Net als bij de formule 1 racerij waarbij letterlijk alles moet kloppen en zelfs een kleine afwijking al het verschil kan maken tussen winst of verlies, is dat bij top high-end audio niet anders. Want een verschil van een enkele centimeter of soms zelfs millimeters bij luidsprekerpositionering, kan bepalen of het gewoon mooi en goed of als fantastisch wordt ervaren. Tel daarbij aspecten als een goed gekozen rack, de juiste bijpassende kabels, stroomvoorziening, perfect aangeleverde data in geval van digitaal, koppeling of juist ontkoppeling van de componenten en ga maar door. Hoewel de gemiddelde muziekliefhebber er waarschijnlijk niet stil bij zal staan, weet ik door mijn werk als recensent dat hoe groter, complexer en kwalitatief hoogwaardiger een weergavesysteem wordt, hoe lastiger het is om er een perfect samenhangend geheel van te smeden. Weer ga ik daarvoor even terug naar de formule 1 waar de snelheden dermate hoog (ruim boven de 300 km per uur) liggen dat zowel de balans van de auto, de staat van de banden, de temperatuur en nog veel meer parameters er een enorm complex totaalgeheel van maken. Als we dat vervolgens vergelijken met onze eigen normale straatauto, dan merken we bijna of zelfs helemaal geen verschil tussen nat of droog, warm of koud en zonnig of bewolkt. De auto lijkt altijd bijna hetzelfde te rijden of te reageren.
Wat hebben Estelon Forza luidsprekers, Audio Research Reference versterkers en de nieuwe 10 topserie van CH Precision samen voor overeenkomsten? Het zijn allemaal merken waarbij de ontwerpers streven naar een maximaal artefactvrije weergave. Omgezet in audiotaal betekent dit dat ieder van deze componenten is ontworpen met de gedachte om zo min mogelijk eigen invloed aan het eindgeluid toe te voegen. Een gegeven waardoor de weergave theoretisch maximaal natuurlijk en realistisch over zou moeten komen. Feitelijk draait dit verhaal om twee verschillende sessies. Showdagen waarbij de majestueuze en in mijn ogen visueel enorm fraai gevormde Estlandse Estelon Forza steeds de hoofdrol mocht vertolken en waarbij het laatste weekend van oktober als eerste het Amerikaanse Audio Research en drie weken later het uit Zwitserland afkomstige CH Precision de aansturing mocht verzorgen.
Het ontstaan van een legende
Wie de totaal onconventionele vorm van de Estelon Forza voor het eerst ziet, zal denk ik weinig verbeelding nodig hebben om mijn parallellen met de autosport te zien. Dit is duidelijk niet de normale straatauto en alles aan deze luidsprekers ademt ‘bijzonder’, anders dan alle anderen, technologisch zeer hoogwaardig en vooruitstrevend. Maar het roept ook de heerlijke en vooral spannende vragen op van ‘hoe zouden dit soort gevormde luidsprekers wel niet klinken’ en ‘waarom is er voor zo’n afwijkende vorm gekozen’. Hoewel Martin Odijk van importeur More Music mij vooraf al heeft laten weten dat er voor 2022 als alles meezit waarschijnlijk een fabrieksbezoek bij deze bijzondere Estlandse fabrikant zal worden afgelegd. Is de berg voor deze belangrijke show in gedaante van eigenaar en hoofdontwerper Alfred Vassilkov in hoogsteigen persoon naar Hilversum afgereisd. Hoewel ik het instapmodel YB als een soort van mini Forza al in 2018 heb mogen testen, komt er natuurlijk veel meer kijken wanneer je zo’n klein model opblaast naar iets groots. Voordat ik mij aan de lusten van de Forza in de hoofd luisterruimte wil gaan laven, besluit ik mij nog even in te houden en eerst Alfred een interview af te nemen. Alfred: ‘Mijn verhaal begon tientallen jaren geleden toen ik op zeer jonge leeftijd opgroeiende in het Sovjettijdperk, radio’s begon te ontmantelen en ontdekte dat ik door componenten aan te passen in staat was de geluidskwaliteit te verbeteren. Doordat ik goed kon leren wilde ik dit combineren met mijn inmiddels uitgegroeide passie voor elektronica en besloot dan ook om aan de universiteit van Sint-Petersburg elektro-akoestiek te gaan studeren. Dit was het begin van een lange reis. Ik herinner mij het moment nog heel goed. Ik had al lang de ambitie om de beste luidsprekers ter wereld te willen maken en wist ook in mijn hoofd wat het concept zou moeten zijn. Maar in plaats van mijn idee aan een bepaald bedrijf te verkopen, trok ik de stoute schoenen aan en besloot het met vallen en opstaan zelf te gaan proberen.’
Niet uit de lucht komen vallen
‘Denk trouwens niet dat mijn plan zo ‘wild’ was dat ik uit het niets als een dwaas met hoogmoed het idee had opgevat om zo maar topluidsprekers te kunnen ontwerpen en bouwen. Nee, daar is een periode van meer dan 25 jaar aan voorafgegaan voordat ik wist dat ik in staat was te realiseren wat ik in mijn hoofd had. Als basis dient voor mij altijd de natuur als inspiratiebron. Wanneer ik van een hoge berg neerkijk op de weelderige en uitgestrekte boslandschappen van Estland. Zie ik prachtig golvende en organische patronen. Dat wilde ik ook voor mijn luidsprekerontwerpen en dan met een perfecte balans tussen techniek en design. Het resultaat is Estelon. Luxueuze luidsprekers met een esthetische en akoestische uitmuntendheid die is ontstaan door de samensmelting van ingenieuze creativiteit en geavanceerde wetenschap en waarbij de kasten worden gegoten van gepatenteerd composietmateriaal op basis van marmer. Hierdoor kan de perfecte vorm voor de luidsprekers worden gecreëerd en worden samen met de unieke vorm interne resonanties en diffracties volledig geëlimineerd. De afwerkingstechnieken van onze luidsprekers komen uit de auto-industrie, wat de coating zeer duurzaam maakt. De afwerking is volledig handwerk en bestaat uit maximaal twaalf lagen die zorgvuldig met de hand worden gepolijst.
Bijzondere maatwerk luidsprekerunits
Voor de luidsprekerunits wordt vanaf de Estelon X-Series gebruik gemaakt van de componenten van het Duitse bedrijf Thiel & Partner. Een onderneming die sinds 1994 extreem hoogwaardige luidsprekerunits maakt onder de bij high-end liefhebbers zeer gewaardeerde merknaam Accuton. Kenmerkend voor dit supermerk is het gebruik van stijve membraanmaterialen zoals keramiek, CVD-diamant en aluminium. Voor de instap YB is vanwege prijstechnische gronden gekozen voor de meer betaalbare maar ook nog steeds zeer goede luidsprekereenheden van SEAS en Scan-Speak. Terug nu naar het één na topmodel Forza. Een bijna manshoge sculptuur (167 cm hoog) die ondanks zijn op papier forse breedte van 62 cm en diepte van 68 cm, door zijn of moet ik zeggen ‘haar’ slanke middel toch heel slank oogt. Dat het hier echt ‘menens’ is blijkt verder uit de gewichtige 150 kilo per luidspreker. Hoewel zoals gezegd de luidsprekerunits van Accuton afkomstig zijn, zijn ze onderhuids wezenlijk anders. Andere magneten, andere spreekspoel, andere magneetringen en ga maar door. Alles precies zoals Alfred het voor ogen heeft. Toch heb ik nog een hele brandende vraag voor hem. Want hoe zit het eigenlijk met de twee onderaan onder een specifieke hoek geplaatste 25 cm woofers en de helemaal boven in de kast geplaatste midwoofer? Ontstaat er dan geen vreemd gat of verspringende overgang van het diepe laag naar het hogere laag? Alfred hoeft hier geen moment over na te denken en zegt droog. ‘Ik begrijp dat je denkt dat zoiets problemen kan gaan geven en als je het normaal zou implementeren zou dit ook inderdaad gebeuren. Maar door het overgangspunt onder de 100 Hz te leggen hoor je er niets van. Luister straks zelf maar en je zult ervaren dat het alleen maar bijdraagt aan een volstrekt natuurlijke weergave.’
Audio Research
Net als ik denk dat de komst van Alfred Vassilkov de hoofdverrassing is, blijkt ook Brandon Lauer van Audio Research uit de VS te zijn overgekomen. Brandon is de zeer sympathieke en integere internationale verkoopleider van deze godfather onder de buizenfabrikanten. Hij is na een korte pauze van enkele jaren onlangs weer teruggekeerd op het oude nest en weet op heel veel punten van de hoed en rand. ‘Audio Research is een van de oudste nog bestaande fabrikanten van de Amerikaanse audio industrie. Het bedrijf werd in 1970 in Minneapolis opgericht met maar één doel voor ogen: het bevorderen van de state-of-the-art op het gebied van muziekreproductie. Maar ook vandaag de dag is Audio Research nog steeds springlevend en blijft een prestatiegericht bedrijf dat de oorspronkelijke filosofie op knappe wijze weet te verenigen met de nieuwste vormen van technisch en visueel design. Een heel mooi voorbeeld van dit laatste is de I/50 die begin volgend jaar bij de dealer verwacht wordt. Een bijzonder eenvoudig te bedienen geïntegreerde versterker met 2 x 50 Watt vermogen op basis van 6550WE eindbuizen en 6922 voorbuisjes. Het apparaat bezit alle typerende genen van ons merk en is het eerste product van een geheel nieuwe serie. Toch is de versterker ondanks alle eenvoud ook met een tweetal losse modules uit te breiden. Eén voor phono en één voor het DAC gedeelte. Eveneens bijzonder is dat de versterker in zes kleuren verkrijgbaar is en is afgewerkt met een extreem duurzame Cerakote-afwerkingen voor een mooie en langdurige look. Een hoofdtelefoonaansluiting en een volledig functionele metalen afstandsbediening ronden het mooie totaalplaatje tenslotte af. De hier bij Rhapsody opgestelde Reference 6 SE voorversterker en 160 M mono eindversterkers zijn de andere kant van het spectrum en vormen onze nieuwste topmodellen (alleen de 750 SEL mono eindversterker zit er nog boven). Je had het bij jouw introductie al over artefactvrije weergave en volgens onze kennis en maatstaven doen deze referentieversterkers dat ongekend goed. Ze zijn enorm snel, accuraat, dynamisch en geven het muzikale gebeuren een enorm inzicht en doorzicht. Dat hier van eufonische buizenwarmte of versluiering geen sprake is, zal je tijdens de luistersessie straks zelf kunnen ervaren.
Luisteren Estelon Forza met Audio Research Reference
Wat een system en wat een prachtig visueel voorkomen! Dat is mijn eerste indruk wanneer ik deze totaal afwijkende visuele set zo in de grote luisterruimte bij Rhapsody zie staan. Bronnen zijn trouwens de eveneens nieuwe en in mijn ogen bijzonder fraaie Naim Solstice draaitafel met het bijbehorende element en phonotrap voor het analoge deel. Een Grimm MU1 met Nagra Classic Tube DAC met PSU voeding verzorgt de digitale zijde. Bekabeling is voornamelijk van het Duitse Schnerzinger afkomstig, evenals de op veel plaatsen als UFO’s tonende stoorveld eliminatie tools zoals de Piccolo, EMI en Gigapuls protectors. Het grote rack en de verschillende plateau’s zijn afkomstig van het Italiaanse Bassocontinuo. Een uit Noord-Italië afkomstige rackfabrikant die zijn producten ontwikkeld vanuit een wetenschappelijke benadering en door een keur aan zelf via de website te configureren afwerkingsvarianten, inmiddels is uitgegroeid tot de snelst groeiende ster binnen de rack fabrikanten wereldwijd! Bij Rhapsody maakt vooral het brede en oersolide Anteo rack uit de Ultimate lijn veel indruk. Een constructie die op basis van 55 verschillende meetpunten is ontworpen en waarbij een grote verscheidenheid aan verschillende materialen voor een optimale energie huishouding zorgt. En dan de weergave van dit forse maar zeer sierlijke 4-weg luidsprekerssysteem voorzien van 5 luidspreker units waaronder een diamanttweeter. Harry is er zichtbaar mee in zijn nopjes en vertelt enthousiast dat je er echt alles op kunt draaien. Nu lijkt dat een vanzelfsprekendheid, maar hij bedoelt daar in dit geval mee dat het systeem moeiteloos en overtuigend alle muziekstijlen voor het voetlicht kan brengen. Beslist geen vanzelfsprekendheid bij hoog oplossende systemen die echt alles laten horen. Ook de Forza’s aangestuurd door de top Audio
Research versterkers laten hierbij niets aan het twijfel horen. Want wat ik hoor is een prachtig, vloeiend, wijd opengetrokken klankpanorama. Maar waarbij velen onder u nu waarschijnlijk een analytische en klinische weergave verwachten, is het tegendeel waar. Zoals ik het ook bij de andere Estelon’s al eerder heb gehoord, slaat ook de Forza de weg van absolute natuurlijkheid in. Niets priemt in je oren, niets stoort, niets is bombastisch of wordt te groot afgebeeld en het is vooral een enorm ontbreken van hifi artefacten dat opvalt. Een ander facet wat mede door de fraaie Audio Research versterkers opvalt, is het enorm losse drie dimensionaal beeld. Een presentatie met een schitterende verfijning en vooral een bijzonder hoge muzikale aantrekkelijkheid. Dit zorgt ervoor dat je enerzijds enorm geboeid blijft luisteren, maar tegelijkertijd ook in een zeer aangename lichamelijke fase van ontspanning terecht komt. Absoluut een prachtig systeem waarbij de Estelon luidsprekers in deze kleur en uitvoering absoluut de show stelen.
CH Precision
Wie de producten van CH voor het eerst ziet zal een ‘wauw’ gevoel maar moeilijk kunnen onderdrukken. Een primaire reactie die veel te maken heeft doordat deze producten vanaf het eerste moment een groot deel van de audiofiele checklijst aan weten te vinken. Ze zijn namelijk lekker groot, daarbij perfect afgewerkt, je kunt er alles wat je bezit op aansluiten, ze zijn zo krachtig en stabiel dat ze iedere luidspreker moeiteloos aan kunnen sturen, de instelmogelijkheden zijn ongekend, de aansluitingen zijn robuust en ga zo maar door. Maar zoals u vast zult begrijpen bij een Zwitsers merk met zo’n compromisloze inslag, is helaas ook de prijsstelling zeer hoog. Toch is dit nog niets vergeleken met de nieuwe 10 topserie. Want daarbij kan de prijskaart zelfs als astronomisch hoog worden betiteld. De hoofdreden hiervan is dat ieder CH Precision circuit is ontworpen met slechts één doel voor ogen: namelijk om het signaal zo min mogelijk aantasten. Dat klinkt eenvoudig en in sommige opzichten is het dat ook, maar het betekent ook het accepteren dat conventionele benaderingen en alom geaccepteerde praktijken ver achterblijven bij dat ideaal… De kortste signaalweg door een product bieden is één ding; het zo min mogelijk aantasten is iets heel anders. Zo vereist het de kleinst mogelijke hoeveelheid aan afzonderlijke versterkertrappen die nodig zijn om de klus te klaren, zonder koppeling via condensatoren of transformatoren. Het andere vereiste omvat meerdere lagen van elektrische en mechanische isolatie om het signaal te beschermen tegen ruis en stoorinvloeden van de buitenwereld.
Blanco vel papier
Elk CH Precision-product begint zijn leven als een blanco vel papier. Vervolgens worden zijn talen geanalyseerd, de prestatieparameters gedefinieerd en de optimale technische oplossing gekozen. Er zijn geen vooroordelen. In iedere situatie kan de gekozen oplossing worden gevonden in of het digitale domein of in het analoge. Deze wordt geselecteerd vanwege zijn vermogen om in elke gegeven situatie de best mogelijke resultaten te leveren. Hoewel de inmiddels relatief bekende 1-serie het merk op de kaart heeft gezet, zijn in de nieuwe state-of-the-art 10-serie werkelijk alle remmingen losgelaten. Het doel bij deze topserie was om alles wat ze geleerd hebben, zo compromisloos mogelijk te implementeren in een opzet en constructie waar de kosten geen enkele rol meer bij speelden. Het eindresultaat is een 1-serie maar dan op steroïden en waarbij alles wat nog beter kon, ook daadwerkelijk is aangepakt. Gezegd moet worden dat de bij Rhapsody opgestelde CH Precision L10 voorversterker bijna 4x(!) zo duur is als de Reference 6 SE van Audio Research, terwijl de M10 stereo eindversterker 2,5x zo kostbaar is als het paar mono M160’s van de Amerikaanse buizen tegenhanger. In de nu volgende sessie waarbij met de Grimm MU1 als music server, de indrukwekkende Döhmann Helix One mk 2 platenspeler en het CH Precision D1.5 SACD transport met C1 DAC wordt gespeeld, lijkt het dus onredelijk om de veel duurdere Zwitsers met de op deze wijze bijna prijsgunstige Amerikanen te vergelijken. Toch doe ik dat stiekem wel want het is gewoon een te mooie gelegenheid.
Luisteren Estelon Forza met CH Precision
Oké ander weekend, dezelfde luidsprekers, deels dezelfde digitale bron en kabels, maar een heel andere (duurdere) analoge bron en ook totaal andere versterkers. Net als bij een auto is het toch even leuk om hier onder de spreekwoordelijke motorkap te kijken. Want waar de Audio Research Reference M 160 mono’s 140 Watt aan 8 Ohm aan de speakerklemmen kunnen leveren, is dat bij de CH Precision M10 2 x 300 Watt aan 8 Ohm. Valt mee toch? Nou… aan 4 Ohm stijgt dit al naar 2 x 550 Watt en bij 2 Ohm is het opgelopen naar 2 x 990 Watt, in stereo configuratie. Wordt de M10 in mono geschakeld dan worden deze waarden nog eens verdubbeld. Gigantisch veel en stabiel vermogen dus. Wanneer ik dan ook nog even de impedantiewaarden van de Estelon Forza erbij neem dan is dat 3 Ohm nominaal en gaat het nog lager tot zelfs 2 Ohm bij de ‘powerrange’ frequenties 42 en 110 Hz! Wat we daaruit theoretisch kunnen leren is dat de buizen in de vorige sessie, hoe mooi het ook ging, toch best wel hard voor de kost moesten werken. Want buizen zijn goed in spanning leveren en minder sterk in stroom leverantie. Terug nu naar de enorm spannende sessie met de toch wel absurd kostbare CH’s. Wanneer de eerste klanken uit de Estelon’s stromen ben ik oprecht verbaasd. Ja, het is zeker herkenbaar als hetzelfde paar luidsprekers maar toch is verder bijna alles totaal anders. Net zoals de Audio Research uitdagers vooral de voordelen van buizen zonder de nadelen konden laten horen, doen de CH’s dit ‘trucje’ ook maar dan voor de transistorliga. Het eerste wat opvalt is de enorme rust. Alles komt uit een enorm zwarte achtergrond en waar de buizen het geheel in een bijzonder aanstekelijke ambiance onderdompelen, weet de transistor tegenhanger ieder facet meer van elkaar te isoleren. Hierdoor wordt het muzikale gebeuren heel anders voor het voetlicht gebracht en ontstaat een heel diepe inkijk in het hoe en waarom bepaalde bedoelingen van de artiesten zijn ontstaan en in de muziek zijn aangebracht. Over een volgend facet hoeven we niet moeilijk te doen, want het is ook meteen duidelijk dat deze zware transistor eindversterkers veel geschikter zijn om de best lastige Estelon’s hun wil op te leggen. Het kan met meer gemak en overwicht luider spelen, klappen zijn nu ook echt klappen op drums of andere dynamiekexplosies en vooral het laag behoort bij het beste wat ik ooit bij Rhapsody heb gehoord! Zo veel overwicht, rust, definitie en sonoriteit hoor je maar heel zelden. Dus ook het gekozen laagconcept met de twee onder een nauwkeurig gekozen hoek geplaatste woofers die daardoor minder de akoestiek aanspreken, werkt erg goed! Ook bij de gedraaide lp’s en de zelf door Rhapsody geproduceerde prachtige sacd van Atzko Kohashi (piano) en percussionist Freddy Koopman met hun eigen interpretatie van de Vier Jaargetijden is het maximaal genieten. De klappen en wendingen van Freddy op hoge en lage percussie hebben qua levensechtheid niets meer met hifi te maken en de concertvleugel van Atzko staat werkelijk in de Rhapsody ruimte. Werkelijk prachtig en een wonderschone afsluiting van deze twee bijzondere weekends.
Conclusie
Extreme machines, state-of-the-art, het maximaal haalbare van dit moment, wat kan nog meer en beter illustreren hoe bijzonder deze dagen waren waarbij echt een serieuze en in bepaalde opzichten grensverleggende poging werd gedaan om muziekconserven daadwerkelijk met zo min mogelijk ‘hifi’ artefacten weer te geven. Met de oor- en oogstrelende Estelon Forza luidsprekers telkens in de hoofdrol was het een heerlijk meten van een niet bewust bedoeld vergelijk tussen heel getalenteerde buizen en hele sterke transistorbroeders. Beiden gingen ze voor de heilige ‘muzikale voldoeningsgraal’ en beiden wisten dat doel op hun eigen wijze te bereiken. Audio Research met het typisch van binnenuit uitlichten van het muzikale gebeuren en met een ambiance, bezieling, kleur en passie die enorm veel voldoening gaf. De 10-serie van CH Precision door alles meer individueel weer te geven en waarbij de ruimtelijkheid meer in dienst stond van het totaalgeheel. De grootste gehoormatige verschillen hadden vooral betrekking op het enorme gemak, overzicht, rust, zuiverheid en een grensverleggend goed laag. Eigenlijk werden hier zo’n beetje alle facetten ‘aangetikt’ en werd een prachtige glimp op de huidige state-of-the-art geboden.
Rhapsody
Tel: 035-6284644
e-mail: info@rhapsody.nl
www.Rhapsody.nl
Reacties (0)