een zeer lage latentie (belangrijk voor tv-audio), HDMI-ARC, een ingang voor een platenspeler, streaming én Dirac-kamercorrectie. Er zijn drie modellen: een Focus 10, een Focus 30 en Focus 50. Het eerste is een boekenplankspeaker, de twee anderen vloerstaanders, alle drie zijn beschikbaar in vier knappe afwerkingen zoals Dynaudio vaak aflevert.

Bij die andere Denen, DALI, geen nieuwe actieve speakers. Maar dat hoeft niet, aangezien DALI al een zeer uitgebreid aanbod bezit. Met Oberon C, Callisto en Rubicon C dekt het al veel prijspunten af, en biedt het zelfs ondersteuning voor draadloos surround. Om het groeiende belang van dit segment te onderstrepen, deed het merk op HEM wel uit de doeken hoe het actieve speakers gaat bundelen onder EQUI. Het is niet echt een nieuw merk, maar een soort submerk om onder meer aan te geven dat alle actieve DALI-speakers met elkaar kunnen werken via dezelfde hubs. Deze speakers kunnen bovendien BluOS-compatibel zijn.

En nog een ander Deens merk, System Audio, kun je zelfs beschouwen als roerganger op vlak van actieve luidsprekers. Hun silverback-modellen zijn al vaker hier besproken, op deze HEM-editie presenteerde Ole Witthof een muurspeaker met ingebouwde versterking en WiSA. Dat opent de deur naar twee of meer luidsprekers die bijvoorbeeld vanaf een high-end LG-tv draadloos worden aangestuurd.

Het Franse Triangle pakt het anders aan. Hun nieuwe Borea Active zetten volledig in op Bluetooth-streaming, maar zien er wel uit als klassieke hifi-speaker. Zo zagen we ook recent de Air 1 van System Audio passeren, al pakte die wel uit met HDMI en meer aansluitingen.

Enkele dagen voor HEM vond er nog een belangrijke lancering in dit segment plaats. Na het enorme succes van de LS50 Wireless en Wireless II presenteerde KEF de LS60 Wireless voor circa 6.499 euro. Dit is een soort mini-Blade-vloerstaander met twee Unicore-subwoofers per speaker en een slank design dat echt uniek is. De LS60 was er niet, maar werd wél druk besproken in de wandelgangen.

Trend 4: head-fi

Liefhebbers van hoofdtelefoons kwamen aan hun trekken op deze HEM-editie. Als het gaat om head-fi was het slim van de organisatoren om de meeste relevante merken te concentreren in een aparte zone. Dat was al eens geprobeerd op een andere locatie, maar dat werkte niet helemaal. Nu was er een ‘World of Headphones’ in Hall 1, met moderne stands met tientallen merken. Heel wat beter dan andere shows waar head-fi-merken vaak verweest achter een enkele tafel zitten. Het nadeel aan dit productsegment is immers dat je toestellen compact zijn en mensen persoonlijk willen luisteren. Het ziet er snel wat mager uit, zelfs als er op een stand honderdduizenden euro’s aan apparatuur staan. Dat was op HEM helemaal niet het geval. De World of Headphones was zelfs een van de levendigste plekken, met veel producten die uitgestald en zelfs te proberen vielen. Productlanceringen waren er ook, onder meer van Astell & Kern (met drie nieuwe producten, waaronder een in-ears en een compacte DAC), Final (met draadloze oortjes) en Meze (met hun eerste pro-hoofdtelefoon). De blikvangers bij uitstek waren de high-end Trifeca-oortjes van Campfire Audio, maar ook de vele knappe toestellen van Earman. Ook het Aziatische Aune pakte uit met knappe DAC/hoofdtelefoonversterkers. Bij de World of Headphones-gedeelte heerst de kabel nog altijd, maar bij twee andere hoofdtelefoons die elders op HEM werden getoond werd toch ingezet op draadloos. Zowel bij de Mark Levinson nr.5909 als de T+A Solitaire T kun je de hoofdtelefoon verbinden met een kabel als via Bluetooth luisteren. Beide hebben noise-cancelling aan boord en zijn zeer luxueus afgewerkt. Dat mag wel, want deze koptelefoons mikken heel wat hoger dan de Sony’s en Boses van deze wereld. De 5909 kost 1.199 euro, de Solitaire T 1.399 euro.

Trend 5: de zucht naar het verleden

Je kon er niet aan ontsnappen op de High End-beurs: vroeger was het beter. Of toch, dat schijnen bepaalde bedrijven en consumenten echt wel te vinden. Als je houdt van modern design, dan is het toch even slikken als je een ruimte binnenwandelt gevuld met omvangrijke retroluidsprekers uit zwaar hout en met een hoorn. Of als je het anders bekijkt: de liefhebber van vintage-meubels en retro vindt nu meer dan ooit zijn gading.

Niet verrassend is de retrotrend het sterkst bij een aantal merken met thuisbasis in het Verenigd Koninkrijk. Heel wat oudere muziekliefhebbers denken met weemoed terug aan de mooie spullen die de Britten vroeger bouwde. Denk dan aan Wharfedale, Mission en Castle bijvoorbeeld. Maar ook aan het jonge Fyne Audio, dat ondanks zijn ontstaan in 2017 nu een reeks luidsprekers presenteert die de jaren zeventig uitademen. Wel met moderne technieken, waardoor de Vintage-lijn presteert zoals een weergever anno 2022.

Ook het Amerikaanse JBL ontsnapt niet helemaal aan die vintage-trend. Al moeten we wel toegeven dat JBL altijd wel modern met retro op slimme wijze vermengde in zijn aanbod. Zo biedt het zowel de strakke, afgeronde HDI-speakers als de nostalgische Classic L-lijn, telkens met zijn kenmerkende compressiedriver.

Trend 6: een verjaardag is een goed excuus

Omdat er in 2020 en 2021 geen grote hifi-beurzen zijn geweest, hebben heel wat merken hun verjaardag amper kunnen vieren. Het resultaat is wel dat in 2022 iedereen wel iets te vieren had, al dan niet als inhaalbeweging op de vorige twee jaar. iFi Audio is 10 jaar oud, Esoteric werd 35, Canton veertig, Mark Levinson vijftig en KEF zestig. En dat is maar een bloemlezing van alle verjaardagkaartjes.

We zagen in München daarom veel speciale edities van producten. Soms heel dure luxe-edities, maar soms ook weer niet. Monitor Audio brengt bijvoorbeeld een heel beperkte oplage van de Silver 100 in het groen uit, voor een reguliere prijs. Naim en Focal vierden al feest met een high-end 10th Anniversary-set rond de Sopra n°2 en een volledig systeem van Naim – en dit allemaal in een speciale grijze afwerking die moet doen denken aan tin, het materiaal dat gelinkt is aan tien jaar samen. Het is wel een duurder cadeau, en daarom komt er een tweede verjaardagset in dezelfde kleurstelling. De combinatie van een Focal Aria K2 926 & Naim Uniti Star (een streamingversterker met ingebouwde cd-speler) in Ash Grey is compacter en betaalbaarder. Ook iFi Audio houdt het toegankelijk. Hun tiende verjaardag wordt gevierd met een gouden editie van de Go Bar, een kleine USB-DAC om mobiel in hogere kwaliteit te luisteren. Het kost 499 euro, iets meer dan de 329 euro van de reguliere uitvoering. Je betaalt wel iets meer voor de bijzondere ML-50-eindtrap van Mark Levinson, uitgevoerd met doorzichtige bovenkant en rode verlichting. Er zijn maar 100 paar uitgebracht (je hebt een paar nodig voor stereo) aan 50.000 dollar per paar.

Trend 7: een terugkeer uit de dood

Het is haast niet te geloven als je ziet hoeveel hifi-merken op de HEM-beurs aanwezig tekenden – maar vroeger waren er nog veel meer. Opvallend is dat een aantal van die verdwenen namen nu plots terugkeren. Zo maakten we de herrijzenis van EPOS mee, een Brits merk dat al zo lang naar de achtergrond was verdwenen dat de meeste mensen het niet meer kende. In Groot-Brittannië ligt dat wel iets anders, omdat EPOS onder meer in de jaren tachtig in zijn thuisland echt wel succesvol was. Wellicht daarom dat de bekende luidsprekerontwerper Karl-Heinz Fink twee jaar geleden besloot om het merk over te nemen en nieuw leven in te blazen. Dat deed hij op deze editie van HEM met een druk bijgewoonde persconferentie. Daarop werd de ES14N voorgesteld, een compacte luidspreker met een hoekiger design zoals weleer en met bijhorende monolithische stands. Op eerste zicht lijkt dit weer een oefening in retro-revival, maar Fink benadrukte op de persconferentie dat er sinds de jaren tachtig wel heel veel kennis is bijgekomen. En dat is ook verwerkt in deze EPOS-luidsprekers.

Musical Fidelity is nooit echt verdwenen, maar het had de voorbije jaren duidelijk nood aan een bloedtransfusie om weer helemaal tot leven te komen. Gelukkig is dat er ook gekomen, dankzij een investering van hifi-entrepreneur en oprichter van Pro-ject, Heinz Lichtenegger. Hij lijkt het wel slim te hebben aangepakt, onder meer door technische kennis toe te voegen zonder het Britse management los te laten. Dat resulteert in steeds betere apparaten, zoals de enorm krachtige M8x geïntegreerde versterker die we vorig jaar reviewden en de M6x DAC. Maar Musical Fidelity wil nog hoger mikken. Op een event weg van de beursvloer presenteerde het merk samen met Lichtenegger een opgefriste Nu-Vista-lijn. Er was zelfs een sneak preview van een Musical Fidelity-draaitafel op het allerhoogste niveau.

Trend 8: jonge merken worden groot

Het is heel verleidelijk te focussen op historische namen die allang meegaan. Denon bijvoorbeeld, is al meer dan 110 jaar oud. Al is dat net het voorbeeld van een merk dat doorheen de decennia bleef vernieuwen. Anderen houden wat meer vast aan het verleden. Veel muziekliefhebbers zijn bovendien heel loyaal aan ‘hun’ merk. Het is niet makkelijk om als nieuweling door te breken.

Daardoor is het makkelijk om uit het oog te verliezen dat er ook nieuwe, jonge hifi-bedrijven zijn. Aan head-fi-kant is dat heel zichtbaar. Daar heb je een reeks Chinese merken die steeds betere apparatuur afleveren. Denk dan aan merken als FiiO, Shanling, Aune of SMSL. Maar ook Meze Audio of Auris zijn niet zo oud. Vooral die laatste maakt wel een beetje indruk op ons. We kenden dit bedrijf toen het nog heel klein was, maar nu biedt het onder eigen naam en onder de Earman-label een heel groot assortiment toestellen.

Trend 9: alleskunners

Er is al even een trend te bespeuren om geïntegreerde versterkers te bouwen met alle mogelijke functies aan boord, incluis streaming en HDMI. Dikwijls gaat het wel om hoger gepositioneerde toestellen met duurdere prijskaartjes. Op HEM werden echter een aantal toestellen gepresenteerd die mikken op mensen met een kleiner budget. Bij Denon is er bijvoorbeeld de PMA-900HNE, een 999-euro kostende netwerkreceiver met 2 x 50 Watt (bij 8 Ohm) en streaming via HEOS, Bluetooth of AirPlay 2. Hier geen HDMI-ARC, maar wel een optische ingang om tv-geluid op een of twee paar luidsprekers af te spelen. Bij NAD verschijnt de C 389, een lager model ten opzichte van de recent geïntroduceerde C 399. Uit de doos is de C 389 een DAC-versterker met een krachtige 2 x 130 Watt aan vermogen en een reeks ingangen. Daarbij ook een HDMI-ARC-ingang. Door het toevoegen van een gepaste module in een MDC2-slot, wordt de NAD helemaal BluOS-compatibel, krijgt het AirPlay 2 en kun je akoestische problemen oplossen met het Dirac-kamerkalibratiesysteem.

De Volumio Integro is een wel heel intrigerende versterker in een compacte maar zeer aantrekkelijke behuizing die 1.199 euro zal kosten. Het is echt niet zo groot, maar pakt uit met 2 x 50 Watt klasse D-versterking en een HDMI-ARC-aansluiting. De Integro draait bovendien de Volumio-software waarmee het bedrijf bekend werd, en kan daardoor veel streamingopties bieden. Het is nog even wachten op een afgewerkt product, maar wat we zagen, zag er uitstekend uit.

Trend 10: vinyl

De opvallendste platenspeler op de High End-beurs? Niet aarzelen, dat is de Metallica-platenspeler van Pro-ject. Het Oostenrijkse merk bouwt wel vaker artiestenversies, zoals een heel aantal gewijd aan de Beatles. Herinner je die merkwaardige Yellow Submarine-draaitafel? De Metallica-speler is even apart, want de behuizing is een soort puntige ster dat doet denken aan de metal-gitaren die Kirk Hammett en James Hetfield wel eens vastnemen. Met een prijskaartje van 1.399 euro en een beperkte oplage van 400 wordt het vast een collector’s item.

Pro-ject heeft uiteraard nog veel meer getoond. Het bedrijf gelooft sterk in een zeer uitgebreid productaanbod. Naast veel platenspelers, waaronder de drie nieuwe E-budgetmodellen, een nieuwe gebalanceerde editie van de X2 en het high-end X8-model, toonde het zijn automatische Automat A1-platenspeler en een prototype van de immens grote 12.1. Dit laatste verschijnt misschien volgend jaar en zal het allerbeste moeten zijn wat Pro-ject kan neerleggen. Platenspelers zijn natuurlijk maar een deel van wat het merk te bieden heeft. Aan de andere kant van de stand stond het propvol compacte audiotoestellen, gaande van een nieuwe lijn cd-spelers tot een compacte DAB-tuner. Maar alles opnoemen wat Pro-ject uitbrengt zou veel pagina’s vereisen.

Een moderne kijk op de draaitafel vonden we bij Cambridge Audio. De Alva TT V2 en ST zijn twee platenspelers met betere specificaties die je zoals gebruikelijk met een kabel aan een versterker kunt verbinden. Of via Bluetooth aan draadloze speakers. Ongewoon hierbij is de ondersteuning voor aptX HD.

Thorens was ook sterk aanwezig op High End, onder meer met de nieuwe TD 1500 en de betaalbare TD 204. Er was uiteraard ook veel aandacht voor de Thorens TD-124 DD, een remake van een van de bekendste draaitafels ooit. Bij ELAC was er maar één nieuwe draaitafel te zien, de Miracord 80. Met een behuizing die sterk deed denken aan de Miracord 90 Anniversary. Clearaudio pakte ook uit met een mooie stand, incluis een Statement-speler van meer dan 100.000 euro.

Alle draaitafels opnoemen die op High End Müchen gepresenteerd werden zou onmogelijk zijn. Het is duidelijk dat luisteren naar vinyl weer voldoende groot is geworden om fabrikanten wakker te schudden en nieuwe producten te lanceren. Of vol te houden wat ze nooit opgaven, zoals in het geval Linns Sondek LP12 die in München onder meer in een fraai blauw te bewonderen viel. In 1972 geïntroduceerd, 50 jaar later nog altijd te koop.