Review: Sennheiser HD 660S2 – Moderne interpretatie van een headfi-klassieker

Nieuwe aanpak met kijk op het verleden

De HD 660S2 mag een nieuwe richting betekenen, qua design blijft het heel schatplichtig aan het Sennheiser-verleden. Met z’n functionele studiolook en qua vormtaal (zoals de grote ovale driverbehuizingen) lijkt echt nog op z’n illustere voorgangers, de HD 600 en HD 650. Duitse functionaliteit overheerst, al zorgt de matzwarte kleur met enkele kleine koperkleurige elementen (zoals het logo) wel voor een aantrekkelijk geheel.

De buitenkanten van de grote behuizingen zijn open. Héél open: je kijkt door een zwart rooster recht op de volledige achterzijde van de driver. Best stoer, maar daar doet Sennheiser het niet voor. Zo’n open architectuur betekent uiteraard dat je deze koptelefoon enkel in stille omgevingen kunt gebruiken. Omgevingsgeluid hoor je heel goed én je omgeving krijgt ook veel van jouw favoriete liedjes mee. Dat klinkt allemaal als een nadeel, maar je moet het eerder zien als een toestel gemaakt voor bepaalde situaties. De open bouw heeft ook z’n voordelen, voornamelijk op vlak van grootsheid van het geluidsbeeld en de balans detail versus basextensie.

De koptelefoon is wel lichter en flexibeler geworden. Z’n 260 gram is heel acceptabel. Samen met de tactisch geplaatste kussentjes aan de binnenkant van de hoofdband zorgt dit voor veel draagcomfort. Veel aangenamer om te dragen dan de oude HD 650, dat is zeker.

Ook de druk uitgeoefend op je oren valt bij de HD 660S2 heel goed mee. Al is het wel aanwezig. Gelukkig moet je niet, zoals bij sommige oude Sennheisers, de hoofdband in onnatuurlijke richtingen buigen om de stevige oordruk te verlagen. Dat maakt de HD 660S2 meteen comfortabeler om langer te dragen.

Gebalanceerde kabel meegeleverd

Bij een hoofdtelefoon uit deze prijsklasse verwacht je niet al te veel extra’s. Een kabel, of misschien twee stuks: een lange en een kortere. En dan een adapter om de 6,3 mm jack om te zetten naar een 3,5 mm stekker. Dat is het zowat.

Het is fijn te zien dat Sennheiser het in dit geval anders aanpakt. Zo krijg je geen simpele adapterplug, maar een korte kabel met aan één kant een vrouwelijke 6,3 mm connector en aan de andere kant een 3,5 mm jack. Dat lijkt omslachtiger, maar voorkomt wel dat de hoofdtelefoonuitgang op een kleinere muziekspeler of compacte DAC door torsiekrachten beschadigd raakt.

Positief is ook dat er een tweede kabel van 1,8 meter in de doos zit. Vooral omdat deze eindigt in een 4,4 mm Pentaconn-stekker. Fijn, want zo’n gebalanceerde kabel moet je meestal achteraf kopen. Je kunt natuurlijk altijd op Amazon iets officieus oppikken, maar de officiële Sennheiser-kabels zijn doorgaans vrij prijzig. Honderd euro plus is niet ongewoon. Hier zit de kabel erbij en kun je dus meteen na aankoop de HD 660S2 gebruiken met een gebalanceerde hoofdtelefoonversterker. En hoewel gebalanceerde aansturing geen must is, is het best interessant bij een hoofdtelefoon met de eigenschappen van de HD 660S2.

Een harde case krijg je echter niet, enkel een stoffen zakje. De HD 660S2 is uiteraard bedoeld voor thuisgebruik, niet voor zwaar leven als een pendelende muziekoplossing. Een case hoeft dus niet per se. Maar als je serieus je koptelefoon in goede staat wil houden, zouden we toch aanraden om een case op de kop te tikken.

De stap naar 300 Ohm

Op technische vlak zijn er twee zaken die opvallen. Ten eerste is de impedantie van de HD660S2 naar 300 Ohm gebracht – heel wat hoger dan de 30 tot 60 Ohm bij vele nieuwe rivalen. Dit cijfer op zich zegt natuurlijk niet alles, je moet ook kijken naar de gevoeligheid (104 dB). Dat samen geeft toch aan dat je deze koptelefoon het best gebruikt met een hoofdtelefoonversterker – iets dat je bij deze doelgroep sowieso verwacht. Het hoeft niet per se een peperduur model te zijn, een kleinere DAC/hoofdtelefoonversterker van een merk als Earmen of iFi Audio zal je wellicht al ver brengen. Ons vermoeden dat deze Sennheiser toch meer vermogen vereist, wordt trouwens later bevestigd met de Astell & Kern KANN Alpha. Dat is een muziekspeler met ongewoon veel vermogen. We zitten bij het beluisteren van ‘In the Air Tonight’ van Phil Collins al gauw aan volumeniveau 90 (bij mid gain), een cijfer dat we met veel andere koptelefoons toch niet gauw aandurven. En zo luid stond het ook weer niet.

Ook de (aangepaste) frequentiecurve is opmerkelijk. We schrijven ‘aangepast’, omdat er onvermijdelijk vergeleken gaat worden met de HD 660S. En al helemaal omdat Sennheiser zelf de oude en de nieuwe koptelefoon naast elkaar zet in een curve die ze op hun website publiceren. Daarin zien we een basextensie die al vanaf 200 Hz vlakker loopt dan voorheen. De typische Sennheiser-sound blijft door het behoudt van een piek rond 3,3 kHz en een dal rond 4,8 kHz. Maar daarna vertoont de HD 660S2 veel meer pieken. Als we dit zien, verwachten we een hoofdtelefoon met merkbaar meer subbassen en wat meer hoogdetail en ruimtelijk microdetail.

Meer body en coherentie

Helaas hebben we de oorspronkelijke HD 660S niet bij de hand om te vergelijken. Wel hebben we nog een HD 650 liggen, en af en toe zullen we naar dat toestel verwijzen. We luisteren eerst ongebalanceerd, met de gewone kabel. Die zullen de meeste mensen gebruiken, vermoeden we. Dat doen we op een paar brontoestellen, streamend vanaf Roon: de Chord Hugo 2 met 2go-streamingmodule en de compacte xDSD Gryphon van iFi Audio. Hoewel die laatste ongeveer een vierde van de eerste kost, wist het de HD 660S2 probleemloos aan te sturen. De versie van Rammsteins ‘Adieu’ met Konzertchor Dresden bijvoorbeeld, kwam zeker niet flets over, maar werd net met veel drive neergezet.

Bij een singer-songwriternummer zoals ‘Nothing, Not Nearly’ van Laura Marling zijn de verschillen tussen de HD 660S2 en de oude HD 650 niet zo outspoken. Een tikje meer detail bij de akoestische gitaar bij de nieuweling, ook iets meer fundament, maar de HD 650 lijkt net iets meer omhullend en intimistischer. Het is geen beter of slechter-verhaal, maar er zijn wel verschillen. Het zijn geen tweelingen, maar de familiegelijkenis is groot.

Dat ‘On the Nature of Daylight’ van Max Richter echt naar de keel grijpt is wellicht waarom zoveel filmmakers dit droevig cellonummer al omhelsd hebben. Bij de intro van Dennis Villeneuve’s ‘Arrival’ bijvoorbeeld, waar het gebruikt wordt om het te korte levensverhaal van de dochter van linguïst te vertellen. Hetzelfde nummer wordt trouwens even krachtig ingezet in ‘The Last of Us’, ‘The Handmaid’s Tale’ en nog een handvol andere films en series. Mooi om naar te luisteren, dus, waarbij we noteren dat de HD 660S2 de intrede van de bas rond 1u30 heel mooi afhandelt. Het mag wat ons betreft nog een tikje meer body hebben, maar dat is een persoonlijke voorliefde voor laag. Vergeleken met de HD 650 is het ook een portie meer, dat moeten we toegeven. Hoewel we bij deze nieuwe koptelefoon niet een heel heldere indruk krijgen, weet de Sennheiser wel de verschillende lagen – viool, cello, altviool – afzonderlijk, rijk en coherent te presenteren. Het is een sensatie van naar een live-optreden te luisteren in plaats van een studio-opname.

Met gebalanceerde kabel

Met de Tradutto en CH-Amp heeft Earmen vorig jaar een geslaagd head-fi-systeem voorgesteld. Het ontving een EISA Award, zowel vanwege de streamer (die we hier niet gebruiken), de DAC en de krachtige versterker. Dat lijkt ons een ideale manier om de HD 660S2 optimaal aan te sturen; Sennheiser heeft natuurlijk ook high-end toestellen op dit vlak, zoals de HDV 820. Hier grijpen we naar de gebalanceerde kabel.

Dat de subbassen getweakt zijn wordt meteen duidelijk als we de eerste tracks van ‘Fantasy’ spelen. Het is het eerste album van het Franse M83 in vier jaar, zoals altijd deels opgebouwd uit grootse, zweverige synthtracks. Nummers als ‘Us and the Rest’ en ‘Water Deep’ zijn typische voorbeelden. De HD 660S2 brengt die grootschaligheid geslaagd over. Het kan misschien nog iets meer driedimensionaal, maar door zijn potigere bassen hebben de nummers wel meer impact. Omdat de koptelefoon nog altijd wel een tikje neigt naar het donkere en een meer ontspannen luisterervaring, zijn die bassen niet ultiem strak. Maar dat heb je wel vaker bij open hoofdtelefoons. Als je daar rekening mee houdt, is het afgemeten genoeg om de beats onder ‘Are You Alive’ van Orbital vaart en definitie te geven. Belangrijker is toch dat je bij deze soort electro- en popnummers een meer spatiale luisterervaring krijgt, waardoor stemmen en details meer ruimte krijgen. Finaal laat zo’n geluidssignatuur je ook bij beukende tracks meer ontspannen luisteren. Bij onze Sony MDR-Z7MK2 is ‘Home’ bijvoorbeeld veel compacter en impactvoller dan bij de HD 6602, opwindender misschien ook. Maar de stem van Anna B Savage is wel authentieker en krijg je een stukje meer fijner detail mee.

Op de Astell & Kern KANN-speler is de ervaring grotendeels hetzelfde. Zoals gezegd vraagt de koptelefoon wel wat meer van dit toestel. De optie ‘High Gain’ inschakelen was niet overdreven, al heeft dit het nadeel dat de batterij van de KANN Alpha dan heel snel leeg loopt. De fabrikant stelt zelfs dat je in deze modus best met de laadkabel aangesloten werkt. Wat opnieuw bevestigt dat de HD 660S2 toch eerder gemaakt is voor thuisluisteren of sessies aan je bureau.

Conclusie

Met de HD 660S2 heeft Sennheiser een boeiende update uitgebracht voor een referentie in het segment. Of liever: een update van een update. De S2-editie is echter significanter omdat er meer aandacht is gegaan naar de subbassen en hoger detail. Daardoor klinkt deze koptelefoon ook anders. Beter of slechter dan de HD 650? Dat is toch een kwestie van smaak, waarbij we denken dat de HD 660S2 beter past bij meer genres.

Los van de vergelijkingen binnen het Sennheiser-assortiment, is de HD 660S2 een hoofdtelefoon die dankzij de recente tweaks trouw blijft aan de Sennheiser-waarden en toch moderner klinkt. De prijs ligt wat hoger, maar zijn open karakter en hifi-focus maakt deze hoofdtelefoon snoepgoed voor wie ontspannen maar toch aandachtig thuis wil luisteren.