Je tv professioneel laten kalibreren: hoe werkt het en wat kost het?

Lees ook onze update over het kaliberen van oled, HDR en Ultra HD.

De professionele kalibrator

Om een mooi beeld te kunnen schetsen van een professionele kalibratie voor een tv of projector ben ik op zoek gegaan naar een expert op dit gebied. Ik ben uitgekomen bij Dimitri Valkenburg, een gecertificeerde isf-kalibrator. Hij is één van de weinige mensen in Nederland die een dergelijk certificaat hebben en kan je dus op professionele wijze voorzien van advies en de optimale instellingen voor je tv of projector.

Dimitri is sinds 2007 professioneel kalibrator, nadat hij een opleiding van de isf (Imaging Science Foundation) afrondde in België. Voor die tijd was hij al zeer geïnteresseerd in alles dat met de optimale beeldweergave te maken had. Bij zijn eerste tv draaide hij al aan de knoppen om tot dat ideale plaatje te komen. Toch is er volgens Dimitri nog geen full-time baan van te maken en blijft het dus een passie waarmee wat extra te verdienen is. Natuurlijk heeft hij ook zijn eigen Pioneer Kuro plasma tv zelf gekalibreerd. Nu reist hij heel Nederland, en zelfs België, door om televisies van home cinema-enthousiastelingen te kalibreren. Meer informatie over de diensten van Dimitri vind je op zijn website; isfkalibratie.nl.

Wat is kalibreren?

Kalibreren in de breedste zin van het woord is het optimaal afstellen van apparatuur, liefst aan de hand van metingen. Het woord wordt echter ook vaak genoeg, ook door ons, gebruikt voor simpele instellingen die je als gebruiker kunt wijzigen. Maar, kalibreren is natuurlijk meer dan dat. Zoals Dimitri het aangeeft; Kalibreren is instellen van de kleur volgens de industrienorm, die gebruikt wordt bij opnamen van een film. Op deze manier kom je zo dicht mogelijk bij de weergave zoals de filmmakers deze bedoeld hebben. Een kalibrator houdt zich echter niet alleen bezig met kleur, ook de andere opties en instellingen van de tv worden meegenomen om het plaatje zo perfect mogelijk afgesteld te krijgen.

Je kunt echter niet alleen een lcd, oled of plasma televisie kalibreren. Het is ook mogelijk om een projector aan een kalibratie te onderwerpen. Het proces van de kalibratie wijkt licht af van het proces dat ik hieronder beschrijf maar het uitgangspunt is hetzelfde. Daarbij is het van belang om te bepalen of je alleen de weergave van 2D-materiaal gekalibreerd wil hebben of dat je ook waarde hecht aan een optimale weergave van 3D-materiaal.

Wat kost het?

Zoals gezegd zijn er in Nederland niet bijzonder veel professionals die een isf-kalibratie voor je kunnen uitvoeren. Volgens Dimitri loopt Nederland wat dit betreft nogal achter op landen als de Verenigde Staten en Engeland. Daar zien meer consumenten het voordeel van een kalibratie en is de bekendheid ervan ook groter. In Nederland betaal je, wanneer je van de diensten van Dimitri gebruik wilt maken, een bedrag dat tussen de 175 en 350 euro ligt, afhankelijk van de reisafstand en of je ook de 3D-weergave gekalibreerd wil hebben.

Kun je elke tv kalibreren?

Eén van mijn eerste vragen aan Dimitri was of je daadwerkelijk elke willekeurige tv kan kalibreren. Je hebt immers tv’s van een paar honderd euro met minimale instellingsmogelijkheden en tv’s van duizenden euro’s met alle professionele (isf) opties. Toch kan elke tv volgens Dimitri gekalibreerd worden, maar je moet roeien met de riemen die je hebt. De meeste tv’s, ook die van honderden euro’s, beschikken over de belangrijkste instellingsmogelijkheden om de beeldweergave te optimaliseren. Denk hierbij aan de greyscale, de helderheid en de witbalans. Je hebt niet per se honderden in submenu’s weggewerkte opties nodig om een tv te kalibreren maar hoe meer opties des te nauwkeuriger de weergave afgesteld kan worden.

Verwachtingen en ervaringen

De verwachtingen zijn wellicht het meest lastige onderdeel van een kalibratie. Wat je namelijk kunt verwachten is dat onder meer de kleurweergave aan de door de industrie opgelegde normen voldoet, maar dat is natuurlijk mooi op papier. Volgens Dimitri is dit soms wat lastig voor mensen die hun tv laten kalibreren maar slechte ervaringen komt hij zelden tegen. Sommige mensen vinden dat hun tv na kalibratie minder intense kleuren toont bijvoorbeeld, iets dat logisch is omdat deze kleuren in de presets van de tv vaak verzadigd en dus niet natuurlijk zijn. Je krijgt in veel gevallen minder kleur maar wel kleur die overeenkomt met datgene dat de filmmaker voor ogen had. Deze natuurgetrouwe weergave is het uitgangspunt van een kalibratie. Iemand die zijn of haar tv wil laten kalibreren moet vertrouwen op de metingen (en het oog) van de kalibrator en ziet hopelijk aan het einde van een rit een resultaat dat de moeite en de investering waard is.

Het professioneel laten kalibreren van je tv heeft trouwens niet alleen een positief effect op de beeldkwaliteit. De presets van veel tv’s hebben namelijk vaak een hogere helderheid en een te hoog contrast. Dit wordt tijdens de kalibratie teruggeschroefd voor de natuurgetrouwe weergave, wat ook zorgt voor het terugschroeven van het energieverbruik van de tv. Minder helderheid en contrast brengt ook het energieverbruik omlaag. Als je een plasma tv of oled tv laat kalibreren zorgt deze verlaging er daarbij voor dat de kans op inbranden iets verkleind wordt.

Presets

Naar aanleiding van wat vragen onder dit artikel heb ik het kopje ‘presets’ toegevoegd. Veel tv’s, en met name de high-end modellen, beschikken namelijk over vooraf ingestelde modi voor een, volgens de fabrikant, optimale beeldweergave. De meest bekende modus is de THX-modus, afgesteld door bekende bedrijf THX dat verschillende eisen stelt aan de beeldweergave. De vraag die ik gesteld heb aan Dimitri, en die ook van lezers komt, is hoe deze modi zich verhouden tot een professionele kalibratie. Het antwoord daarop is vrij eenvoudig; een modus als de THX-modus is ingericht door te kijken naar de algemene eigenschappen van een beeldscherm en daar wordt een gemiddelde voor gekozen. Een THX-modus is nooit afgesteld op exact het paneel dat je thuis hebt (elke tv, zelfs van hetzelfde typenummer, is verschillend) en daarbij wordt niet gekeken naar de exacte situatie en omgeving van de tv. Dit zijn twee zeer belangrijke onderdelen van een professionele kalibratie, ook nog eens gedaan door iemand die zich niet alleen laat leiden door metingen maar ook ervaring en het oog van een expert. Een preset als ‘THX Cinema’ is een stap in de juiste richting van een natuurgetrouwe en realistische beeldweergave maar haalt het nooit bij een professionele kalibratie. De details, de ervaring van de kalibrator, het paneel en de omgeving zijn factoren die pas echt bepalen hoe je het meeste uit je tv haalt.

Waar moet je vooraf rekening mee houden?

Een professionele kalibrator gaat in de meeste gevallen uit van een HD-signaal van hoge kwaliteit en dan kom je al snel uit op Blu-ray. Bij de weergave van een Blu-ray disc heb je niet te maken met compressie en ligt het bronmateriaal dichtbij datgene wat de filmmakers voor ogen hadden. Hiermee gaat een kalibrator aan het werk. Het is dus belangrijk dat je een Blu-ray speler hebt waarmee je beeldmateriaal op je tv weergeeft. Nu zal dat voor de meeste mensen die een kalibratie overwegen geen probleem zijn want dit zijn vaak de echte home cinema-enthousiastelingen die graag een paar keer in de week een film in de hoogste kwaliteit bekijken.

De Blu-ray speler hoeft echter geen extreem duur model te zijn, met elke Blu-ray speler is de beeldweergave optimaal af te stellen. Een kalibrator doet echter niks met de instellingen van de Blu-ray speler. Deze moet het beeldsignaal zo puur mogelijk doorgeven aan de tv, welke vervolgens met de gekalibreerde instellingen het juiste beeld voorschotelt. Zorg er dus voor dat je Blu-ray speler, en mogelijk receiver als deze er tussen zit, zelf niks of nauwelijks iets met het beeld doen.

Ik kan me voorstellen dat je ook veel normale tv-programma’s kijkt maar deze weergave kalibreren is volgens Dimitri erg lastig. Het signaal verschilt nogal per provider/regio en kan zelfs per zender verschillen. Dan hebben we het over de kleurweergave maar ook over de compressie en algemene kwaliteit. Blu-ray is het belangrijkste uitgangspunt maar de beeldinstellingen die hiervoor gebruikt worden kunnen zonder problemen ook voor het digitale tv-signaal of een andere digitale bron worden gebruikt.

Een heel belangrijk onderdeel van de kalibratie, en dus ook zeker iets waar je van te voren over na moet denken, is de lichtinval. In welke kamer kijk jij tv en op welk moment van de dag doe je dit vooral? Staan dan de lichten aan en zo ja, welke lichten? Schijnt de zon binnen op dat moment van de dag? Al deze informatie is van belang voor de kalibrator omdat dit bijvoorbeeld invloed heeft op de helderheid en de gamma-instelling die gebruikt moet worden. Als je vaak in het donker films kijkt is bijvoorbeeld een hogere gamma-instelling gewenst. Jouw situatie moet voordat de kalibratie van start gaat goed overlegd worden met de kalibrator en het liefst voordat hij of zij bij je thuis komt. Het is namelijk aan te raden je tv te kalibreren op dat moment dat jij het meest gebruikmaakt van de tv.

De kalibratie

Als je de knoop eenmaal doorgehakt hebt, overlegd hebt met de kalibrator en een afspraak ingepland hebt komt natuurlijk het moment van de kalibratie zelf. Hiervoor neemt de kalibrator zijn eigen apparatuur mee, in dit geval bestaande uit een sensor (i1Pro) die op het scherm geplaatst wordt en onder meer de helderheid en kleurweergave kan meten, en een laptop waarop de gegevens die deze sensor ontvangt worden weergegeven. In de Blu-ray speler wordt een kalibratie-disc geplaatst waarmee testpatronen op het scherm verschijnen.

De kalibratie wordt echter niet alleen gedaan door naar cijfers te kijken. Een aantal belangrijke instellingen wordt op het oog gedaan en daar komt het stukje ervaring en opleiding van de kalibrator om de hoek kijken. Ook is bij deze instellingen die op het oog gedaan worden de situatie en het moment van de dag, zoals hierboven omschreven, van belang. Met een andere lichtinval krijg je namelijk andere resultaten.

In onderstaande punten lopen we kort door de kalibratie heen. Je krijgt van de kalibrator, als het goed is, een duidelijke uitleg bij belangrijke metingen of instellingen als je hier interesse in hebt. Ook worden de verwachtingen die je hebt van te voren besproken zodat hier rekening mee gehouden kan worden. In dit artikel ga ik niet te diep in op specifieke instellingen, dat is iets wat je het beste met de professional zelf kunt doen.

1. Zoals gezegd bespreek je als eerste de verwachtingen die je zelf hebt van de kalibratie en legt de kalibrator uit wat precies de bedoeling is. Je kunt aangeven waar rekening mee gehouden moet worden en de kalibrator zal aangeven wat hij of zij wil bereiken.
2. De sensor wordt op je tv geplaatst en verbonden met de laptop van de kalibrator. De speciale Blu-ray disc met testpatronen wordt afgespeeld en de kalibratie gaat van start.
3. Maar, voordat de tv gekalibreerd wordt, wordt eerst gekeken naar de huidige instellingen en waarden. Er wordt een ijkpunt gemaakt waar vanuit gewerkt kan worden. De huidige weergave wordt dus geanalyseerd door de sensor, en daar komen weer metingen uit.
4. Vervolgens loopt de kalibrator door de algemene instellingen van je tv om hier wanneer nodig aanpassingen door te voeren. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de motion-opties of instellingen die het dynamische contrast verhogen. We willen uiteindelijk een puur en natuurgetrouw beeld dus je zult zien dat veel van deze opties uitgeschakeld worden. Wanneer nodig krijg je bij de betreffende instellingen een uitleg over waarom ze wel of niet aan moeten staan.
5. Nu gaat de daadwerkelijke kalibratie met metingen van start, aan de hand van verschillende testpatronen. De kalibrator begint met grijswaarden, van 0 tot 100 procent, en daar komen vervolgens metingen uit waarmee de kalibrator de instellingen van de tv aanpast. In kleine stapjes wordt de weergave richting de door de industrie opgelegde normen getrokken. Ook onder meer het gamma, de helderheid en het contrast komen zo aan de buurt, allemaal aan de hand van testpatronen. Er wordt niet gekeken naar filmmateriaal want je moet een geijkt startpunt hebben.
6. Vervolgens wordt de kleurendriehoek erbij gehaald. Dit is een spectrum van kleuren waardoor een lijn loopt die de tv zo dicht mogelijk moet volgen. De kalibrator gaat aan de slag met onder meer de helderheid, de verzadiging en de tint van de primaire en secundaire kleuren om die natuurgetrouwe weergave te bereiken. Deze kleurafstelling duurt het langst maar is wellicht het meest belangrijke onderdeel van de kalibratie.
7. Na de kleuren wordt weer aandacht besteed aan de grijswaarden en wordt ook de witbalans afgesteld, beiden aan de hand van metingen. Maar, ook het oog speelt hierin een belangrijke rol. Zo kan een meting zeggen dat het perfect is maar het oog van de expert kan bijvoorbeeld toch nog een ietwat rode tint zien. Het is dus een combinatie van metingen, analyses, ervaring en het oog van een expert. Andere instellingen die ook op het oog afgesteld worden zijn de helderheid en de scherpte.
8. De laatste stap is voor diegene die de kalibratie heeft laten uitvoeren waarschijnlijk de leukste. Nu ga je met de kalibrator wat filmmateriaal bekijken, materiaal dat hij of zij zelf meegenomen heeft of dat jij graag ziet. De verschillende instellingen worden nogmaals gecontroleerd en natuurlijk moet het oog de goedkeuring geven.

Een uitgebreide kalibratie zoals hierboven omschreven kan wel 1.5 tot 2 uur duren dus je moet er de tijd voor nemen. Maar, is het resultaat er dan ook naar? Dat was natuurlijk ook de vraag van Dimitri nadat de kalibratie van onze tv voltooid was. Nu was ik natuurlijk al verwend door de extreem goede beeldkwaliteit van de Panasonic ZT60 plasma tv toen deze uit de doos kwam maar het eindresultaat na kalibratie mocht er zeker zijn.

Zoals onder het kopje over de verwachtingen beschreven worden kleuren inderdaad minder intensief maar je ziet direct dat dit wel ten goede komt aan de natuurgetrouwe weergave en het indrukwekkende contrast. Zwart was donkerder dan ooit waardoor zwart in een film niet te onderscheiden was van het zwart van de balken onder en boven, en ook de detailweergave in donkere delen van het scherm was duidelijk verbeterd. Waar wit voor de kalibratie soms nog te fel van het scherm spatte was het nu een natuurlijk wit met opeens veel meer waarneembare gradaties en details. Al met al kan ik niet anders dan zeer tevreden zijn over de kalibratie en mag de gehele filmcollectie weer voorbij komen omdat je bijna het gevoel hebt een nieuwe en nog betere tv gekocht te hebben.

Na de kalibratie

Zodra de tv gekalibreerd is wil je natuurlijk het liefst direct aan de slag met je beste films maar het mooie is dat je ook nog een rapport van de kalibratie krijgt. Dimitri heeft mij de dag na de kalibratie voorzien van een document waarin middels grafieken en cijfers aangegeven wordt wat de metingen voor en na de kalibratie waren. Je krijgt hierbij een korte uitleg zodat je ook (deels) begrijpt wat er precies gedaan is en ziet dat de beeldweergave nu dichterbij de opgelegde normen en standaarden ligt. Daarbij heeft Dimitri de belangrijkste instellingen, voor onder meer het kleurbeheer, de witbalans en het gamma netjes opgeschreven waardoor je altijd een back-up hebt mocht je de instellingen van je tv verliezen.

Algemene ervaring en advies

Het mag duidelijk zijn dat mijn algemene ervaring met het professioneel laten kalibreren van een tv bijzonder positief is, mede dankzij de goede medewerking van een expert. Het resultaat is indrukwekkend en dat is natuurlijk waar je het allemaal voor doet. Het oog wil zien dat je er op vooruit gaat maar dat blijft natuurlijk subjectief. Het rapport dat je achteraf krijgt en het meekijken met een expert tijdens de metingen bevestigen echter dat je tv nu een beeldweergave biedt die zo dicht mogelijk in de buurt komt bij datgene dat de filmmakers bedoeld hebben.

Maar, is het professioneel kalibreren van een tv nu iets dat ik iedereen aanraad? Dat is een lastige want je moet wel weten waar je aan begint en wat je kunt verwachten, en dat is wat ik in dit artikel duidelijk heb proberen te maken. Als je een tv van 500 euro gekocht hebt is de kans groot dat de best mogelijke beeldkwaliteit niet per se datgene is wat je zoekt en dan is 175 euro ook meteen een forse investering. Maar, wanneer jij wel iemand bent die voor de betere modellen gaat, hier het budget voor hebt en op zoek bent naar die optimale weergave van je Blu-ray films dan kan ik het alleen maar aanraden. Op een tv van 2.000 euro is 175 euro niet veel geld om daadwerkelijk dat maximale uit je tv te halen.

Lees ook onze update over het kaliberen van oled, HDR en Ultra HD.

Er is in Nederland en België een klein aantal isf-gecertificeerde professionals dat je tv of projector kan kalibreren. Voor dit artikel heeft Dimitri van isfkalibratie.nl zijn medewerking verleend.