G. Ph. Telemann / Chr. Graupner / J.S. Bach – ‘Leipzig 1723’ – Capella Jenensis / Ælbgut
Opname Paul-Gerhardt-Kirche Leipzig, juli 2022 – Accentus Music ACC30598 – PCM2.0
Ik kan me een recensie herinneren – of misschien beter een ‘special’ –, in een landelijke ochtendkrant uit de zeventiger jaren met als kop ‘De P van passie is weer in de maand’. Het neigt naar een kopie van de reclames voor levertraan uit de zestiger jaren: ‘De R is in de maand’ van de Groningse drogist Ebel Ebels. Als kind kreeg je voor het slapen gaan een eetlepel in je keel gegoten… Brrrr. Herken je dat? Die levertraan is neem ik inmiddels aan wel verdwenen en vervangen door gezondere voeding of eventueel een supplement, maar die Passie verheugt zich de komende weken in een ongekende consumptie. Van de traditionele in Naarden, tot uitvoeringen in menig provinciestad – en alle van een hoog niveau. Zelf heb ik zowel de Matthäus als de Johannes van J.S. Bach in het koor van mijn woonstede meegezongen, maar ga nu een uitvoering bijwonen als concertganger van de Johannes. Fascinerende muziek!
Maar in Bachs tijd en ook daarvoor werd door tal van componisten zogenaamde passies gecomponeerd – besef dat het woord passie in betekenis in de loop van de tijd een draai van 180 graden heeft gekregen: van getoonzet lijdensverhaal naar iets als hartstocht… Namen van toen zijn onder andere Christoph Graupner (1683-1760) waarvan een tweetal werken op onderhavige CD is verdoekt en één van tijdgenoot Georg Philipp Telemann (1681-1767) naast twee van J.S. Bach. Opvallend is de evolutie in uitvoeringspraktijk; van massaal in bezetting van koor en instrumentarium – denk aan Mengelberg in de twintiger jaren van de vorige eeuw –, naar de slanke en ‘vlotte’ en vooral ‘ademende’ interpretaties van nu.
Het voor mij onbekende instrumentale ensemble Capella Jenensis en de vocalisten van Ælbgut zijn een ware ontdekking met dit vijftal cantates. De titel ‘1723’ verwijst naar het jaartal van de benoeming van J.S. Bach als Thomaskantor in Leipzig als derde keus, nota bene! Telemann koos voor een positie in Hamburg en Graupner mocht niet vertrekken van zijn werkgever in Darmstadt (sic). De rest is geschiedenis en kunnen wij ons laven aan een haast onuitputtelijke bron van muziek die mede door steeds veranderende inzichten maar blijft stromen. Deze nieuwe uitgave van kwaliteitslabel Accentus is daar weer een auditief voorbeeld van. Een absolute aanrader!
W.A. Mozart – Sonates voor vier handen, KV358, KV497 en KV521 – Thomas Beijer en Nicolas van Poucke, piano
Opname december 2021, Westvest90, Schiedam – Trptk TTK0086 – DSD2.0 en 5.0, PCM2.0
Een boude uitspraak, maar zou de wereld niet een behoorlijk stuk beter af zijn als er meer naar de muziek van Mozart geluisterd zou worden? Ik denk het wel. Luister maar eens naar beide heren op deze mooie release van TRTPK. Alweer zo’n briljante opname gemaakt in de Westvest90 tegenover de molen van Nolet (sic) daar in Schiedam, waar Thomas Beijer en Nicolas van Poucke tijdelijk resideerden en zich gloedvol wijdden aan de piano-pareltjes van ene heer Mozart. Ik zie het voor me: hoe destijds Wolfgang samen met zijn zus Nannerl in perfecte harmonie hun speelvreugde etaleerden. Kan het mooier? Hoe het destijds heeft geklonken – uiteraard op een totaal ander instrument – is natuurlijk niet te achterhalen en slechts op te roepen in je fantasie, maar ik kan me heel goed voorstellen dat het ongeveer zo geweest moet zijn. En dat is de verdienste van allen die betrokken waren bij deze opname. Hulde!
F. Schubert / R. Schumann / D. Sjostakovitsj – ‘Innermost’ – Dmitry Ferschtman, cello / Mila Baslawskaja, piano
Opname Westvest90, Schiedam – Trptk TTK0089 – DSD2.0 en 5.0, PCM2.0
Mij intrigeerde de titel bij het zien van de release: ‘Innermost’. Zoeken naar de betekenis kwam ik uit bij ‘most private and deeply felt’ en ‘closest to the centre’, ja, in het Engels. Ook wel een beetje logisch als je bedenkt dat het een internationaal label is dat het uitbrengt. Het wordt je trouwens ook meteen duidelijk als je naar deze prachtige opname luistert, te beginnen met de ‘Arpeggione’ sonate van Franz Schubert. Wat een oorwurm, je kunt me wakker maken en vragen het thema te neuriën. En hoe doorleefd en delicaat gespeeld door Ferschtman en Baslawskaja! Via de vioolsonate van Robert Schumann – in een bewerking voor cello van Ferschtman – belanden we bij de cellosonate van Dmitri Sjostakovitsj. Wat een prachtig gekozen programma, waarbij beide musici in de liner notes een emotionele inkijk geven waarom zij musici zijn geworden: “However, what unites these three, in our view, is precisely their keen feeling, their great empathy for human suffering. They are people ‘without skin’ – with an open heart. Ik denk en neem aan dat je dit wel aan wilt nemen, hoewel het altijd moeilijk en lastig is om gevoelens van anderen op jezelf te laten betrekken, maar mij is het gelukt! Een juweel van een registratie. Dank u Dmitry en Mila, maar ook Brendon Heinst recording en mastering engineer bij TRPTK.
E. Lalo / E. Casals – Cello Concertos – Jan Vogler, cello / Moritzburg Festival Orchestra / Josep Caballé Domenech
Opname oktober 2022, Lukaskirche Dresden – Sony Classical 19658801582 – PCM2.0
Ooit van Edouard Lalo (1823-1892) gehoord? Heel beroemd is zijn Tweede vioolconcert ook bekend onder de naam Symphonie Espagnole: toegankelijk, goed in het gehoor liggend en met een heel virtuoze rol voor de viool – Edouard was van huis uit violist, vandaar… Minder bekend is het Celloconcert van Lalo uit 1877 en dat nu samen met het Celloconcert van Enrique Casals op een nieuwe CD is verdoekt met Jan Vogler als solist. Dirigent Josep Caballé Domenech bracht in 2020 een kopie mee van het manuscript van het celloconcert van Enrique Casals, inderdaad de broer van de beroemde cellist en dirigent Pablo Casals, naar het huis van Jan Vogler in New York. Hoe mooi is het dan dat deze twee werken op één opname zijn samengebracht? Van Jan Vogler heb ik in deze kolommen diverse opnames aangeprezen. Zijn zangerige spel en zuiverheid brengt hij over op het Moritzburg Festival Orchestra, dat hem gloedvol volgt. De locatie, de Lukaskirche in Dresden, heeft menig maal ook dienstgedaan voor opnames met beroemde dirigenten als Herbert von Karajan en Carlos Kleiber. Mag niet gemist worden in je collectie!
‘When Music Resounds, the Soul is Spoken to: Herbert Blomstedt
Accentus Musik ACC20417 (DVD) – PCM2.0, Dolby Digital 5.1, DTS5.1
Doorgaans heb je geen besef wat zich afspeelt voorafgaande aan een concert. Of nu van professionals of amateurs. Een beetje vergelijkbaar met de sportbeoefening. Nog minder heb je weet van wat de dirigent voor invloed heeft op de uitvoering – vergelijk het ook maar weer met de coach bij de sport.
En die invloed is groot! In deze film over de dirigent – inmiddels met zijn 95 jaar een levende legende –, heeft Paul Smaczny deze bijzondere man gevolgd onder andere in zijn huis in Zweden, tot de dirigentenkamer van menig concertgebouw en deed dat op een bijzonder innemende manier, waarbij hij enkel en alleen Herbert Blomstedt aan het woord liet en dat is meer dan genoeg. Genoeg om te weten te komen wat de mens en musicus bezielt, maar zonder de vaak obligate commentaren van derden. “Die Bücher sind meine Freunde. Die sind immer da.”, vond ik zo’n mooie uitspraak dat ik deze hier opteken. Net als de lovende woorden over zijn grote voorbeeld dirigent Bruno Walter met een citaat: “Ik wil u in het musiceren het leven zo moeilijk mogelijk maken…”. Dat muziek invloed op de mens heeft is ontegenzeglijk waar en met de partituur in de hand en kijkend naar buiten naar het landschap zegt Blomstedt: “De partituur is de ideale wereld, de natuur de reële”, terwijl delen uit Beethovens ‘Pastorale’ op de achtergrond klinken om te vervolgen: “De natuur was voor Beethoven een soort religie –, de Pastorale, bijna minimalistische muziek…” En dat ben ik grondig met hem eens. Wat een pracht van een filmportret van een inderdaad inmiddels legendarische dirigent!
B.ACH – Kersten McCall, fluit / diverse musici
Opname mei/juni 2022, Waalse Kerk, Amsterdam – Trptk TTK0096 – DSD2.0 en 5.0, PCM2.0
Uit het uitstekende begeleidende persbericht bij deze nieuwe release van TRPTK: “Gedurfde bewerkingen van muziek van Johann Sebastian Bach vormen de kern van zijn album: een uitgangspunt dat de aanzet vormt voor een ongewone benadering van bekende stukken. McCall bewerkt de fameuze ‘Partita in A Minor, BWV 1013’ en voorziet de sonates BWV 1033, BWV 1005 en BWV 1032 van een eigen arrangement. Verrassende en prikkelende interludes – of beter interludia? –, verhogen de spanning. “Ik wil de luisteraar verleiden”, vertelt de fluitist. “Het maken van bewerkingen van bekende stukken doe ik al heel lang. Het kan een nieuwe en onverwachte dimensie geven aan bekende muziek. Bovendien was het bewerken van muziek in de tijd van Bach doodnormaal. Ik kan me voorstellen dat sommigen mijn ingrepen zullen ervaren als het schenden van een heiligdom, maar daar staat tegenover dat een oude componist hierdoor ineens bijzonder actueel wordt.”. En zo is het maar net. Wat een hoog-begeerlijke opname: kraakhelder, bijna ‘in-the-face’, een ware ‘must-have’!
L. van Beethoven – Sonates voor viool en piano – Jean-Yves Thibaudet, viool / Midori, piano
Opname 2022, Zipper Hall, Colburn School, Los Angeles – Warner 505419215360 (3CD) – PCM2.0
Het moge duidelijk zijn dat ik in de afgelopen jaren in mijn schrifturen in deze rubriek niet onder stoelen of banken heb gestoken een groot liefhebber en bewonderaar te zijn van de muziek van Ludwig van Beethoven. Naast het symfonische werk – dat volgens mij in ieders discotheek hoort te staan -, en de soloconcerten, waaronder de vijf voor piano en die ene voor viool en orkest – idem –, is Beethovens oeuvre voor kamermuziek omvangrijk. Naast de pianosonates en strijkkwartetten zijn zijn tien sonates voor piano en viool niet te versmaden. Toen Beethoven 26 was, begon hij er aan – zijn doofheid was ingezet, lees het er maar op na in zijn ‘Heiligenstädter Testament uit 1802 –, en voltooide de serie in 1812. Twee van deze sonates dragen een naam: ‘Frühlingssonate (op.24) en de ‘Kreuzersonate (op.47) naar de opdrachtgever en beroemde violist Rudolphe Kreuzer (luister maar eens aandachtig naar de vijf variaties uit het derde deel, dan snap je wel waarom…).
Gaandeweg het beluisteren van de eerste twee CD’s bekroop me het gevoel dat de klank van de viool – laat ik het voorzichtig zeggen –, aan de bescheiden kant was, maar bij de derde CD beginnend met de sonate op.30 nr.3 moest ik abrupt mijn mening bijstellen! Het is alsof violist Midori zich wat meer op de voorgrond stelt, of misschien haar rol iets meer voor zich opeist als gelijkwaardig in deze sonates. Ik heb haar overigens zeer hoog zitten getuige de eerder in deze rubrieken besproken opnames. Pianist Jean-Yves Thibaudet – ooit opgenomen in een huisconcert eind tachtiger jaren voor leden van de Association Robert Casadesus (sic) –, bleef standvastig in zijn interpretatie en begeleiding en bewijst hier maar weer eens een muzikale partner van formaat te zijn. De opname is voorbeeldig en daarmee hulde aan de recording-crew!
Diverse componisten – Cuarteto Quiroga
Opname december 2022, Westvest90 Schiedam – Cobra Records 0088 – PCM2.0
Laat ik maar meteen met de deur in huis vallen, of nader gespecificeerd met de deur van de Westvest90 te Schiedam. Weer zo’n prachtige opname van Tom Peeters van Cobra Records. Deze Westvest90 is inmiddels zo’n beetje het (t)huis van dit Spaanse kwartet. In deze kolommen veelvuldig geprezen om hun uitmuntende, heldere en doorzichtige kwartetspel. Zo ook nu weer. Hun spel laat je op het puntje van je stoel zitten. Hun adem is hoorbaar en hartslag bijna voelbaar. Totale overgave aan de muziek is het wat de klok slaat. Dit alles maakt dat je je aanwezig waant daar in Schiedam. Neem het strijkkwartet op.42 van Joseph Haydn, het eerste werk op deze CD. Spannend tot en met. Of op.90 van Ludwig van Beethoven, beginnend met ‘Allegro con brio’. Bijna moderne muziek; je gelooft niet dat er maar 25 jaar tussen het ontstaan van beide composities zit. Of het hartstochtelijke gespeelde kwartet no.3 van Béla Bartók. Oeps heftig hoor! Aangrijpend in één woord is het ‘Secreta’ van György Kurtág dat hij schreef als in-memoriam aan zijn vriend László Dobszay. Bijna tastbaar maar toch weer niet. Tot besluit een bonus-track: Zes bagatellen voor strijkkwartet van Anton Webern. Kan het beter qua kwartetspel of opname? Ik denk haast van niet; dit Cuarteto Quiroga schaar ik onder de beste kwartetten van dit moment. En de opname? Weergaloos!
Diverse componisten – à Amsterdam: live at the Waalse Kerk
Postscript: Aysha Wills, traverso / David Westcombe, traverso / Octavie Dostaler-Lalonde, cello / Artem Belogurov, klavecimbel
Opname juni 2022, Waalse Kerk Amsterdam – TRPTK TTK0097 – DSD2.0 en 5.0, PCM2.0
Een beetje geschiedenis. Uit het aantal componisten dat in het muziekleven in de Nederlanden in de zestiende en zeventiende eeuw de dienst uitmaakte, licht ik er een paar uit. Een componist wiens werk onderschat wordt, is Willem de Fesch (track 26 t/m 30). Willem de Fesch werd in 1687 in Alkmaar geboren. Over zijn jeugd en zijn muzikale opleiding weten we maar weinig. Waarschijnlijk studeerde hij viool bij Karel Rosier (track 1 t/m 5), die vice-kapelmeester was aan het hof van de Keulse keurvorst die in Bonn resideerde. In ieder geval trouwde De Fesch in 1711 met Maria Anna, de dochter van Rosier. In 1710 had hij zich als zelfstandig musicus in Amsterdam gevestigd. Van daaruit maakte hij verschillende reizen waarin hij als vioolvirtuoos optrad. Hij vond het in Holland echter te bekrompen, voelde zich geremd door de Hollandse koopmansgeest en ging naar het buitenland.
In 1725 wordt hij aangesteld als kapelmeester aan de Antwerpse kathedraal. Een post die hij bekleedde tot 1731 toen hij werd ontslagen wegens herhaalde ruzie met het kapittel en de kapel. Problemen die te wijten waren aan zijn temperament, zijn opvattingen en zijn slordigheid. Een aantal jaren later vinden we hem met zijn gezin in Londen. Pas daar kon hij zich ten volle ontplooien als vioolvirtuoos, maar ook als componist van een belangrijk oratorium. In 1746 was hij eerste violist in de orkesten van Händel. Vanaf 1750 trok hij zich terug uit het openbare leven. Waarschijnlijk is hij 1761 overleden.
Een niet op deze SACD vertegenwoordigde componist is Estienne Roger. In 1696 had Estienne Roger zich gevestigd in Amsterdam. Roger was als hugenoot uit Frankrijk uitgeweken om onder de repressie van Lodewijk XIV uit te komen. Hij begon in Amsterdam een drukkerij en uitgeverij van muziek. Toen de Italiaanse stijl meer en meer ingang kreeg in de Nederlanden ging hij zich toeleggen op het drukken van Italiaanse muziek. Een deel van zijn uitgaven bestond uit eerste drukken, een ander deel werd gevormd door nadrukken van al eerder in het buitenland uitgegeven werken. In de Republiek bestond toen nog geen auteurswet die uitgaven van anderen beschermde. Weldra volgde ook muziek uit Frankrijk, Duitsland en gelukkig ook De Nederlanden. Niet alleen drukte hij muziek uit allerlei landen; hij zette zijn producten ook in zoveel mogelijk landen af. In heel veel landen had hij uiteindelijk agentschappen. Het bleek een succesvolle formule, mede omdat de kwaliteit van hetgeen hij leverde bijzonder hoog was. Vooral het Italiaanse deel van zijn uitgaven was belangrijk. Veel buitenlandse musici kochten uiteindelijk hun muziek bij hem van wege de grote keuze en de kwaliteit. Hij overvleugelde tenslotte Venetië, de stad die daarvóór het bolwerk was van de muziekdrukkunst. Ook heeft hij het gehele procedé verbeterd. De Italianen drukten nog met losse noten. Roger echter maakte gravures van de manuscripten, die uiteraard veel makkelijker te verwerken waren en bovendien beter leesbaar.
Ook een leuk weetje: toen Giuseppe Torelli in Amsterdam was leidde dat tot de uitgave van zijn opus 7 in 1698. In 1712 volgden de concerti grossi opus 6 van Archangelo Corelli. Zo lieten ook Tomaso Albinoni en Antonio Vivaldi na 1710 al hun werken in Amsterdam drukken. Van Vivaldi bijvoorbeeld de overbekende ‘Vier Jaargetijden’. Ook Pietro Locatelli – ook vertegenwoordigd op deze TRTPK-uitgave –, liet zijn werken door Roger drukken, maar dat verbaast minder als we weten dat Locatelli lange tijd in Amsterdam heeft gewoond. Hij had er onder andere ook een winkel in vioolsnaren. (Met dank aan Bernard Nelleke wiens cursus ik najaar 2022 over mocht nemen en waarin onder de titel ‘Van eigen bodem’ de geschiedenis van de Nederlandse muziek van 1550 tot 1813 werd behandeld.) Rest mij te melden dat de muziek op deze uitgave van het label TRPTK een absolute verrijking is voor iedere muziekliefhebber, of nu uit historisch oogpunt of repertoire of… klankschoonheid.
J. Brahms / R. Schumann – ‘New Paths’ – Mari Kodama, piano
Opname juli 2022, Reitstadel, Neumarkt – PentaTone PTC5186976 – DSD2.0 en 5.0, PCM2.0
Om dat ‘Paths’ uit de titel letterlijk te nemen, haalde ik een foto uit mijn archief die ik maakte tijdens een productmeeting van Yamaha in 2015 van een gedenkplaat vlak voor de Laieszhalle in Hamburg, die luidt: ‘Er ist gekommen – ein junger Blut – er heisst Johannes Brahms und kam von Hamburg her, dort in dunkler Stille schaffend und er ist ein Berufener’, aldus Robert Schumann. PentaTone rept ook van deze tekst op pagina 1 van het tekstboekje, maar dan in het Engels.
Enkele jaren terug stak ik mijn enthousiasme niet onder stoelen of banken bij het verschijnen van de eerste opname van Mari Kodama op het label PentaTone in 2003 (PTC5186023) met sonates van Van Beethoven en een latere uitvoeringen (PTC5186024, PTC5186067 en PTC5186304). Haar energie en bevlogenheid heeft in de jaren niet ingeboet; in deze opname van Piano Sonate #1 van Johannes Brahms is Kodama van Steinway overgestapt naar een Yamaha, maar de recording producer en balance engineer komt nog steeds uit de stal van Polyhymnia, zijnde Erdo Groot. De ‘opvatting’ van hoe een concertvleugel moet worden verdoekt, verdient nog steeds het hoogste waarderingscijfer, namelijk een tien!
Dit artikel is geschreven door Theo Wubbolts
Reacties (1)