Review: JBL L82 Classic  – De geboorte van een nieuwe klassieker

Design…

Laten we er geen doekjes om winden: het uiterlijk van de JBL Classic serie roept sterke reacties op. Een tussenweg lijkt nauwelijks te bestaan, je vindt ze prachtig of…eh…onprachtig. En dan niet zozeer omdat het vrij standaard vierkante kasten zijn, maar vooral vanwege het iconische Quadrex schuimfront. Ik reken mezelf tot de eerste groep, ik vind ze er geweldig uitzien. Het paar dat ik had gekregen kwam met de (petrol-)blauwe fronten, maar ze zijn ook leverbaar in zwart en uiteraard ‘klassiek’ oranje. Wat de kast zelf betreft is er maar één smaak: Walnoten. Wél echt fineer trouwens. Geen idee hoe dik, maar het is mooi strak aangebracht. De baffle en de achterkant zijn klassiek JBL donker antracietgrijs gelakt. De kasten zijn gemaakt van een stevige soort MDF en hebben inwendige ‘bracing’ om ze stijver te maken. Ze wegen bijna 13 kilo per stuk en hebben een afmeting van pakweg 50 x 30 x 30 centimeter. Aan de achterkant zit één paar luidsprekeringangen die naakte draad, spades en banaanstekkers accepteren. Géén fancy bi-wiring terminals, ook dáár was in 1969 nog geen sprake van. De fronten zijn van licht maar stevig kunststof dat aan de buitenkant hetzelfde walnoten houtmotief heeft als de kasten. Geen magnetische bevestiging zoals dat bij veel moderne luidsprekers het geval is, op het front van de L82 zitten gewoon vier forse deuvels die in gaten in de fronten vallen. Niet de mooiste oplossing wanneer je zonder fronten wil luisteren, maar wel heel stevig en trefzeker én qua late-60’s design natuurlijk volledig correct. Het Quadrex schuim is anders van samenstelling dan het oorspronkelijke materiaal, dat na verloop van jaren onder invloed van UV licht en luchtverontreiniging de neiging had om te verharden en af te brokkelen. Deze nieuwe fronten gaan volgens JBL een leven lang mee.

…en Techniek

Hetzelfde geldt voor de butyl-rubberen rolrand rond de volledig nieuw ontwikkelde 8 inch woofer. De originele L100 had de in die tijd vaker gebruikte rolranden van schuim. Dat was lekker licht en het werkte op zich prima, maar een groot nadeel was dat het na een aantal jaar hetzelfde euvel bleek te vertonen als het schuim van de fronten. Daar hoef je zowél bij de L100 Classic als bij de L82 Classic dus niet meer bang voor te zijn. De woofer heeft een gegoten korf en een enorme ferrietmagneet, die de lichte maar uiterst stijve papieren ‘Pure Pulp Woofer’ met witte coating gedecideerd in bedwang houdt. De 1 inch titanium tweeter is dezelfde als die in de L100 Classic. Hij is voorzien van een ondiepe ‘waveguide’ en wordt in dit tweeweg systeem vanaf 1,7 kHz ingezet. In de wisselfilters zijn op kritische plaatsen luchtspoelen en verouderingsvrije MKP condensatoren toegepast en voor de tweeter is een zogenoemde L-pad geplaatst, een in minuscule stapjes regelbare serie-parallelweerstand waarmee het relatieve volume van de tweeter kan worden aangepast aan de luistervoorkeur van de eigenaar of aan de demping van de luisterruimte. Het regelbereik naar boven is daarbij kleiner (ongeveer 1/5) dan dat naar beneden (ongeveer 4/5). Zo’n regelbare weerstand zal audiofiele puristen een doorn in het zuinig toegeknepen oog zijn, maar zo’n ‘toonregeling’ kan in verbazingwekkend veel gevallen een simpele oplossing bieden voor kleine akoestische onvolkomenheden van de luisterruimte, zónder dat daar verdere aanpassingen voor noodzakelijk zijn. Ik vind het derhalve een zegen die veel meer navolging verdient. De systeemgevoeligheid is 88 dB (2,83V/1m) en de nominale impedantie is gespecificeerd op 8Ω (waarover straks meer). Het frequentiebereik loopt volgens de folder van 44 Hz tot maar liefst 40 kHz (die uitersten weliswaar met een marge van -6dB) en de belastbaarheid – een gegeven waar ik doorgaans weinig acht op sla omdat het vooral afhangt van de stabiliteit van de aangesloten versterker – ligt tussen de 25 en 150 Watt. Hierop is vanaf papier in elk geval af te leiden dat de JBL L82 Classic een moderne specset heeft en het de meeste versterkers niet lastig zal maken.

Overwegingen rond het opstellen

Uitpakken en opstellen is bij deze luidsprekers gemakkelijk in je eentje te doen. JBL noemt deze luidsprekers ‘bookshelf’ modellen, maar ‘boekenplank’ luidsprekers zijn het allerminst. Ook de vrij forse L100 Classic staat als ‘bookshelf’ luidspreker te boek. Daarmee wordt voorál bedoeld dat ze niet geschikt zijn om rechtstreeks op de vloer te plaatsen. De bijpassende JS-80 stands worden kant en klaar geleverd maar zijn niet bij de prijs inbegrepen. Je kúnt zélf iets verzinnen, maar wat mij betreft zijn ze eigenlijk geen ‘optie’. Ze hebben namelijk precies de juiste hoogte en de perfecte achterwaartse hoek om de L82 Classic in veruit de meeste luisterruimtes optimaal op hoogte te brengen. De stands zijn netjes gelast, keurig in matzwarte structuurlak gemoffeld en voorzien van stevige rubber strips om de luidspreker tegen glijden en krassen te beschermen. Ze staan op rubberen voetjes die ik niet zou vervangen voor spikes. Het geheel voelt lekker stevig en stabiel. Als uitgangspunt zet ik luidsprekers die ter review bij mij logeren altijd eerst op de plek van mijn eigen luidsprekers. Dat heeft twee belangrijke praktische redenen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn: het is bij mij thuis een leefbaar compromis tussen wonen en werken, maar zal dat in veruit de meeste Nederlandse huiskamers óók zijn. Soms komen luidsprekers in een speciaal ingerichte luisterruimte te staan, en dan kan er meestal naar hartenlust geschoven worden, maar als luidsprekers onder typische gebruiksomstandigheden niet aan het klinken te krijgen zijn vind ik dat nét zoveel een vermelding in de review waard als wanneer ze niet erg kritisch zijn in hun plaatsing. Gelukkig bleken de JBL L82 Classics duidelijk tot die laatste categorie te behoren. Met een afstand tot de achterwand van ongeveer 40 centimeter, een onderlinge afstand van iets minder dan twee meter, een luisterafstand van iets meer dan 2,5 meter en een kleine ‘toe-in’ – waarbij ik vanaf de luisterplek nog duidelijk zicht had op de binnenste zijpanelen – klonk met eigenlijk vanaf de allereerste tonen verdraaid lekker.

8Ω of 4Ω?

De set waarmee ik de JBL L82 beluisterde bestond naast een AURALiC Altair G1 streamer (als Roon eindpunt én via de eigen Lightning DS app) en een gerestaureerde Thorens TD125 met Jelco arm en HA-103C element aan een AudioCreative Phonodude buizen phonotrap met Cinemag step-up trafo’s, uit een PrimaLuna EVO 400i geïntegreerde buizenversterker met geselecteerde Shuguang KT88 eindbuizen en JJ ECC802S mini-triodes in de gain-sectie. Zoals altijd was de vraag aan welke aftakking van de uitgangstrafo’s de luidsprekers het beste tot hun recht zouden komen. JBL specificeert de L82 Classic op nominaal 8Ω, maar aan een buizenversterker met zijn relatief hoge uitgangsimpedantie wil met name het impedantiegedrag van de luidspreker in de lage frequenties nog wel eens zijn weerslag hebben op de totale klank. Aan de 8Ω ‘taps’ klonk de muziek gedurende de korte inspeelperiode die nodig was al erg goed, met veel speelplezier en een lekker volle klank, maar toen ik na een dag of twee mijn AudioQuest William Tell Zero luidsprekerkabels in de 4Ω ‘taps’ van de PrimaLuna stak maakte mijn hart bijna een salto van vreugde. Potverdorie (ik parafraseer mijn werkelijke krachtterm) wat maakte dat een groot verschil! Niet alleen leek de dynamiek aanzienlijk te zijn toegenomen, ook de ruimtelijke afbeelding profiteerde. Het was vanaf dat moment duidelijk dat de beoordeling van de prestaties aan de 4Ω tap zou plaatsvinden.

Met of zonder fronten?

Als je de Quadrex schuimfronten van de L82 letterlijk ‘tegen het licht houdt’ zie je een ruitjespatroon van ‘voegen’, omdat de vierkante noppen weinig tot geen licht doorlaten. Maar geluid gedraagt zich anders dan licht. Het zou proefondervindelijk moeten worden vastgesteld hoeveel geluid de fronten ‘wegfilteren’ wanneer ze op de kasten zitten. Dat blijkt in de praktijk gelukkig reuze mee te vallen. In het hoog wordt wel degelijk een (heel klein) beetje geluid tegengehouden, maar dat laat zich uitstekend compenseren door één of twee klikjes extra hoog bij te draaien met de L-pads. Daarbij moet ik nog aantekenen dat de fronten alleen in tonaal opzicht niet 100 % transparant zijn, voor de ruimtelijke weergave en de dynamiek maakte het niets uit of ze er op zaten of niet. Omdat ik het kale front met de witte woofer, de tweeter, de baspijp én de L-pad wat druk vond ogen heb ik de rest van de luistersessies gedaan met de fronten op de luidsprekers. Restte dus alleen nog de vraag: Tweeters binnen of tweeters buiten?

Tweeters binnen of tweeters buiten?

Wanneer je de L82’s hun jas uittrekt zie je dat ze een asymmetrisch design hebben. De tweeter is niet loodrecht boven de woofer/middentoner geplaatst. Dat heeft er enerzijds mee te maken dat er op het front óók nog plaats moest zijn voor de forse baspoort (altijd béter dan aan de achterkant wat mij betreft) en de L-pad voor de tweeter, maar anderzijds biedt het bepaalde voordelen ten aanzien van de afstraling en vooral de diffractie van hoge tonen op de randen van de kast. De tweeter heeft weliswaar een ondiepe waveguide die het afstraalpatroon al een beetje richt en het rendement wat verhoogt, maar asymmetrische diffractie schijnt beter te zijn voor de nauwkeurigheid van het stereobeeld. De luidsprekers zijn – in tegenstelling tot hun grote broer de L100 – elkaars spiegelbeeld. Dat betekent dus dat je de keuze hebt uit plaatsing met de tweeters aan de binnenkant of plaatsing met de tweeters aan de buitenkant. Ik raad toekomstige L82-bezitters aan om in de eigen setup een tijdje goed naar beide mogelijkheden te luisteren en dan pas te bepalen wat het beste klinkt. Bij mij was er al vrij snel een duidelijke voorkeur voor de tweeters aan de buitenkant, wat echt een breder en dieper beeld gaf zonder een gat te laten vallen tussen de luidsprekers.

En gas erop!

Het speelse karakter en de forse dynamiek die de JBL L82 al vanaf het begin liet horen bleken niet de enige blijmakende eigenschappen van deze luidsprekers te zijn. Hoe het in grotere ruimtes gaat weet ik niet, maar in mijn huiskamer van pakweg 25 vierkante meter gaven ze een putdiep laag dat gevoelsmatig (letterlijk, de bank trilde ervan) veel dieper gaat dan de gespecificeerde 44 Hertz op -6 dB. Ik weet ongeveer waar de ‘buiken’ in de lage frequenties zitten in mijn huiskamer, en toen ik daar voor de gein met mijn dochter ging staan en de qua laagweergave echt bizarre track Hollow (16-Bit Remix) van het album Bastards van Björk op redelijk fors niveau aanzwengelde, zorgde dat niet alleen voor rammelende flessen in het drankenkabinet, maar ook voor onbedaarlijke plezierstuipjes bij dochterlief. Wel bleek dat het hoog wat hulp nodig had, dus werd de L-pad wat omhoog gedraaid. Uiteindelijk kwam ik uit op acht klikjes onder de maximum positie van de draaiknop. Op de luisterplek was de balans daarna eigenlijk perfect. Of in elk geval zoals ik hem graag heb. Met diep laag dat als een fundament onder de rest van de muziek stond maar het niet overweldigde of vertroebelde, en een gedetailleerde maar ontspannen hoogweergave. De plaatsing was erg goed, de luidsprekers verdwenen vrij eenvoudig ‘uit beeld’ en de bubbel van geluid die zij in de kamer neerzetten strekte zich in voorwaartse richting bijna tot aan de luisterplek uit. Dat heb ik beslist wel eens minder spectaculair gehoord, óók met duurdere luidsprekers. De plaatsing in de diepte en naar de zijkanten was ook lekker gul. En ondanks dat de tweeter onder oorhoogte zit zorgde de achterover hellende stands ervoor dat de afbeelding in de hoogte óók deugde. Wat pure audiofiele parameters betreft valt er bij de JBL L82 Classic al heel wat van de verlanglijst af te vinken, maar waar geen enkel lijstje recht aan kan doen is het pure plezier dat het luisteren naar deze luidsprekers veroorzaakt. Er zit een soort vlotte onbekommerdheid in de weergave die het héél aantrekkelijk maakt om diep in je collectie te duiken, op zoek naar albums waarvan je je al associërend afvraagt hoe díé over de L82’s zouden klinken. Daarbij deden de L82’s ook nadrukkelijk recht aan hun stamboom. De oorspronkelijke L100 stond erom bekend dat de echte jaren-70 rock er geweldig op klonk, en die eigenschap hebben de L82 Classics dus óók in hun DNA zitten. Of het nu oude Led Zeppelin was of obscure Italiaanse progrock, de weergave had iets ‘lekkers’ waardoor ik al snel geneigd was om de luchtgitaar ter hand te nemen, met opnieuw plezierstuipjes bij dochterlief tot gevolg. Laat je echter niet wijsmaken dat dit een rock-luidspreker is. Ook klassiek, van klein (Officium Novum van Jan Garbarek en het Hillard Ensemble op ECM New Series) tot groot (Ouverture 1812 op Telarc) klonk voortreffelijk, net als jazz. En elektronische muziek…oohlala! De epische psytrance track Shamanic Tales van Astrix, op hun album He.art, heeft een lange opbouw vol kleine geluidjes die de luisteraar naar een niet-bestaande jungle verplaatsen. Na pakweg 1 minuut begint er een soort onderhuidse hartslag te kloppen die door de L82’s met veel druk en impact onder de muziek werd gezet. Na nog ongeveer een minuut komt er langzaam een ritme op. Toen op 2 minuut 39 ‘de beat dropte’ waande ik me bij een woestwilde sunset-party op Ibiza. Ongelooflijk hoeveel volume er onvervormd uit deze relatief kleine luidsprekers kon komen, en hoe uitgebalanceerd het allemaal bleef klinken. Hier is niks retro aan, dit is gewoon cutting-edge luidsprekertechnologie anno 2020. Ik heb gedurende de hele recensieperiode elke dag met een dikke smile op mijn gezicht naar muziek zitten luisteren.

Concluderend

Voor iemand die al zo lang in het hifi-vak zit was het eigenlijk onvoorstelbaar dat ik nog nooit een paar JBL luidsprekers in huis had gehad. Met de L82 Classic als late primeur kan dat echter verkeren, vind ik. Deze kleine krachtpatser toont, net als zijn grote broer, in één product alle facetten van de lange traditie in het maken van hoogwaardige luidsprekers die dit Amerikaanse merk onder de knie heeft. De JBL L82 Classic is helemaal in eigen huis ontworpen, ontwikkeld én gebouwd en dat is vandaag de dag toch iets bijzonderder dan het zo op papier lijkt. De professionele achtergrond van JBL klinkt duidelijk door in de enorme speelvreugde die deze luidsprekers aan de dag leggen, en ik heb ze eerlijk gezegd op geen enkele onoverkomelijke fout kunnen betrappen. Het fantastische retro-design in combinatie met de moderne weergavekwaliteit kan wat mij betreft maar tot één conclusie leiden: de JBL L82 Classic heeft – net als zijn grotere broer de L100 Classic – de potentie om uit te groeien tot een nieuwe klassieker. Als hifi-recensent kom je regelmatig in de verleiding, je hoort in de loop der tijd ook zóveel mooie dingen. Maar je leert daar professioneel mee om te gaan. Spullen komen en spullen gaan. De ene keer is dat echter moeilijker dan de andere. En dit was er weer zo een. Als ik over genoeg ruimte en een ongelimiteerd budget zou beschikken hadden ze mogen blijven, maar helaas moest ik ze met lede ogen zien vertrekken. En toen restte mij nog slechts de herinnering aan hun lekkere weergave. Ik hoop dat ik die nog even kan vasthouden…

Prijs

• JBL L82 Classic € 2.290,- per paar
• JBL JS-80 stands € 250,- per paar