Review: T+A HA 200 en Solitaire P – endgame-oplossing van Duitse ingenieurshand

Industrieel design

T+A combineert bij zijn producten altijd een heel strak industrieel design (waarin aluminium een sleutelrol speelt) met een zeer ‘technische’ look. Dat laatste past ook goed bij het imago van de Duitsers, want het bedrijf staat bekend nu eenmaal als nogal ingenieur-centrisch. Techniek komt bij hen voor de marketing. Net zoals pakweg een McIntosh onmiddellijk herkenbaar is aan zijn blauwe VU-meters en potige behuizingen, hebben de apparaten van T+A een heel specifieke uitstraling. Toeval wil dat VU-meters ook bij deze Duitsers vaak een grote rol spelen, zoals je merkt als je kijkt naar de fraaie PA 3100 HV geïntegreerde versterker met zijn kenmerkend groene display. Ook de HA 200 past designmatig helemaal bij wat het merk eerder deed.

Jawel, VU-meters zijn opnieuw van de partij, net als een haarscherp display waarop veel informatie wordt getoond. Nog over die metertjes die een groot deel van de charme vormen van dit toestel: ook hier ontdek je die voorliefde van T+A voor allerlei technische opties en snufjes. Je kunt bijvoorbeeld de kleur van de meters helemaal aanpassen naar smaak – door lekker ingewikkeld drie RGB-waardes in te stellen. De meters kunnen bovendien verschillende informatie weergeven. De input-levels van een ingang bijvoorbeeld, maar ook even goed de output-level of de temperatuur. Dat laatste voor mensen die verkiezen naar opgewarmde elektronica te luisteren.

Over temperatuur gesproken, de twee zijkanten van de HA 200 bestaan in essentie uit forse koelvinnen. Dat oogt stoer, maar deze koeling is ook echt nodig. De HA 200 opereert – zoals de meeste hoofdtelefoonversterkers op hoger niveau – grotendeels in pure klasse A. Dat is de meest zuivere vorm van versterking, maar de bijhorende warmteproductie moet je er wel bij nemen. Voor een desktop-versterker is dit ook een heftig ding: 7 kg. Lijkt niet veel, tot je dit compact apparaat uit de doos haalt. De potige metalen behuizing met die koelvinnen draagt vast tot dat gewicht bij, net zoals de dubbele ringkerntransformators die deze versterker aansturen (een voor het digitale luik, een voor het analoge). Voedingen zijn altijd wel belangrijk bij een versterker, ook bij eentje dat bestemd is om hoofdtelefoons aan te sturen. Zoals T+A zelf opmerkte bij de presentatie van de HA 200, zijn koptelefoons op bepaalde vlakken zelfs uitdagender te noemen. Vergeleken met luidsprekers durft de impedantie bij hoofdtelefoons enorm te verschillen, van enkele Ohm tot meer dan 600 Ohm. Ongewoon is dat T+A 2 x 50 Watt vermogen heeft voorzien, indrukwekkend veel.

Comfortgehalte is hoog

Je ziet meteen dat de Solitaire P even trouw blijft aan de designtaal van T+A. Het is een grote koptelefoon met een heel open constructie, piekfijn uitgevoerd in aluminium en met een hoofdband die met leder bekleed is. Een blik werpen op de dik gewatteerde hoofdband en de fluweelzachte dikke oorkussens volstaat om te bevestigen dat het ontworpen werd voor lange luistersessies.

De beugel scharniert zowel aan de driverbehuizing als aan de bevestiging met de hoofdband. Er is veel bewegingsvrijheid en dat is positief. Het maakt het eenvoudig om een comfortabel pasvorm te vinden, ongeacht de vorm van je hoofd en oren. Het gebrek aan haar op onze kruin betekent dat we nogal gevoelig zijn voor hoofdbanden die ongemakkelijk zitten, maar door de dikke wattering aan de binnenkant is het comfortgehalte ook op dit punt hoog.

Zelf vinden we het ook aangenaam dat de combinatie van dikke oorkussens en dieper gemonteerde drivers een grote ruimte laat ontstaan waarin ons oorschelpen volledig passen. Dat maakt voor een knus gevoel, maar ook voor een klankkast die voor een open presentatie zorgt.

Zoals je zou verwachten in deze prijsklasse kan de Solitaire P gebruikt worden met een gebalanceerde kabel. Mocht je een after-marketkabel verkiezen, dan moet je wel rekening houden dat T+A een specifieke type stekker toepast. T+A levert bij de Solitaire alvast twee kabels, een met een ongebalanceerde 3,5-mm jack en een met een gebalanceerde 4,4-mm stekker.

Bijzonder veelzijdig

Terug naar de HA 200. Zowel het voorpaneel als de achterkant van het apparaat zien er heel technisch en druk uit. Daarmee is meteen duidelijk gemaakt dat dit een heel veelzijdig en flexibel ding is. Als het gaat om het aansluiten van een koptelefoon vind je niet minder dan drie uitgangen, telkens van een ander type. Door het aanbieden van een Pentaconn 4,4 mm, XLR4 en 3,5-mm zijn heel veel scenario’s voor de thuisluisteraar afgedekt – en wat niet meteen kan (zoals 2,5 mm gebalanceerd, zoals je vindt op high-end oortjes), regel je snel via een adapter. We sluiten Final Audio’s B1-oortjes om te checken of je iets merkt van ruis op de uitgangen als er niets speelt. Niet dat we het anders hadden verwacht, maar het is pikzwart. Enkel bij max volume is er een lichte ruis te bespeuren.

Als je het aantal uitgangen indrukwekkend vindt, dan zal je helemaal verbaasd zijn over de hoeveelheid ingangen voor bronnen. Er valt wel wat over te vertellen. Maar om te beginnen: ondanks drie ethernetpoorten heeft de HA 200 toch geen streaming- of netwerkopties. Die poorten dienen voor systeemintegratie met andere T+A-spullen, onder meer. Wel is er Bluetooth (met aptX HD-ondersteuning) aan boord, zou je dan toch per se vanaf je smartphone draadloos willen streamen. Dat lijkt ons bij een apparaat van deze categorie eerder een comfortfunctie, iets om te gebruiken als je snel-snel iets wil afspelen. Waarschijnlijker is dat de serieuze headfi’er een computer of netwerktransport aansluit op de USB klasse B-poort of de USB-C-poort. Of op een van de vijf andere digitale ingangen (2 x coaxiaal, 2 x optisch en 1 x AES/EBU). Er zijn verder twee analoge ingangen: een cinch-paar en een duo XLR-inputs.

Het digitale luik van de HA200 is gebaseerd rond een eigen DA-convertor, met een gescheiden deel voor DSD-stromen en PCM-audio.

Met HDMI?

Wat de HA 200 echt een buitenbeen in het segment maakt, zijn de drie HDMI-poorten. Iets dat je verwacht op een AV-receiver, maar niet op een hoofdtelefoonversterker. T+A heeft twee HDMI-inputs voorzien en één HDMI-ARC-poort. Je kunt zo’n HDMI-ingang bijvoorbeeld inzetten om een universele schijfjesspeler aan te sluiten, wat we deden met een Oppo UBP-203. De HDMI-ARC-poort laat toe om bijvoorbeeld de audio van een streamingapp op je televisie in hoge kwaliteit af te spelen. Lijkt ons wel interessant voor een app zoals die van de Berliner Philharmoniker die je toegang geeft tot een geweldig archief aan opnames.

Het HDMI-luik van de HA 200 hebben we echter niet getest. Het is immers een optionele toevoeging aan de versterker, aangezien niet iedereen HDMI-inputs nodig heeft. Ons testtoestel was er niet mee uitgerust. Goed om weten: aangezien T+A een USB-poort met 1A-output heeft voorzien, kun je een Chromecast-adapter aansluiten om zo toch te streamen.

Veel controls

Het schakelen tussen al die ingangen moet je wel gewoon worden. Aangezien het er zoveel zijn dat heel het voorpaneel uit knopjes kon bestaan, koos T+A voor een compromis. Er zijn zes input-knoppen; elke knop kun je meermaals indrukken om te schakelen tussen een twee- of drietal inputs. Klinkt ingewikkeld, maar het is een goede middenweg tussen te veel toetsen of een menu waarin je lang moet scrollen om aan de input te raken die je nodig hebt.

Er is ook een menuknop die je naar een uitgebreide lijst opties brengt. Op dat moment wordt de volumeknop de manier om door de optielijst te bewegen; door te drukken op de volumeknop en alweer te draaien kun je een optie aanpassen.

Naast een toonregeling en balans vind je in het menu verschillende handige zaken, zoals een zestal upsamplingfilters (wij neigden om Bezier 1 te verkiezen) en een instelbare impedantie (naargelang het type hoofdtelefoon die je aansluit). Er is ook een X-Feed-functie die de weergave aanpast zodat het meer klinkt zoals luisteren via speakers. Dat doet zo’n crossfeed door ook een stukje van het linkse kanaal af te spelen via het rechteroor, en omgekeerd. In gewoon luistermodus krijg je een strikte scheiding van links en rechts, iets dat je in een kamer met luidsprekers nooit meemaakt. Crossfeed is een beetje een kwestie van smaak, bij de HA 200 vonden we het subtiel genoeg en lieten we het meestal ingeschakeld. Misschien wel omdat X-Feed een analoog circuit gebruikt, niet een DSP-functie. Een meerwaarde, toch.

Het wordt vaak vergeten bij een apparaat zoals deze, maar gelukkig heeft T+A het niet over het hoofd gezien: een afstandsbediening. De meegeleverde remote is uit aluminium en ondermijnt op geen enkel manier het luxegevoel bij de HA 200.

Zo open als de buitenlucht

De Solitaire P is een open over-ears model met planar-magneticdrivers, de speakertechnologie die je in wel meer recente topmodellen ziet terugkeren. Er is ook een zekere verwantschap met de drivertechnologie die T+A al jaren toepast bij zijn luidsprekers.

Bij planar-magnetic-drivers wordt de driver niet vanuit het midden aangedreven door een magneet, maar is de hele driveroppervlakte doorweven met draadjes. Deze worden aangetrokken en afgestoten door magneten aan weerszijden van het membraam. In dit geval is het membraam maar enkele µm dik. Dit design geeft een andere luisterervaring waarbij geluidsgolven veel meer als een breed front op je oren afkomen, en minder als vanuit één middelpunt. Bij de T+A-koptelefoon levert dat een heel frisse klank, waarbij je niet de indruk krijgt dat je speakers dicht tegen je oor geplaatst zijn. Net na nieuwjaar verscheen een remaster van het werk van ‘Fine Young Cannibals’, een album dat – slik – al bijna veertig jaar oud is. De remaster is behoorlijk goed en modern klinkend, met hits als ‘Johnny Come Home’ die nu heel wat boeiender overkomen dan voorheen. Op de Solitaire P is de presentatie echt wel heel driedimensioneel: de nasale stem van Roland Gift en backing vocals komen van ver weg, blazers zweven om je heen. Het is een karakter die ook terugkomt bij de trancetechno op ‘Parallel’, het nieuwste album van Four Tet. De synthklanken en bliptonen hangen in de ruimte, er is een immense 3D-soundstage die ook heel knap present tekent bij ‘Mordechai’ van Khruangbin. Heel rustgevend allemaal. Maar het draait niet enkel om microdetail dat fraai in de ruimte wordt geplaatst. Bij de opvoering van Beethovens Egmont, Op.84 door Boxwood & Brass, beroert de Solitaire P de ziel met de weelderige, warme presentatie van de koperblazers, terwijl je we nog af en toe die kleine geluidjes hoort (zoals de kleppen die bewegen op een rietblazer) die zorgen voor een authentiek live-gevoel. Een vriend tipte een merkwaardig album, Capella Romana, met liturgische gezangen die bedoeld waren om in de grote koepel van de Hagia Sophia te worden gezongen. Dat mag nu niet meer, en dus hebben wetenschappers van Stanford de enorme echo van dat gebouw (10 tot 12 seconden!) gesimuleerd om de werken te laten klinken zoals bedoeld. Technisch een meesterwerk, maar ook heel intrigerend om naar te luisteren op deze T+A.

Voor een beetje minder geld

De Solitaire P-SE lijkt op papier een waanzinnig goede deal. Qua techniek zit het immers heel dicht bij de Solitaire P, incluis een planar-magnetic transducer die gebaseerd is op de driver in het topmodel. Het concept is ook hetzelfde. Dit is een heel open hoofdtelefoon die gaat voor een ruimtelijke weergave zoals je nooit met een gesloten model kan krijgen. En ook: omdat er nauwelijks een behuizing is, is de kans dat er resonantie optreedt heel wat kleiner. Er zijn wel duidelijke verschillen op andere vlakken. De P-SE heeft bijvoorbeeld een impedantie van 45 Ohm, wat hem beter geschikt maakt voor kleinere hoofdtelefoonversterkers. In theorie zou je hem zelfs rechtstreeks op bepaalde smartphones kunnen hangen, al lijkt dat een onwaarschijnlijk scenario. Door zijn open constructie kun je hem echt niet op kantoor of onderweg gebruiken. Je moet luisteren in een rustige omgeving.

Het grootste verschilpunt tussen de Solitaire P en P-SE zit hem bij de gebruikte materialen. Tegenover die knappe industriële look en aluminium constructie in zilverkleur plaatst de P-SE een ontwerp dat deels uit metaal en deels uit een hoogwaardig kunststof is opgetrokken. De zwarte kleur en de rode binnenkant bij de oorkussens geeft een andere uitstraling. Misschien iets meer een pro-audiogevoel, al zijn dit toch echt wel hoofdtelefoons voor consumenten. De oorkussens lijken ons heel vergelijkbaar; het comfortgehalte van de P-SE is even hoog als bij het duurder model. Ja, ook de lekker dik gewatteerde hoofdband die zo zacht op de kruin ligt is weer van de partij.

Een technische blikvanger bij de TPM2500-driver in de P-SE is het ontbreken van een dubbel magneetsysteem. Dat maakt de P-SE behoorlijk licht, toch als je het vergelijkt met andere koptelefoons met dezelfde techniek. Het is ongeveer 80-90 gram lichter dan het T+A-topmodel. In de doos vind je opnieuw twee kabels (ongebalanceerd met 6,3 mm jack, gebalanceerd met Pentaconn). Verrassend genoeg zijn het niet dezelfde kabels, want de bevestiging bij de koptelefoon zelf is hier een jack.

Er zijn dus zeker vlakken waarop de Solitaire P-SE afwijkt van de Solitaire P. Maar hoe zit het met de klank? Dat is echt wel een moeilijke… Zeggen dat beide T+A’s gelijk klinken zou niet juist zijn, maar dat ze enorm verschillen qua geluidskwaliteit zou even onwaar zijn. De P-SE zet de geweldige ‘Letter to You’ van Bruce Springsteen met een even grote betrokkenheid en karakter neer als zijn grote broer. Bij sommige tracks bespeuren we een iets verdere bas-extensie bij het Solitaire-topmodel (bijvoorbeeld bij sommige Hans Zimmer-nummers van de Interstellar-soundtrack) en iets groter ruimtegevoel bij orkestrale werken, waarbij sommige snaarinstrumenten net iets fijner worden neergezet. Maar een immens verschil… Dat durven we niet beweren.

Ook voor andere merken geschikt

We zijn ook wel benieuwd naar de prestaties van de HA 200-versterker met andere koptelefoons. Om dat te testen halen we onder meer de Focal Stellia (gebalanceerd) en de Oppo PM-1 boven, twee toestellen die wel profijt halen uit een beter versterkingsgedeelte. Een klassieker als de Sennheiser HD 650 mag uiteraard ook niet ontbreken.

Op de Solitaire P wordt de enorme ruimte van de gesimuleerde Haga Sophia op het Capella Romana-album iets frisser en opener overgebracht over dan op de Stellia. Maar het blijft wel heel indrukwekkend op de Focal, dit werk. De HA 200 laat zich ook niet onbetuigd als we de gitaar en synths van John Carpenter – de cultregisseur die vaak zijn eigen soundtracks schreef, uit gebrek aan middelen – op ‘Anthology’ bovenhalen (ALAC, cd-kwaliteit), weer op de Stellia. De T+A biedt net de juiste portie inzicht, zonder te helder te zijn Gelukkig, want op de Focal kan dat een iets te scherpe, felle weergave opleveren. De T+A zorgt ervoor dat je die Focal-kwaliteiten – love it or hate it – hoort zoals het bedoeld is. Ook de Sennheiser-klassieker van 150 Ohm wordt door de T+A op hoog niveau van muziek voorzien, al vonden we het persoonlijk toch nodig om de treble iets te verhogen om meer bite uit deze donkere hoofdtelefoon te halen bij het beluisteren van een oude rockalbum van The Hold Steady.

Conclusie

De combinatie van de HA 200 en Solitaire P is zeer geslaagd. Het is een lichtvoetige, inzichtrijke ervaring om muziek te beluisteren met dit duo. Endgame? Tja, in die hoogste regionen van de headfi zijn de discussies het hevigst, maar volgens ons wel. Het enige wat je echt tegen de HA 200 kunt zeggen is dat het voor puristische luisteraars wellicht te veel functionaliteit bezit. Sommigen zullen toch eerder een aparte DAC en een aparte oplossing verkiezen. Ben je echter op zoek naar een cost-no-object alles-in-één-toestel dat werkelijk alles doet en dat op hoog niveau? Dat zit je met de HA 200 gebeiteld.

De Solitaire P is bovendien een zeer goede hoofdtelefoon, met een lichte, snelle toets die bijna doet denken aan een elektrostaat. Niet helemaal hetzelfde uiteraard, maar toch is heel anders dan menige dynamische en planar-magnetic rivalen. De Solitaire P is een van de beste koptelefoons die je momenteel kunt vinden, een enorme prestatie. Maar dat kun je eigenlijk ook zeggen van de Solitaire P-SE.