Achtergrond: De compact disc – Terug van nooit weggeweest?

Mijn eerste cd en cd-speler

Ik herinner mij nog goed dat ik in 1983 mijn eerste cd kocht: een Deutsche Grammophon-opname van de eerste symfonie van Mahler, met het Chicago Symphony Orchestra onder leiding van Claudio Abbado. En dat terwijl ik nog helemaal geen cd-speler in bezit had! Maar het kleine spiegelende schijfje met prachtige kleuren in het lamplicht fascineerde mij, en ook mijn omgeving. Ik maakte er de blits mee, want velen hadden nog geen cd in het echt gezien. Die eerste cd heb ik nog steeds in bezit, is nog steeds even gaaf als toen en klinkt dus ook nog steeds goed. De opnametechnieken hebben echter sindsdien wel een ontwikkeling doorgemaakt! Pas na twee jaar sparen kocht ik mijn eerste cd-speler, een Revox B225, voorzien van een door Philips gefabriceerd afspeelmechanisme: de CDM-1. En jawel, met een signaal-ruisverhouding van 100 dB, een dynamic range van 96 dB en een kanaalscheiding van 90 dB in vergelijking met vinyl of tape ongelofelijk goed. Ik herinner mij nog een Philips-demonstratie, waarbij een licht bekraste cd werd afgespeeld en het muzieksignaal niet werd verstoord. Ongekende magie! En vanaf dat moment groeide mijn cd-collectie tot op heden naar een forse omvang, met in latere jaren de focus op Super Audio cd (sacd). Inmiddels staan er honderden klassieke sacd’s thuis en een veelvoud daarvan aan cd’s.

Van AAD en ADD naar DDD en DSD

Veel cd’s maakten in de introductiefase nog gebruik van analoge opnamen, die bovendien analoog werden gemasterd en daarna op de digitale cd werden gezet (AAD). In rap tempo werden ook de studiolijnen gedigitaliseerd en werden opnames op tape digitaal gemasterd (ADD). Uiteindelijk werd muziek ook digitaal opgenomen en was de gehele productie dus gedigitaliseerd (DDD). Cd’s zijn gebaseerd op PCM-techniek, met een bemonsteringsfrequentie van 44,1 kHz en 16 bit resolutie. Een cd is van polycarbonaat gemaakt. Het muzieksignaal (data) is via spiraalvormige sporen opgeslagen. Door middel van een sporensysteem leest de lens via een laserstraal de binaire informatie (via weerkaatst licht).

In een poging om de best goede weergavekwaliteit van de Red Book-cd te overtreffen ontwikkelden Sony en Philips als opvolger daarvan de Super Audio cd (sacd). De eerste sacd-spelers en sacd’s verschenen vanaf 1999. Het handzame formaat was nog de enige overeenkomst met de cd. De audiosignalen werden gecodeerd met Direct Stream Digital (DSD), een éénbits formaat met een bemonsteringsfrequentie van 2,28224 MHz. Het dynamisch bereik lag met 120 dB veel hoger dan bij een cd. De opslagcapaciteit van een sacd lag met 4,7 GB vele malen hoger dan de doorgaans 700 MB van een cd.

De sacd: compromissen

De grotere opslagcapaciteit van de sacd maakte het mogelijk om ook meerkanaals opnamen (5.1) weer te geven. Hier ontstond het eerste compromis. Alleen een sacd fabriceren met DSD-signalen zou het onmogelijk maken deze schijfjes op de massaal aanwezige cd-spelers in de wereld af te spelen. Daarom werd de hybride sacd bedacht: een dubbellaags sacd die tot 8,5 GB kon opslaan en waarvan de tweede laag de gewone stereo PCM-signalen van een cd bevatte, en dus op een gewone cd-speler afspeelbaar was. Ook ontstonden enkellaags sacd’s, met alleen een DSD-signaal en ook exemplaren met alleen een stereosignaal. Nog een compromis: het sacd-signaal mocht, wegens strenge wereldwijde kopieerafspraken, slechts via een analoge uitgang beschikbaar zijn.

We weten inmiddels dat de cd niet is opgevolgd door de sacd en de verkoopaantallen ver in de schaduw zijn gebleven bij die van de cd. Maar toch zijn er wereldwijd trouwe nichegroepen aan klanten voor de sacd ontstaan: audiofielen die de beste geluidskwaliteit wensen, veelal naar klassieke muziek luisteren en vaak in het bezit zijn van een duurdere sacd-speler. Ook van de wens om uitsluitend geluid in meerkanaals weergave als een nieuwe audiogroeimarkt te ontwikkelen, is niets terecht gekomen. Surround geluid heeft zich sindsdien wel sterk ontwikkeld in de combinatie beeld en geluid. In Azië, met name Japan, is de sacd echter nog steeds populair en verschijnen hiervoor met regelmaat nieuwe spelers op de markt. Esoteric produceert met regelmaat nieuwe sacd’s van aloude opnamen van Deutsche Grammophon, Decca, en andere oude merken. Veel kleinere labels, zoals BIS en Aeolus geven jaarlijks prachtige nieuwe klassieke sacd’s uit. Die trouwheid aan het sacd-formaat moet je overigens niet onderschatten. Zo is het mij bekend dat een groep klassieke muziekliefhebbers vaste klant was bij Pentatone, en er wat gemor te horen was toen een schitterende sacd-opname van enkele Mozart vioolconcerten met Arabella Steinbacher niet meer op sacd werden gecompleteerd, maar de overige concerten op cd.

Audiofiele cd-drama’s

Sinds mijn eerste cd, aangeschaft in 1983, is het nog niet voorgekomen dat ik zorgen had over de houdbaarheid van het medium, met één uitzondering. Philips had de gewoonte om in cd-boxen met 2 of meer cd’s een soort schuimfolie velletjes te leggen. In vrijwel al deze Philips boxen, die ik jarenlang niet had beluisterd, bleek deze schuimfolie gesmolten, de smurrie was vastgehecht aan de oppervlakte van de cd’s en had daar ingevreten plekken veroorzaakt, die onherstelbare schade aan de datasporen opleverden. Al deze cd-boxen heb ik helaas weg moeten gooien. Maar dat verdwijnt in het niets bij de cd-drama’s die ik bij sommige muziekvrienden heb zien gebeuren.

De opkomst van streamen van muziekbestanden ging gepaard (en nu nog vaak) met de boodschap dat de cd echt passé was en de toekomst (ook die van de muziekindustrie) bij het streamen lag. Tegelijkertijd zagen we in de afgelopen jaren de opkomst van hoogwaardige streaming hifi-componenten en muziekservers. Het gevolg was dat veel van mijn muziekvrienden hun vaak prachtige cd-collectie op schijf opsloegen, mét back-up, en daarna de fysieke schijfjes verkochten, soms aan opkopers op Marktplaats die er enkele tientallen centen per cd voor over hadden (en dát met topopnamen van Deutsche Grammophon, Decca, Archiv en noem maar op). En u raadt het al: soms ging het met die opslag èn de back-up wel eens mis: hele collectie weg, maar ook alle cd’s.

Ik heb mij ook zorgen gemaakt over A-merken die besloten per direct geen cd-spelers meer te gaan produceren, en alles op streamen te richten. Nu lijken voor het eerst wereldwijd de cd-verkopen weer wat toe te nemen. Hebben zij zich vergist? Andere fabrikanten komen nog steeds wel met nieuwe cd-spelers.

Streaming en cd: wat zijn de ontwikkelingen?

Ja, ik ben met de tijd meegegaan. Ook bij mij thuis staat een schitterende streamer, de Mark Levinson No. 5101. Ik luister ontzettend graag via streaming naar 320 kB internetradio, bij voorkeur jazz en klassiek. De geluidskwaliteit is heel goed. Maar via hetzelfde apparaat luister ik nog steeds met heel veel plezier naar mijn sacd’s en cd’s, met een weergavekwaliteit die de overtreffende trap bereikt. Het downloaden van een bestand en via een harde schijf afspelen doet mij niet zoveel, wel: net als bij mijn vinyl, het ritueel van cd uit het doosje halen, boekje bekijken, cd in en uit de lade, op gemak track kiezen, neuzen in mijn fysieke collectie naar bepaalde uitvoeringen of artiesten. Het ‘ownership’ is voor mij belangrijk. En nee, ik voel geen enkele behoefte tot het downloaden van DSD-bestanden op een harde schijf.

En dan kijkend naar de iets oplopende cd-verkoopcijfers in 2021. Wereldwijd reageerde de hifipers hierover vaak met de ‘revival van de cd’ en vergeleek dit met dezelfde ontwikkeling die vinyl heeft doorgemaakt. Wellicht een beetje voorbarig. Maar wat keer op keer marktonderzoekscijfers ook laten zien is dat minstens 50 % of meer van onderzochte muziekliefhebbers met regelmaat naar cd luisteren. Er zijn miljarden cd’s op de markt. Je zou dus kunnen stellen dat qua luisteren de cd nooit echt is weggeweest. Een jongere generatie, opgroeiend met mobiele media, lijkt vaak voorbestemd voor streaming, ook van video. Mijn dochter van 21 luistert muziek via haar iPad en iPhone en heeft nog nooit in haar leven een cd gedraaid. Maar fabrikanten, die enige jaren geleden besloten om te stoppen met het fabriceren van cd-spelers, hebben wellicht toch niet de goede keuze gemaakt. Zo langzamerhand ontstaat ook een vervangingsmarkt op basis van al die cd-liefhebbers, die nog een speler hebben staan van 10 jaar of ouder. En wat een boost kan geven aan een opgaande verkoop van cd’s is, dat de hedendaagse cd-speler aanzienlijk beter van weergavekwaliteit is dan die van 15 jaar geleden. Ik denk dat veel fabrikanten dit ook zien, getuige de introductie in de laatste maanden van interessante nieuwe cd- en zelfs sacd-spelers. En tenslotte als extra factor dan nog de sterk verbeterde opnametechnieken van de huidige cd.

Geen cd-speler meer, wat nu?

Als u geen cd-speler meer heeft, maar wel nog een cd-collectie, dan heb ik een tweeledig advies. Ten eerste: koester uw cd’s. Doe ze niet weg. Ten tweede, als het tot de mogelijkheden behoort, koop dan geen oudere tweedehands cd-speler, maar een nieuwe. Ik denk dat door de betere weergavekwaliteit menigeen opnieuw de cd-collectie qua muziekdetails zal ontdekken. Dat geldt vooral voor diegenen die een cd-speler van pakweg 10 jaar of ouder hebben staan. Tegenwoordig zijn goede cd-spelers al vanaf een goed betaalbare prijs verkrijgbaar. Vandaar dat we enkele recente modellen beknopt de revue laten passeren, die qua aankoop de moeite waard zijn.

Denon

Dat een goede cd-speler geen fortuin hoeft te kosten bewijst de nieuwe Denon DCD-900NE, met een verkoopprijs van 499 euro. Deze degelijk gebouwde speler ziet er niet alleen goed uit, maar heeft voor zijn prijs klankmatig veel te bieden, met een signaal/ruisverhouding van 115 dB en een dynamisch bereik van 101 dB.  Advanced AL32 Processing Plus zorgt voor een optimale benadering van de oorspronkelijke opname. Je kunt een USB-stick inpluggen en FLAC-bestanden tot 192 kHz of DSD 2.8 MHz / 5,6 MHz afspelen. Samen met de bijbehorende geintegreerde versterker PMA-900HNE werd aan de DCD-900NE een EISA Award toegekend voor ‘Best Value Stereo System 2022-2023’. De grotere broer DCD-1600NE biedt nog veel meer en is ook in staat Super Audio cd’s weer te geven. Deze speler beschikt ook nog over optische en coaxiale digitale uitgangen. Het cd-mechanische is zodanig ontworpen, dat vibraties geen kans hebben. En dat voor een verkoopprijs van rond de 1299 euro.

Marantz

Marantz houdt de traditie van kwalitatief hoogwaardige cd- en sacd-spelers in het programma al jaren in ere, recent met de introductie van de CD 60 en de SACD 30n, beide in een nieuwe moderne Marantz-look vormgegeven. De allereerste, in 2000 geïntroduceerde sacd-speler van Marantz, de SA-1, is inmiddels legendarisch. De CD 60 kost 899 euro en heeft heel wat te bieden. Een geoptimaliseerd HDAM-circuit (Hyper Dynamic Amplifier Module), met symmetrisch geplaatste onderdelen op het audio-bord, creëert een direct signaalpad, waardoor een hoorbaar beter geluid ontstaat. De voeding, met onder meer enorme condensatoren, bevat ook hoogwaardige schottkydioden. Een betere voltagestabiliteit en minder ruis zijn het gevolg. Vanaf USB kan de speler ook tal van formaten aan, waaronder 5,6 MHz DSD. De SACD 30n, met een verkoopprijs van 3199 euro, is een klasse apart en als audiofiele speler ook goed combineerbaar met installaties van andere merken. Een ultieme weergave van cd, sacd en tal van formaten via USB is mogelijk. Elk exemplaar is in de fabriek nauwkeurig door de ‘Sound Master’ getuned. Een voorversterker met een laag ruisniveau en een topklasse hoofdtelefoonversterker zijn aanwezig. Maar de 30n biedt meer: namelijk streaming via HEOS Multiroom. Luisteren naar Spotify, Deezer of TIDAL is geen probleem. Ik was zelf onder de indruk van de weergavekwaliteit. Een speler met stip dus.

Rotel

Het Japanse familiebedrijf Rotel heeft de afgelopen decennia een goede reputatie opgebouwd met hoogwaardige audio-ontwerpen, onder meer aan de hand van de helaas in 2019 overleden (‘Mister Marantz’) Ken Ishiwata. Recent kwam Rotel weer positief in het nieuws, door de introductie van de nieuwe Diamond Series, ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan. De nieuwe DT-6000 DAC/Transport is een schitterende cd-speler, en sleepte samen met de bijbehorende geïntegreerde versterker RA-6000 gelijk een EISA Award in de wacht voor ‘Best Stereo System 2022’. De Rotel beschikt over zowel RCA als gebalanceerde XLR-uitgangen en een ESS Labs ES9028PRO-based circuit, met vier kanalen beschikbaar voor links en rechts. De prijs bedraagt 2299 euro. De afwerking is ook schitterend, met onder meer boven het front ‘Diamond Series’ gegraveerd. De USB-aansluiting kan ook MQA aan.

Pro-Ject

Iets heel anders is de Pro-Ject CD Box DS3 van 699 euro, zoals Pro-Ject het zelf aankondigde een ‘Red Book CD Player’. Klein van formaat, maar groot in zijn prestaties. Met een behuizing uit aluminium, een contrastrijk dot matrix display en een goed werkende slot loading cd-drive is de CD Box DS3 een mooi apparaat om te zien. Dankzij een Texas Instruments PCM1796 DAC wordt een verrassend goede weergave van compact discs neergezet. Als je al een installatie hebt en wellicht af en toe een cd wilt beluisteren, dan kan dit een goede aanschaf zijn. Veel ruimte neemt de DS3 niet in.

Mark Levinson

De Mark Levinson No. 5101, eerder door mij in Music Emotion getest, is een geweldenaar. Mark Levinson zelf noemt de 5101 een ‘Streaming SACD Player and DAC’. De geluidsweergave is van het allerhoogste audiofiele niveau, met onder meer een fabelachtig mooie weergave van lage tonen. De Precision-Link II DAC en een Pure Path ‘analog output stage’ zorgen voor een geweldige weergave van cd, sacd én high resolution streaming met behulp van de MusicLife-app. De 5101 werkt hiervoor zowel via een vast netwerk als via wifi. De aanschafprijs is, gezien de Mark Levinson kwaliteit en compleetheid, eigenlijk heel gunstig: Ä 6790. De 5101 grossiert inmiddels in de prijzen, waaronder de belangrijke CES 2020 Innovation Award.

Accuphase

Nog een geweldenaar op cd- en sacd-gebied: de klassiek goudkleurige Accuphase DP-570. De ‘Pride of Ownership’ is hier maximaal. Voor 11.000 euro staat deze bij u thuis. De handgebouwde en individueel geteste DP-570 blijf je steeds maar aanraken, zo mooi en precies gemaakt. De werking van de knoppen en het gevoel daarvan is onovertroffen. De cd-lade opent en sluit als een kluisdeur en het mechanisme zelf functioneert geruisloos. Ook het display is onovertroffen mooi uitgevoerd. De kers op de taart is de MDS+DAC, uitgevoerd in vier parallelle circuits. Deze zorgt voor conversie naar analoog met behoud van de allerfijnste muziekdetails en nuances, zowel bij cd als sacd. De goede DAC kan ook separaat worden ingezet. Een apparaat voor echte kritische muziekliefhebbers.

NAD

In het rijtje cd-spelers dat de moeite waard is, hoort zeker ook de NAD C 568. Deze speler bevat een Wolfson 24 bit DAC, coaxiale en optische digitale uitgangen en een ultra precieze klokmodule, waardoor jitter geen kans krijgt. Bijzonder is ook de bovenmaatse ringkerntransformator, met gescheiden wikkelingen voor analoge en digitale secties. Het duidelijke VFD (Vacuum Fluorescent Display) geeft, als deze voorhanden is, ook cd-text weer. NAD heeft veel aandacht besteed aan het gebruik van kwalitatief hoogwaardige componenten. Toch kost deze cd-speler maar 899 euro. De C 568 heeft een mooie donkere grafietkleur, die geweldig op het audiorack staat.

Advance Acoustic

Ook de Fransen kunnen er wat van, en ook nog vriendelijk voor de portemonnee. De Advance Paris X-CD1000 EVO cd-speler behoort tot de ‘ClassicLine’ en beschikt over een Burr Brown 1792 PCM 192 kHz / 24 bit DAC. De bijzonderheid van deze Advance Paris is dat er in de eindtrap een keuzemogelijkheid is om het signaal via solid state te laten verlopen of via twee buizen. Bij gebruik van de laatste mag worden gerekend op een iets warmer geluidsbeeld. De X-CD1000 EVO kost 1295 euro.

McIntosh

Het Amerikaanse McIntosh introduceerde onlangs een nieuw cd/sacd-vlaggenschip met een indrukwekkend uiterlijk: de MDC12000, met een adviesprijs van 14.990 euro. Maar dan heb je ook wel wat. Het gaat om de combinatie van een high-end tweekanaals cd/sacd-speler en een topklasse DAC. De prestaties van beide liggen op referentieniveau. De MCD12000 heeft twee Sabre ESS 9038 PRO Sabre 32 bit achtkanaals DAC’s, één voor het linker kanaal en één voor het rechter kanaal. Ze gebruiken een gepatenteerde ‘HyperStream II’ architectuur en Time Domain Jitter Eliminator. Elke 9038 Pro is geconfigureerd in Octal-Balanced Mono mode, resulterend in het allerfijnse analoge signaal dat mogelijk is. De MCD12000 is voorzien van de bekende blauwe McIntosh-meters. De output verloopt via discrete versterkers, of een combinatie hiervan met buizen.

De cd blijft!

Het aanbod aan cd- en sacd-spelers is zich weer wat aan het vernieuwen. Enerzijds belangrijk voor de zich aandienende vervangingsmarkt, het zou mij niet verbazen als sommige merken weer opnieuw cd-spelers gaan produceren, net als bij analoge draaitafels is gebeurd. Anderzijds, veel muziekliefhebbers met een mooie cd-verzameling zullen met de technisch veel betere nieuwkomers op de markt nieuwe details en nuances in hun muziekcollectie ontdekken. Die cd, die blijft wel, daar ben ik van overtuigd. En ook die nichemarkt voor sacd is écht hardnekkig blijvend.

Schrijver: Jan Willem Voogd