Het blijven woelige tijden voor alle delen van de audiowereld. Maar ook in 2022 waren er boeiende nieuwe ontwikkelingen en verschenen er grensverleggende producten.
2020 en 2021 waren op veel vlakken uitdagende jaren, maar voor de audiowereld was er toch veel positiefs om op terug te blikken. Heel wat mensen (her)ontdekten in die periode weer het plezier van aandachtig muziek beluisteren of jezelf onder dompelen in een film. Dat leidde tot een forse piek in de verkoop van televisies, soundbars, platenspelers en meer audiospullen.
In 2022 was die interesse in beeld en geluid er nog altijd, maar begon er wel een stevige krimp in te komen. De stijgende energieprijzen en de oorlog in Oekraïne, het zorgde voor onzekerheid en terughoudendheid bij de consument. En ook wel voor prijskaartjes die een stuk forser werden. Een fenomeen dat je ook elders kon bespeuren; kijk maar eens naar wat je betaalde voor een bepaalde auto in 2019 en wat hetzelfde model nu kost. Veel hifi-apparatuur is danig duurder geworden, soms met dertig tot veertig procent. En dat is heus niet om wat extra winst te pakken.
Zoals doorgaans bij een complexer probleem zijn er meerdere oorzaken op te noemen. Het tekort aan componenten en de bijhorende prijsstijgingen speelt zeker een rol. Sommige bedrijven hadden af te rekenen met een personeelstekort of fabrieken in China die wegens lockdowns sloten. Grondstoffen zoals hout en aluminium zijn bovendien een stukje duurder geworden. Maar ook het verschepen van onderdelen en afgewerkte toestellen is veel uitdagender en duurder geworden. En dat net allemaal op een moment dat consumenten even twee keer nadenken vooraleer grote uitgaven te maken. Al kun je ook argumenteren dat je beter nu een hifi-upgrade koopt dan te wachten.
Om bovenstaande redenen werden heel veel producten die gepland stonden voor 2020 en 2021 uitgesteld. In 2022 zagen we veel van hen eindelijk opduiken. Maar nog altijd zijn er toestellen die we verwacht hadden die nog moeten verschijnen. Er verschijnt dus wel weer nieuws, maar het gaat trager. In 2022 zagen we bijvoorbeeld relatief weinig nieuwe AV-receivers en luidsprekers verschijnen.
HDMI hoort erbij
“HDMI hoort bij surround, niet bij stereo.” Het is een stelling die enkele jaren geleden nog luidkeels werd geroepen, nu hoor je het steeds minder. Dat komt omdat stereoversterkers met een HDMI-ARC-poort duidelijk door de consument gesmaakt worden. Toestellen als de NAD C700, Bluesound PowerNode, de Marantz Model 40 of de JBL SA750 deden het heel goed. Puristen hebben misschien hun bedenkingen, maar wie nu een breder publiek van muziekliefhebbers wil aanspreken moet toch serieus rekening houden met deze vraag. Echt gek is het ook niet. Uit onderzoek blijkt dat zeventig procent van de soundbarbezitters hun toestel ook voor muziek gebruikt. Met andere woorden, veel consumenten willen zowel beter tv-geluid als iets om muziek mee te beluisteren. Dan toch liever een betere stereoversterker met HDMI. De muziekprestaties zullen beter zijn dan die van de meeste soundbars, terwijl tv-geluid in échte stereo uit twee aparte luidsprekers best indrukwekkend kan zijn.
Actief met streaming
Het verlangen naar beter geluid bij zowel tv-kijken als bij muziek leidt ook veel mensen richting de nieuwe generatie actieve speakers met ingebouwde streaming. Vaak uitgerust met een HDMI-poort, en dat is geen toeval.
Waar de trend oorspronkelijk begon met de KEF LS50 Wireless en ook DALI vroeg op de kar sprong, is het aanbod inmiddels heel breed en divers geworden. Goedkope oplossingen zijn er genoeg, bijvoorbeeld bij Argon Audio, SVS of bij de Oberon C-lijn van DALI. In de middenklasse trokken onder meer JBL en Q Acoustics de aandacht. Echte high-end oplossingen waren er al langer bij Kii Audio of Dutch & Dutch, maar de opvallendste lancering was toch weer bij KEF te vinden. De LS60 Wireless was niet enkel een gepaste viering van de zestigste verjaardag van het Britse merk, het is technologisch echt baanbrekend. De prestaties van een mini-Blade, maar dan in een kleiner – nou ja – geheel.
Gespierde prestaties
Heel veel nieuwe luidsprekerfamilies werden in 2022 niet voorgesteld. De Series 700 van Bowers & Wilkins is waarschijnlijk de lancering met de grootste impact. Het is nu eenmaal de populairste lijn van het Britse bedrijf. Maar er was ook iets bijzonders te signaleren. Zowel DALI als Monitor Audio lanceerden ultieme vlaggenschepen die aftikten op 40-50.000 euro per stuk. Verrassend, want die merken mogen zeer gerespecteerd zijn, ze staan vooral bekend omdat ze mikken op een breder publiek, naast audiofielen. Zowel de DALI Kore als de Monitor Audio Concept 50 zijn vele malen duurder dan het duurste model dat die twee daarvoor aanboden. Bovendien zijn de Kore en Concept 50 op technisch vlak behoorlijk baanbrekend. Het is niet gewoon een lakje goud op iets bestaands. Het zijn weldegelijk nieuwe designs waar veel research en ontwikkeling aan te pas kwam. Benieuwd of andere mainstream-merken – hallo, Bowers & Wilkins – het voorbeeld zullen volgen. KEF was op dit vlak trouwens al een echte high-end pionier met zijn Blade- en Muon-speakers. Het is daarnaast een intrigerend vraag of luidsprekerbouwers die uitsluitend gericht zijn op de ultieme high-end wakker liggen van dit spierbalgerol. Wellicht niet. Een kandidaat-koper van een Wilson Audio gaat niet opeens naar Monitor Audio kijken; maar in dit segment telt wél elke verkochte speaker.
Heinz Lichtenegger, CEO Pro-ject en Musical Fidelity
“We merken wel een verschil tussen het uitzonderlijke 2020-2021 en 2022. Dit jaar was er de ongerustheid over energieprijzen en zag je ook veel mensen weer uitgebreid op vakantie gaan. Daardoor was het in 2022 weer terug ‘normaal’, zoals in 2019. Zoals je weet was logistiek een groot probleem. Daarom is het wel een voordeel dat we met Pro-Ject nagenoeg alles in de EU produceren. Toen productie in China en producten verschepen zo lastig ging, konden wij blijven doorwerken. Veel concurrenten gebruiken ook goedkope motors die ze moeten controleren met chips zodat ze degelijk kunnen presteren. Wij doen dat niet, we kiezen liever preciezere motors. En dus toen chips weinig beschikbaar waren onze draaitafels gewoon nog beschikbaar.
Volgende jaar gaan we positief in. Mensen gaan nog hifi-producten kopen, maar gaan op zoek gaan naar betere producten. De vernieuwingen die je zult zien, zitten dan ook eerder in het high-endsegment. Bij Musical Fidelity zullen we bijvoorbeeld de duurste Nu-Vista-toestellen uitbrengen, bedoeld voor de super high-endmarkt. Bij Pro-Ject gaan we inzetten op innovatie, met nieuwe functies voor platenspelers. WiFi bijvoorbeeld, zodat je een draaitafel kunt plaatsen waar je wil. En duurdere automatische spelers. We hebben al de betaalbare Automat A1, maar ik geloof dat er ook mensen zijn die graag een automatische draaitafel willen in het hoger segment. Dat moet wel kunnen zonder verlies van geluidskwaliteit.
Ik vind het ook belangrijk om te blijven hameren op het belang van echte stereo. Vooral naar mensen toe die audiofielen zijn maar wel van muziek houden, en vinyl herontdekt hebben. Zelfs al bezitten ze een goedkope draaitafel, dan nog zijn twee aparte goede luidsprekers echt een must. Een enkele draadloze speaker kan geen stereo bieden. Het is net als wijn drinken. Als je echt alles van een wijn wil proeven, dan moet je decanteren en het juiste glas gebruiken. Hetzelfde met muziek.”
De zoektocht naar DAC-chips
Het is wat overdreven om te stellen dat elk audiotoestel met een DAC – en dat zijn er veel – tot voor kort uitgerust werd met een chip van oftewel ESS oftewel AKM. Maar de overgrote meerderheid van alle apparaten bevatte toch iets van die twee, met een minderheid waarin componenten van Texas Instruments stak. De chipproductie van AKM lag echter heel lang stil na een catastrofale brand in 2021, waardoor fabrikanten naar alternatieven moesten zoeken. Dat zorgde voor veel druk op de componentenmarkt en prijsstijgingen – daar zijn we weer. Het eindresultaat is dat we in 2022 (en wellicht ook in 2023) hifi-apparatuur zagen met oudere DAC-chips. Of high-end producten met toch een ‘lagere’ DAC-onderdeel. ‘Lager’ is natuurlijk wel heel relatief, want zelfs de instapmodellen onder de DAC-chips bieden vaak indrukwekkende specificaties.
Aan de audiofielere kant van de markt lijkt er een groeiende interesse te zijn in R2R-DAC’s. Bij deze DA-converters wordt een netwerk van nauwkeurig geselecteerde weerstanden gebruikt om een digitaal signaal om te zetten naar analoog. Zo’n netwerk kan echt bestaan uit losse weerstandjes of geprogrammeerd zijn in een FPGA-chip – een heel andere aanpak dan bij zogenaamde delta-sigma-chips. Hoe dan ook, R2R-designs stammen uit de begindagen van digitale audio, maar zijn nu helemaal terug. Zelfs AKM kijkt er naar.
De ultieme thuisbioscoop
Dé boodschap die we meermaals te horen kregen als we op bezoek gingen bij bedrijven en winkels: inbouw en projecten zitten echt in de lift. De droom van onzichtbare speakers in de woonkamer of een heuse thuisbioscoop maken steeds meer mensen waar. Soms sluit dat aan bij een streven om meteen heel het huis slim te maken, soms draait het echt enkel rond een betere beeld- en geluidsbeleving.
Vooralsnog blijven we in West-Europa nog altijd liefhebbers van zelf spullen kopen in een winkel. Maar stilaan bewegen we toch richting het Amerikaanse model, waar veel mensen bij een installateur aankloppen om hun AV-noden te vervullen.
Aansluitend zien we meer en meer fabrikanten inzetten op inbouwproducten en integratie. Een stereoversterker die kan praten met Control4 of IP-gestuurd kan worden, het is niet meer zo ongewoon.
Roon
Ja, Roon is nichesoftware voor audiofielen. En in 2023 duurder dan ooit, want nog net voor het jaareinde werd stevige prijsstijgingen aangekondigd waardoor een levenslange licentie aftikt op 899 dollar. Op afstand gezien is het misschien onbegrijpelijk dat Roon zoveel fans heeft, maar wie veel muziek luistert zal het wel snappen. Het is heel aangenaam om te gebruiken en brengt je continu in contact met nieuwe muziek. Het RAAT-protocol is bovendien heel betrouwbaar en vervoert moeiteloos alle soorten hi-resaudio over het netwerk. Wat een verschil met pakweg DLNA of Chromecast qua stabiliteit…
Voor- of tegenstanders, het valt niet te ontkennen dat Roon een onmisbare functie is geworden op een product dat hifi-enthousiastelingen wil aanspreken. Een apparaat uitbrengen dat niet Roon Ready is, het levert gemor op. Zelfs als datzelfde toestel alle andere mogelijke streamingopties bezit. En zo legt dat kleine softwarebedrijfje op zijn manier toch behoorlijk wat gewicht in de schaal. Roon moet immers elk Roon Ready-product onderzoeken en goedkeuren. Een proces dat soms taaier is dan verwacht. Er is een heel aantal merken die daarover kunnen meespreken. Daar staat wel tegenover dat dankzij dat goedkeuringsproces Roon Ready-toestellen ook heel stabiel en betrouwbaar werken. Een kleine voorspelling, gebaseerd op een gerucht: in 2023 verschijnt er een concurrent voor Roon.
Streaming? Doe maar alles, graag
De vraag “heeft het Chromecast of AirPlay?” is niet langer relevant. Een toestel met streaming moet gewoonweg uitgerust zijn met zoveel mogelijke opties als het een breed publiek wil aanspreken. En dat is ook vaak het geval. Spotify Connect, AirPlay en Chromecast zijn een minimum geworden – en ook Bluetooth mag niet ontbreken.
Toch is er ook beweging in de streamingwereld. Het Play-Fi-platform van DTS bestaat al jaren zonder al te veel deining te maken, maar stilaan komt daar verandering in. Er zijn heel wat ‘nieuwe’ merken die Play-Fi omhelzen, waaronder Philips TP Vision. Bovendien is het platform volwassener geworden, onder meer door de veelgevraagde toevoeging van gapless playback.
Tidal Connect is nog zo’n nieuwere streamingtechnologie die steeds meer geïntegreerd wordt. Er gaan ook geruchten dat Qobuz een gelijkaardige functionaliteit – eigenlijk jaren geleden aangekondigd – wil promoten.
De stap naar lossless Bluetooth
Ondersteuning voor betere Bluetooth-codecs ontbreekt helaas meestal bij audiotoestellen. Dat is gek, gegeven dat makers van goedkopere Bluetooth-hoofdtelefoons en TWS’en er wél in slagen codecs als LDAC en aptX te voorzien. Zelfs een goedkope Android-telefoon komt tegenwoordig met die codecs.
Waarom de beperkte interesse om Bluetooth beter te ondersteunen bij hifi-toestellen? Wellicht omdat veel audiomerken Bluetooth als een minderwaardige keuze zien. Wat het ook is, omdat het lossy is. Maar: de klant is koning. Dus er meer aandacht aan besteden zou wijs zijn.
Misschien wordt het keerpunt wel het verschijnen van de lossless variant van Bluetooth. Daar horen we al jaren over, maar nu is het wel werkelijkheid. Qualcomm, die tegenwoordig de aptX-technologie bezit, gaat de codec meegeven met de nieuwste Snapdragon-chipsets. Aangezien die chipsets te vinden zijn in het merendeel van Android-smartphones, betekent dit in theorie dat aptX Lossless snel kan doorbreken.
De aptX Lossless-codec is in staat om cd-kwaliteit audio zonder verlies over Bluetooth te versturen. In ideale omstandigheden, weliswaar. Het is een adaptieve codec die bij een slechtere verbinding wel lossy kan worden. Als de afstand tussen de zender (smartphone) en ontvanger (hoofdtelefoon of audiotoestel) te groot wordt, bijvoorbeeld. In theorie kan de gebruiker ook kiezen tussen cd-kwaliteit lossless of hi-res tot 96 kHz in een lossy vorm. Of smartphonebouwers die optie zullen bieden, valt af te wachten.
Ook gezien dat MQA zichzelf probeert te heruitvinden als een leverancier van een codec om hi-res audio over Bluetooth te sturen? Maar gegeven dat Qualcomm achter aptX lossless staat, lijken de kansen voor deze MQA-variant eerder beperkt. Het is geen slecht idee, maar te laat.
Is de cd terug?
Het jaar begon met een artikel in Rolling Stone waarin de herrijzenis van de muziek-cd werd aangekondigd. Als we dit schrijven, is 2022 bijna afgelopen. Hoe zit het nu met die revival? Er mag inderdaad terug wat meer interesse zijn in de zilveren schijfjes, van een heropleving zoals met vinyl is er absoluut geen sprake. Wel is het fijn dat er dit jaar toch wat meer opties zijn verschenen voor wie naar cd’s wil luisteren. Denon, Marantz en Pro-Ject brachten opnieuw betaalbare cd-spelers uit, wat goed nieuws is voor de lui die nog een grote cd-collectie bezitten. Er doken ook wat meer cd-transports op, onder meer bij Roksan. Bij deze spelers zit geen DAC ingebouwd en heb je dus enkel een digitale uitgang. Bezit je een geïntegreerde versterker met digitale ingangen, dan is dat uiteraard geen probleem.
Of cd’s echt terugkomen, valt toch te betwijfelen. Het medium heeft zonder twijfel zijn pluspunten. De kwaliteit is technisch gezien uitstekend, zeker vergeleken met vinyl. Maar de beleving en romantiek die hangt aan een plaatje draaien ontbreekt toch grotendeels. Verleiden met vinyl en een platenspeler? Ja, dat lukt. Met een cd? Toch wat moeilijker.
Terry Medalen, marketingmanager Primare
“Net als vele andere in de audio-industrie hebben we het dit jaar best lastig gehad om componenten te verkrijgen, wat natuurlijk een impact had op de ontwikkeling van nieuwe producten en leveringen. Logistiek blijft ook taai en onvoorspelbaar. Toen een eerste reeks SPA25-receivers gefabriceerd was, lieten we ze via spoor vervoeren omdat we hoopten dat dit vlotter zou gaan dan via zee. Uiteindelijk zijn we twee maanden later en is die eerste lading nog altijd niet gearriveerd. De tweede productie ging via vrachtschip en is er toch al. Het is moeilijk plannen zo.
Dit jaar moest ik toegeven dat ik het bij het verkeerde einde had. Toen we ons Prisma-platform ontwikkelden, dachten we dat mensen vooral over Chromecast of AirPlay zouden streamen, vanuit de app van hun streamingdienst. Er ontbraken toen wel zaken bij die twee platforms, zoals gapless playback of hi-resondersteuning. Maar we veronderstelden dat Apple en Google wel de nodige updates zouden uitbrengen. Die updates bleven echter uit.
En nu is het voor mij duidelijk dat er veel muziekliefhebbers zijn die streamingopties in de Prisma-app verkiezen. We hebben recent zo internetradio geïntegreerd, op aangeven van Ruud (de Benelux-importeur van Primare, red.). Het is meteen de meest gebruikte dienst om te streamen. Wie had dat gedacht?
Vorig en dit jaar hebben we veel energie gestoken in het ontwikkelen van onze home theatre-producten, de AV-receiver en de SP35. Dat was best uitdagend, moeilijker dan we hadden voorzien. Vooral wat het HDMI-gedeelte betrof, want aanvankelijk was het bijna onmogelijk om HDMI 2.1-testmodules vast te krijgen. We begonnen ons daardoor af te vragen waar het eigenlijk om draaide bij deze producten. Bij surroundtoestellen is er altijd de kreet ‘het moet future-proof zijn’, maar naarmate we nadachten en met partijen als de spelmaker Massive spraken, realiseerden we dat wat HDMI 2.1 bood niet zo relevant was. De weinige games die in 4K/120 of 8K/60 beschikbaar zijn bijvoorbeeld, die worden gespeeld door gamers met een toegewijde pc, game-display en headset, niet met geluid en beeld via een AV-receiver. Moesten we dan die features achterna streven, gewoon om een extra sticker op de doos te kleven? We hebben vooral beslist om ons te concentreren op de essentie.”
Vinyl zit nog altijd in de lift
Het woord ‘revival’ wordt al jaren gebruikt als het gaat om vinyl. In absolute cijfers blijft vinyl echter nog een klein fenomeen. Maar het is wel groeiend en cultureel is er een steeds grotere impact impact. Wie daar aan twijfelt, moet maar wat tv-reeksen in de gaten houden of lokaal een platenwinkel bezoeken. Platenspelers zijn weer objecten geworden waar mensen naar snakken en de vinylverkoop zit in de lift. Sommige artiesten spelen daarin een grote rol, zoals Harry Styles, Taylor Swift en Liam Gallagher. Intrigerend is dat de verkoop van vinyl steeds meer om nieuwe albums gaat, niet om nostalgische heruitgaven. Hopelijk gaat die interesse gepaard met een realisatie dat iets meer investeren in een platenspeler echt opbrengt. Het verschil met een draaitafel uit de budgetklasse (min 300 euro, pakweg) en duurdere toestellen is groot, zowel qua weergave als duurzaamheid.
Veel opmerkelijke trends zijn er niet aan de kant van draaitafels. Dat mag niet verbazen, want platenspelers zijn er al veel langer dan bijvoorbeeld streamers of DAC’s. Toch was er een aantal minitrends. Zo lijken draaitafels toch iets groter te worden. Een forsere basis kan akoestische voordelen hebben (al zijn er ook merken die net inzetten op zeer licht), het lijkt vooral commercieel interessant. Mensen vinden een grotere platenspeler aantrekkelijker, kregen we van een fabrikant te horen. Pro-Ject, de grootste bouwer van platenspelers, probeerde in 2022 ook het gebalanceerd aansluiten van spelers te promoten. Het blijft in 2023 ook een speerpunt van het merk, we zijn benieuwd of het een grote impact zal hebben. Sowieso is het een stap die vooral audiofielen zal aanspreken, daar je naast een geschikte platenspeler met duurdere cartridge ook een versterker moet bezitten die gebalanceerde inputs bezit. En ook dat is eerder een duurder toestel.
Dolby Atmos heerst
Koop een AV-receiver of soundbar, en je zult veel stickers op de doos zien prijken. Zeker bij duurdere toestellen kun je rekenen op Dolby Atmos- en DTS:X-labels, en misschien wel een Auro 3D-logo. Als het gaat om ruimtelijke audio, dan heb je ook nog technologieën van Apple, MPEG-H en z’n afgeleide 360 Reality Audio van Sony. Filmliefhebbers zijn natuurlijk al langer gek op surroundgeluid, nu proberen verschillende partijen ook muziekliefhebbers te verleiden. Aan de kant van artiesten en producenten zijn de meningen verdeeld; er is alleszins meer animo voor dan voor eerdere pogingen om stereo te vervangen door surroundgeluid.
Voor de consument is het overaanbod aan surroundformaten ook wel overweldigend. Of toch niet? In realiteit is Auro 3D wellicht uitgespeeld en vind je nauwelijks DTS:X-content. Alle streamingdiensten gebruiken Dolby-technologieën, met enkel de vage belofte dat diensten die IMAX Enhanced aanbieden misschien wel DTS:X-geluid zullen bieden. Komt daarbij dat tv-bouwers geld besparen op licentiekosten en steeds vaker geen DTS-licentie nemen. Hierdoor kun je geen DTS-geluid via een app op de tv afspelen en soms zelfs niet via de passthrough-functie van een bron (zoals een Ultra HD Blu-rayspeler) via de tv naar een soundbar sturen. Ook niet oudere DTS-codecs, zoals DTS-HD MA, die wél vaak voorkomen bij dvd’s of Blu-rays. Kortom, Dolby Atmos is de facto de winnaar van deze ronde in de surroundformaatoorlog.
Reacties (1)