Review: Arendal THX-luidsprekers – surroundsound uit Noorwegen

Introductie Arendal THX-luidsprekers

Arendal is een relatief jonge luidsprekerbedrijf uit Noorwegen, ontsproten uit de online hifi-winkel L-Sound. Net zoals rivaal Teufel verkoopt Arendal direct aan de consument, al is het Noorse aanbod beperkter en meer gefocust dan bij de Berlijners. En ook: de Arendal-speakers zijn echt het geesteskind van de oprichter, ingenieur Jan Ove Lassesen. Tegelijkertijd gaat het hier wel om een professioneel bedrijf, niet om een éénmansshow. De manier hoe de producten verpakt zijn en hun hoogstaande bouwkwaliteit laat daar weinig twijfel over bestaan. Ook fijn: het gevoel voor humor dat in de handleidingen tentoongesteld wordt.

Het intrigerende aan Arendal is dat hun luidsprekers geen extreme prijzen dragen, maar toch doordacht en premium overkomen. Bovendien, in tegenstelling tot veel luidsprekerfamilies van andere merken zijn deze speakers in eerste instantie gemaakt voor homecinemagebruik, al wil dat niet zeggen dat ze onbruikbaar zijn voor hifi-doeleinden. De 1723 S-reeks, waarvan we in deze review een aantal modellen behandelen, draagt daarom het THX-label. Dit is natuurlijk niet zaligmakend noch zegt het iets over het klankkarakter, maar het geeft wel aan dat deze speakers ontworpen zijn om te passen in een ideale thuisbioscoop zoals THX dat voor ogen heeft. Een van de belangrijke elementen daarbij is dat de weergave off-axis (dus als je er niet recht voor zit) gebalanceerd blijft (dus hoog, midden en laag blijven in evenwicht). Zelfs bij speakers met een brede uitstraling gaat het onder een grote hoek uiteindelijk minder goed klinken, dat is onvermijdelijk, maar THX wil wel dat die afname geleidelijk is. Niet dat je door een beetje naar links of rechts bewegen in de zetel opeens een grote verandering qua klankkwaliteit zou merken. Dat zijn principes waar we ons helemaal in kunnen vinden. We vinden het THX-label dus al bij al een waardevolle label, toch als je een ‘echte’ bioscoopervaring nastreeft.

De S-modellen die we hier bekijken zijn de compactere versies van de grotere 1723-familie, met kleinere drivers. Nu ja, klein zijn deze speakers eigenlijk niet. Zelfs deze compactere S-speakers zijn groot en wegen wel wat – en dat is meteen de grootste hinderpaal die een consument zou tegenhouden om de Arendals aan te schaffen.

De grootste troef is zonder twijfel de prijs. De Arendal-set die we hier bekijken is heel scherp geprijsd voor wat we ontvangen. Circa 4.500 euro voor 5.1 op een hoge middenklasseniveau en met speakers die goed zijn afgewerkt, dat is helemaal niet slecht.

• Arendal 1723 Monitor S THX: 1.599 euro / paar
• Arendal 1723 Surround S THX: 1.299 euro / paar
• Arendal 1723 Center S THX: 799 euro / paar
• Arendal 1723 Subwoofer 1: 899 euro

Komen verrassend binnen

Het eerste dat opvalt als UPS een pallet aan dozen bij ons aflevert: het gewicht. Speakers wegen altijd veel, maar dit lijkt toch nog wat heftiger dan verwacht. Als we uitpakken, zien we meteen waarom. De Arendal-speakers worden heel goed ingepakt, niet in goedkoop piepschuim maar in een zware, stevige kunststof. Bovendien zit elke luidspreker in een luxueuze zak uit een glanzend, dik textiel en vind je bij de accessoires zelfs een paar witte handschoenen. Je zou kunnen zeggen: dit is allemaal niet zo belangrijk. Tja, je hebt dan niet helemaal ongelijk. Maar als je directe verkoop doet aan scherpe prijzen, dan is die verpakking en presentatie toch echt belangrijk. Het moet een goede indruk geven en natuurlijk de producten heel houden. Wanneer je speakers recht van de fabrikant ontvangt is er nu eenmaal vooraf geen quality check door een winkelier geweest of is niemand die wat uitleg geeft over wat je nu juist in huis haalt. In elk geval zijn de Arendal-luidsprekers beter ingepakt dan menige luidsprekers van je lokale hifi-winkel, is er een heel uitgebreide handleiding en geven ze reeds bij het uitpakken een sterke pride-of-ownership-gevoel. Puur emotie, dat laatste, maar daar draait het ook wel een stukje om.

Er is nog meer ongewoon aan Arendal. Als je naar de website van het merk gaat – en dat is meteen ook de winkel waar je ze kunt kopen – krijg je weinig promopraat te zien. De nadruk ligt sterk op de gebruikte audiotechnologie, desgewenst met cijfers en grafieken, met veel uitleg over crossovers, de filosofie achter de behuizing en hoe de drivers tot stand kwamen. Als je dat wil, kun je een helder online boek raadplegen waar in 140+ pagina’s wordt uitgelegd hoe de speakers tot stand kwamen. Je merkt het: alles is er aan gedaan om je duidelijk te maken dat deze luidsprekers met veel wetenschap tot stand kwamen – en niet zomaar als kant-en-klare speaker in China werden besteld. Overigens werden ze wél in dat land gefabriceerd, maar het ontwerp komt volledig van Arendal zelf.

Voor wie zich afvraagt waar de naam ‘1723’ vandaan komt: Arendal zelf haalt zijn naam van de gelijknamige Noorse stad waar het opgericht werd, en 1723 is het jaar dat Arendal zijn erkenning als stad kreeg.

Heftige bouwkwaliteit

We schreven het al: ondanks het S-etiket gaat het hier om vrij heftige speakers. Die ‘S’ staat absoluut niet voor ‘small’. We waren al blij dat we niet de vloerstaanders uit de reeks ontvingen, maar wel de Monitor S THX – een forse luidspreker die je verticaal op een staander plaatst. Het woord ‘monitor’ betekent in dit geval niet iets piepklein dat je op een boekenplank parkeert, geloof ons maar. De omvang van 57 x 24,5 x 32 cm is echt wel iets, vooral in combinatie met een gewicht van 18,7 kg. De Monitor S is geen pluimgewicht, en dat heeft veel te maken met Arendals keuze voor het zware HDF (high density fibre) in plaats van het veel gebruikelijkere MDF-composiethout (medium density fibre). Zoals de naam al aangeeft is HDF een veel zwaarder composiet waarbij de houtvezels dichter op elkaar zijn geperst.

De Center S is eigenlijk dezelfde speaker als de Monitor S, maar dan met een logo op een andere plaats. Zo kun je hem horizontaal plaatsen. Het is ook als enkele luidspreker te koop, terwijl de Monitor S per paar wordt verkocht. Er is overigens ook een compactere Bookshelf S THX, maar die hebben we niet getest.

Voor de rest is de Center S helemaal identiek aan de Monitor S. Dat betekent onder meer dat het een hoogte van 24,5 cm bezit, wat enkele (cruciale) centimeters meer is dan een typische centerspeaker. Iets om rekening te houden als je hem op een tv-meubel voor je tv wil plaatsen. Bij onze testomgeving hebben we 22 cm voorzien voor een centerspeaker, wat tot op heden nog nooit een probleem opleverde. Maar wel bij de Arendal. De Center S stak een klein beetje over de onderrand van de tv, al vonden we dat minder storend dan het klinkt. Onze Samsung uit 2016 heeft gelukkig genoeg een zilveren strook net onder het scherm, waardoor het beeldpaneel zelf maar voor enkele millimeters bedekt werd. Het is maar om aan te geven: als je een thuiscinema wil bouwen, moet je rekening houden met veel details.

Interessant aan de Monitor S en Center S is dat ze uit de doos gesloten ontwerpen zijn. Er zijn nochtans twee baspoorten, maar die zijn standaard voorzien van dikke proppen. Verwijder je die, dan kun je nog iets dieper duiken (59 vs 66 kHz, -3 dB), met een klein verlies qua strakheid. Al hebben we van dat laatste eigenlijk weinig van gemerkt toen we de twee proppen met veel gepeuter verwijderden. Wel klonk de Monitor S meteen net iets voller. De proppen lieten we overigens wel op hun plaats bij de Center omdat we die speaker heel dicht bij de muur plaatsen.

De 1723 S-reeks is beschikbaar in vier kleurstellingen: matzwart of een matwit, of die twee kleuren met een glanslak. De glanzende uitvoeringen dragen wel een meerkost (circa 100 euro). Elk model is voorzien op bi-amping, met uitzondering van de Surround S. Wij kregen de matwitte versie op bezoek. Dat zag er prima uit; niet zo luxe als bijvoorbeeld de satijnwitte afwerking op de Monitor Audio Gold 100 die we recent getest hebben, maar zeker ook niet goedkoop. De Subwoofer 1-sub die werd meegestuurd was overigens wél met de witte glanslak uitgevoerd – en die zag er even goed uit als de glanslakken die we bij gevestigde merken zien.

Gemaakt voor thuisbioscopen

Ook de Surround S bezit vier luidsprekerterminals, maar ze worden anders ingezet dan bij de overige 1723 S-modellen. De Surround S is immers een echte tri-axis-home theatre-luidspreker die je op twee manieren kunt aansluiten. Eigenlijk is het bedoeld om aan de muur te hangen, en liefst wat hoger dan een normale surroundspeaker. Haal je beste boor, plugs en schroeven maar boven, want de speaker weegt bijna 14 kg en moet je dus zeer goed verankeren. De Surround S is volgens Arendal ook bruikbaar als hoogtekanaal en kan zelfs op het plafond geplaatst worden. Het verankeren wordt dan nog crucialer, want dat gewicht is echt wel heftig om boven je te hangen. Op het plafond in ons 100-jaar oude stadhuis zouden we het niet wagen.

Eens opgehangen toont de Surround S drie vlakken: een centrale met een 8-inch woofer en de typische Arendal-tweeter, met links en rechts een zijvlak met een eigen 4-inch full-range driver. Eén van die zijwoofers is uit fase aangesloten; die moet bij een 5.1-opstelling naar de achterkant van de kamer wijzen. Als je de speakers gebruikt voor surround back-kanalen, dan moeten de uit-fase-drivers naar de buitenkant gericht zijn. Hier volgt logischerwijze uit dat een Surround S-set bestaat uit een linkse en een rechtse speaker. Bij het plaatsen moet je hier wel goed rekening mee houden, want als je de linkse speaker rechts plaatst (of omgekeerd), dan krijg je een veel slechtere surroundervaring. Je kunt er voor kiezen om de front- en zijdrivers met twee aparte kabels aan te sluiten of met één kabel alle drivers aan te sturen.

De reden om met de complexere Surround S-speakers te werken is dat de tri-axis aanpak (waarbij geluid via drie assen wordt verspreid) een veel breder, expansief surroundveld creëert. Voor de zijkanten en/of achteraan is dat een interessante optie, zeker bij 5.1, omdat klassieke speakers nog te veel als discrete kanalen kunnen klinken. Bewegingen doorheen het surroundveld zijn niet naadloos, maar – in het ergste geval – verspringen door de ruimte. Tri-axis-speakers helpen daarbij door net een breed veld neer te zetten. Arendal is niet de enige fabrikant die iets gelijkaardig doet. Monitor Audio bijvoorbeeld, heeft gelijkaardige FX-modellen bij de Bronze- en Silver-families. Voor ons zijn deze klasse van luidsprekers wel wat moeilijkere speakers om goed te testen omdat we ze niet helemaal volgens de regels kunnen ophangen.

Doordacht design

Als je het gedachtengoed achter de Arendal-speakers onderzoekt, ontdek je twee zaken: er is inderdaad echt een beredeneerde designfilosofie aanwezig, met een uitgediepte argumentatie voor elk aspect van de luidsprekers, én de mensen achter het bedrijf zijn maniakale audiogeeks. De keuze voor het duurdere HDF bijvoorbeeld, is al een goede indicatie van dit alles. Dit materiaal wordt relatief weinig gebruikt, net omdat het duurder is en veel meer weegt. Maar het maakt speakers wel solider en resonantievrijer. Ook opmerkelijk is de tweeter, die afkomstig is van Kurt Mueller, diep geplaatst in een grote, zachte waveguide. Je kunt er niet naast kijken; als je een snelle blik werpt op de speaker lijkt de tweeter-waveguide eerder een grote midrange-driver. De waveguide is echter deel van de ‘geheime saus’ van Arendal. Van nabij onderzocht blijkt het iets heel flexibel en een beetje bol, en vooral behoorlijk groot. Het zorgt er voor dat het geluid dat komt uit de kleine, lichte dometweeter op de juiste manier wordt uitgestraald. Het hoge detail wordt wat minder directioneel, de hogere midrange wordt net meer gebundeld. Kortom, de waveguide maakt van die dome net iets meer een hoorn.

De rode draad bij Arendal is ‘weinig kleuring’. Vandaar ook die keuze voor het onconventionele HDF – de kasten van de speakers zijn heel solide en inert. Arendal claimt dat zijn behuizing een kleine Q bezit, wat aangeeft dat als er een bepaalde frequentie wordt gespeeld er niet teveel aanliggende frequenties worden opgewerkt. Dit wordt gecombineerd met een korte impuls respons, dus dat de driver niet lang natrilt als er een geluid wordt opgewekt. Het resultaat zou moeten zijn dat de speakers heel accuraat en strak spelen – interessant, want dat zijn eigenschappen die een goed startpunt zijn voor kamercorrectiesoftware zoals Dirac.

Het zal je wellicht niet verbazen dat een merk met een groot hart voor surround ook veel aandacht heeft besteed aan subwoofers. Je kunt bij Arendal vier modellen krijgen, waarvan zelfs de kleinste 1723 Subwoofer 1 die wij testen al een serieus groot ding mag genoemd worden. Maar eerlijk is eerlijk: als je deze subwoofer van 49,2 x 33,5 x 45 cm en 24 kg vergelijkt met zijn grote broers, dan is het maar een junior. De grootste, de machtige Subwoofer 3, tikt af op 60 kg en is 70 cm hoog. Tja, dan lijkt een 24-kg wegende subwoofer opeens een miniding. Arendal stelt regelmatig een liefhebber te zijn van gesloten kasten, en dat geldt ook voor zijn subwoofers. De Subwoofer 1 is een volledig gesloten design, de iets duurdere Subwoofer 1.5 kun je wel meer open maken (net zoals de gewone 1723 speakers). Het grote voordeel van de gesloten aanpak, aldus Arendal, is dat de roll-off (het uitsterven van de laagste tonen) geleidelijker is en dus minder abrupt verdwijnt. Een bijkomend voordeel is dat je de Subwoofer 1 makkelijk kunt plaatsen, al vinden we dat voordeel van open vs gesloten subwoofers nogal relatief. Je moet altijd goed oppassen waar je een subwoofer plaatst. Bij beide subwoofers wordt de 13,8-inch woofer aangedreven door een 500-Watt klasse D-versterker. Je krijgt ook wat zaken die niet altijd vindt in deze prijsklasse, maar wel bij duurdere home theatre-subwoofers. Een XLR-ingang en een pass-through om meerdere subs in een ketting te plaatsing bijvoorbeeld. Ook de naadloze fase-instelling en de referentie-level-optie vind je niet altijd. Arendal biedt ook twee EQ-opties: een neutralere en eentje waarbij de laagste bassen wat versterkt worden. Het is bedoeld voor grotere kamers – of als je gewoon houdt van een imposanter laag. De driver is overigens aan de zijkant gemonteerd, licht verzonken. Je krijgt bij de Subwoofer 1 een grote stoffen grille die met stevige magneten op zijn plaats wordt gehouden.

Groot en neutraal

Om de Arendal-opstelling te testen, sloten we het eerst op de Yamaha RX-A1080-receiver aan die we recent hebben getest, en daarna op de Denon AVR-X6300H. Vanwege de technische eigenschappen van de speakers vonden we toch aangewezen om een receiver te kiezen die toch over wat meer vermogen beschikt, en dat is bij beiden toestellen wel het geval. Maar voor onduidelijke redenen kregen we de set niet helemaal goed ingeregeld bij de Yamaha, misschien wel door die tri-axis Surround S. Via de Audyssey MultiQ-app en met 8 metingen krijgen we bij de Denon wel prima meetresultaten. De aanpassingen die Audyssey aanbrengt laat uitschijnen dat de Monitor S, Center S en Surround S echt goed op elkaar zijn afgestemd.

Zoals gewoonlijk zetten we een Oppo UDP-203, Panasonic DP-UB824 en een Xbox One X in als bronnen. Zo kunnen we heel snel wisselen tussen verschillende soorten content, waaronder onze vaste referentiefragmenten. Eén die we graag bovenhalen is de operascène uit ‘Mission Impossible: Rogue Nation’ (Ultra HD Blu-ray, Dolby Atmos), in dit geval niet omdat het een geweldige ruimtelijke Atmos-mix heeft. We hebben immers onze vaste hoogtekanalen niet betrokken bij deze test, en testen enkel de Arendals in 5.1. Wanneer de opera ‘Turandot’ in de achtergrond speelt, zit de muziek heel prominent of meer naar het achterplan in de mix. Turandot is sowieso een heel dynamisch muziekstuk, maar door het wisselen van de focus wordt het nog meer een schakelen van stil naar luid. Dat dynamisch karakter weten de 1723 S-speakers goed te verwerken, zelfs als we het volume naar buuronvriendelijke niveaus duwen. Het grote formaat, zeer solide behuizing en de drivers vormen een goede combinatie op dat vlak. Er is echt weinig kleuring.

Wat opvalt, ook als we naar andere fragmenten kijken, is dat de Arendals een zeer neutrale weergave nastreven. De warmere gloed van de Sonus faber Sonetto’s of de fellere Bowers & Wilkins 700 Series is iets helemaal anders, laat staan de hevige basextensie van de Definitive Technologie BP9000-speakers van vorig jaar. Voor de hypercorrectie aanpak van Arendal valt zeker iets te zeggen. Om te beginnen presteren ze steeds beter als je ze luider speelt. Op echte bioscoopniveaus klinken ze het best.

De Surround S konden we in onze testruimte niet helemaal optimaal opstellen (ze stonden op oorhoogte, in plaats van de voorgeschreven 10-cm hogere positionering). Toch vonden we de tri-axis-aanpak nu al indrukwekkend. Als het weer begint te ontsporen in de overigens zeer matige ‘Geostorm’, en Rio de Janeiro vastvriest, zorgen de Surround S-speakers voor een heel ruime rear-geluidsveld. Brokstukken, stukken ijs en diepgevroren meeuwen – don’t ask – vallen rond onze oren neer. Het is misschien niet helemaal accuraat, wat deels aan onze suboptimale plaatsing ligt, maar wel groots. Volgens ons zal het in gewone woonkamers wel problematisch zijn om de Surround S goed te plaatsen. Je hebt eigenlijk een open muur aan weerszijde van je zitpositie nodig en een grotere afstand naar je zetel.

Wat ons blijft treffen is dat de Arendals een zeer zuivere weergave hebben, met inderdaad weinig kleuring en een strakke respons. Ze hebben ergens iets weg van het KEF-geluid, nog een merk dat (bij zijn hogere modellen) een natuurlijk geluid nastreeft. Naargelang waar je anders naar luistert is iets waar je wel aan gewoon moet worden. Het lijkt in eerste instantie wat karakterloos; maar dat vinden we steeds meer een foute eerste interpretatie van onszelf. Het zijn speakers die je heel goed kunt tweaken, om te eindigen met een thuisbioscoop die zonder wollige, bonkende bassen toch indrukwekkend films neerzet. Die puurdere klank – die je overigens toch meer op zijn Amerikaans kunt maken via EQ’en – blijkt ook een troef als je luider luistert. Het blijft zuiver en gecontroleerd. Als je dan naar een film kijkt zoals ‘Guardians of the Galaxy vol.2’, met veel muziek, dan merk je dat deze neutralere weergave zorgt dat muziek zeer goed klinkt.

Conclusie

De Arendal-luidsprekers zijn luidsprekers voor mensen die een echte thuisbioscoop willen bouwen. Ook lui die zoeken naar een goede prijs-kwaliteitverhouding moeten het aanbod van de Noren onderzoeken. Een voorwaarde is wel dat je plaats hebt voor grotere speakers. Zelfs de ‘compacte’ S-versies zijn nog behoorlijk fors. De speakers zijn iets te massief en te groot voor kleine woonkamers. Heb je wel de ruimte om ze goed te positioneren, dan zijn de Arendals zeer knappe luidsprekers die de puristen onder de surroundliefhebbers meteen zullen bekoren.

De bouwkwaliteit en afwerking is ronduit uitstekend voor de prijs, en de speakers zijn heel doordacht ontworpen. Als het gaat om de buitenkant is met name de glanslakafwerking is heel knap. En dat merk je ook aan het geluid; dynamische sprongen worden moeiteloos gebracht en er wordt een breed, egaal surroundveld gecreëerd. Soms misten we soms wat accurate plaatsing van effecten, waardoor met name de voorste kanalen een grote muur vormde. Dat is een enorme plus (=sterke integratie) en een zwakte (minder uitgesproken beweging van effecten) tegelijkertijd. Het hangt wat van je smaak af. Het eindrapport is wel heel positief. Voor wat je betaalt bieden de Arendals uitstekende waarde.