Het is 26 maart 2022 en in de Rhapsody villa aan de Borneolaan maakt eigenaar Harry van Dalen zich op voor een hopelijk wederom gloedvol showweekend. Eenmaal in de luisterruimte lijkt het in eerste instantie om de fraaie Franco Serblin Ktêma weergevers te gaan. Prachtig gestileerde Italiaanse meesterwerken die zijn vervaardigd uit een combinatie van gepolijst aluminium, kunstig bewerkt hout en liefdevol bewerkt leer. Ondanks dat de andere onderdelen van deze setup ook interessant zijn, wordt mijn aandacht echter meteen als een magneet naar de pontificaal opgestelde, in opvallend warme ‘Sunburst Orange’ metallic lak uitgevoerde buizenversterker getrokken. Het is liefde op het eerste gezicht wat wordt veroorzaakt door de zeldzaam spannende combinatie van oude en nieuwe stijlelementen. Want waar vind je tegenwoordig nog een geïntegreerde versterker met een dubbele 300B eindbuis bezetting, topkwaliteit trafo’s, omschakeling tussen twee verschillende types 300B’s en dat alles verwerkt in een prachtig aantrekkelijke en eigentijdse behuizing.
Toch is als eerste vooral de naam Rhapsody met daaronder de mysterieuze typering M2-15 die mij nieuwsgierig maakt. Want natuurlijk weet ik dat deze high-end winkel in het Noord-Hollandse Hilversum, Rhapsody is genaamd. Maar zou er ook werkelijk een link tussen deze twee liggen? Gelukkig word ik al snel uit de droom geholpen door Marco de Wilde, al vele jaren de drijvende kracht achter zijn importeurschap Music2. Maar wacht eens even. ‘Marco, jij voert toch het merk Trafomatic en het zal toch niet dat M2 op deze versterker voor Music2 staat?!’
‘Je had detective moeten worden Werner, want deze letter en cijfer hebben inderdaad met mijn bedrijf te maken. Je moet het als volgt zien: Trafomatic hoofdontwerper en eigenaar Sasa Cokic en ik zijn al een hele poos goed bevriend. Daarbij helpen we elkaar over en weer en geef ik ondersteuning bij sommige internationale shows zoals de komende High End in München. Omdat ik zelf ook altijd met de nodige ideeën rondloop die interessant voor muziekliefhebbers zouden kunnen zijn, vroeg ik hem op zekere dag of hij niet een keer een echte top geïntegreerde 300B versterker met dubbele eindbuisbezetting voor mij zou kunnen maken. Nu vroeg ik Sasa dit natuurlijk niet zomaar en was het ook bedoeld om mijn eigen jubileum van 15 jaar Music2 op passende wijze luister bij te kunnen zetten. Alleen vond ik M2-15 als productnaam niet goed ‘bekken’ en aansluiten bij de prachtige vorm en kleurstelling van de versterker. Vervolgens kwam ik op de naam Rhapsody. Een bij klassieke muziek best regelmatig gebruikte omschrijving voor bepaalde muziekstukken die het ook internationaal goed zou doen. Voor de Nederlandse markt is het vooral een verdiend eerbetoon aan Rhapsody als high-end winkel. Hoewel deze nieuwe versterker het derde model op basis van 300B eindbuizen in het programma is, ben ik vooral trots dat de Rhapsody de allereerste parallel geschakelde single ended geïntegreerde 300B versterker voor het merk is.’
Niet uit de hoge hoed
Hoewel het zo bijna lijkt of iemand in dit geval Marco, zo maar wat vraagt aan Sasa en deze in no time weer een ontwerp uit zijn hoge hoed tovert, is niets natuurlijk minder waar. Maar zoals het bij veel meer bedrijven gaat is niet alles wat je bedenkt altijd meteen levensvatbaar. De Trafomatic Rhapsody is dus feitelijk een smeltkroes van bestaande en nieuwe ideeën. Marco: ‘De reden waarom ik zo graag met 300B versterkers speel, komt doordat ik bij Music2 veel met hoog rendement hoornluidsprekers speel en deze ook in mijn assortiment aanbied. Bij dat soort weergevers heb je trouwens vaak al aan enkele watts genoeg en zijn de 2 x 20 Watt van de nieuwe Rhapsody al bijna overdone. Maar om de commerciële levensvatbaarheid te vergroten en de unieke kwaliteiten met meer mensen te kunnen delen, hebben we gezamenlijk besloten om er een meer universeel model van te maken. Dat er tenslotte werkelijk wat moois van is gemaakt, heeft absoluut ook te maken met de feiten dat Sasa een bijzondere ontwerper, en Trafomatic van origine een transformatorfabrikant is. En wat zijn de meest klankbepalende onderdelen in iedere buizenversterker? De uitgangstransformatoren.’
Rhapsody PSE (Parallel Single Ended) 300B
Ondanks dat ik in de loop der jaren veel buizenversterkers thuis heb mogen ontvangen, zat daar nog niet eerder een geïntegreerde 300B versterker bij. Toch is het een type wat onder de echte liefhebbers al jaren mateloos populair is. Vooral de inmiddels zeldzame en zeer kostbare vintage NOS (New Old Stock) exemplaren van bijvoorbeeld Western Electric worden bijna magische eigenschappen toegedicht. Niet onterecht want wie ze ooit in een echt juiste setting heeft kunnen beluisteren, begrijpt al snel hun enorme charme en aantrekkingskracht. Want wie wil er nu niet muzikale betrokkenheid die je kan ontroeren. Of hele mooie natuurlijke klankkleuren met een karakter wat dicht bij de menselijke waarneming aansluit. Wel heeft dit type eindbuis door zijn noodzakelijke single ended triode configuratie (waardoor meteen het vermogen halveert) een achilleshiel. Nu zijn eindbuizen al van nature niet goed om stroom te leveren (wat veel conventionele luidsprekers juist nodig hebben), maar een 300B is nog beperkter in dat opzicht. Bij veel op dit type eindbuis geënte versterkers is er dan ook vaak niet meer dan een Watt of 8 per kanaal beschikbaar. Een dermate laag vermogen dat je noodzaakt om met hoornluidsprekers te gaan spelen. Ook in dit opzicht blijkt deze gelimiteerde Trafomatic loot anders dan andere te zijn. Namelijk wel gebruikmakend van deze legendarische eindbuis, maar tevens ook in staat om meer ‘normale’ luidsprekers met een gezond hoger rendement goed aan te sturen.
Techniek
Net als de andere modellen bestaat ook de behuizing van de Rhapsody niet uit aluminium of metaal, maar uit hout. Daarbij heeft deze Servische fabrikant ook heel bewust gekozen voor het materiaal MDF. Een zeer goed te stileren geperst materiaal die door zijn zeer fijne structuur met behulp van een 5-assige CNC machine gemakkelijk in de te wensen nauwkeurige vorm kan worden gebracht. Behalve de geschiktheid om de gewenste hoedanigheid te realiseren, zorgt de massieve en solide houten buitenschil tevens effectief voor het dempen van resonanties. Geheel aan het oog onttrokken zorgen onderhuids aangebrachte metalen wanden voor de benodigde elektrische afscherming. Hoewel de versterker qua afmetingen (47 cm breed, 27 cm hoog en 40 cm diep) niet enorm massief oogt en dat ook niet is, vraagt de hoogte en het gewicht van 32 kilo wel om een vrij ademende plaats op een audiorack of meubel. Volgens mij in dit geval niet zo’n probleem omdat het apparaat er oogverblindend mooi uitziet. Aan de linker zijde is verder een aan/uit schakelaar geplaatst, terwijl de voorzijde mooi ‘clean’ en symmetrisch oogt door de twee grote ver uit elkaar geplaatste zwarte draairegelaars voor volume en bronkeuze met daartussen in twee analoge VU meters. Aan de bovenzijde komen we vier 300B eindbuizen en twee 6SN7 stuurbuizen tegen en verder is er nog een draairegelaar waarmee in een handomdraai de gevoeligheid van de VU meters kan worden ingesteld.
‘Mesh’ of ‘solid’
Wie in de wereld van de klassieke buizenversterker duikt zal zich al snel kunnen verbazen over hoeveel soorten, typen en werkingsprincipes er allemaal blijken te bestaan. Natuurlijk kunt u zich door uw dealer laten voorlichten, maar het is zeker ook leuk om er ook zelf eens in te duiken. Zo is op de bovenzijde van Rhapsody bij iedere buis een ‘mysterieuze’ tuimelschakelaar zichtbaar waarmee kan worden geschakeld tussen ‘Mesh’ en ‘Solid’. De reden hierachter is dat Trafomatic als een van de weinige fabrikanten van buizenversterkers het verhaal achter de 300B begrijpt. Zoals liefhebbers en de al wat oudere ervaren audiofielen waarschijnlijk wel weten, begon de geschiedenis van dit type ooit met de fameuze Western Electric 300B in 1938(!). Een echte mesh grid buis die door velen is gekopieerd maar slechts door enkelen werkelijk is opgevolgd. De reden waarom het tegenwoordig zo moeilijk is om dit type buis te fabriceren, heeft alles te maken met de extreem bewerkelijke constructie en de Mesh Grid Anode. Dit zijn geweven draden die het echte 300B geluid geven. Dat wil zeggen open, gedetailleerd en rijk, zeer rijk zelfs. Wat deze schakelaar bij de ‘Mesh’ instelling doet, is de anode dispensatie laten dalen naar 22 Watt, de ideale instelling voor dit type buis. In de stand ‘Solid’ loopt hij op naar 28 Watt, wat geschikt is voor ‘normale’ 300B buizen. Wanneer je een Mesh buis met een Solid exemplaar vergelijkt, dan is laatstgenoemde doorgaans mooi strak en gedefinieerd, maar blijken de geweven draden van eerstgenoemde voor een heerlijk organisch, eufonisch, ontspannen geluid te zorgen dat in een echt goede(!) versterker op geen enkele manier versluierd is. Het moet over openheid en transparantie beschikken, maar tegelijkertijd ook een warme innerlijke gloed bezitten en een gevoel van organische integratie die massieve plaatbuizen simpelweg niet in dezelfde mate hebben. Door het parallel schakelen van de eindbuizen komt de Rhapsody PSE tot 2 x 20 Watt vermogen. Voor hedendaagse maatstaven niet veel, maar voor een geïntegreerde 300B versterker gigantisch.
Vaste bias
In tegenstelling tot verschillende andere merken houdt Trafomatic voor al zijn modellen en dus ook deze Rhapsody nog steeds vast aan een vaste biasinstelling voor de eindbuizen. Het grote nadeel van auto-bias oplossingen is namelijk dat ze niet alleen corrigeren wanneer er geen muzieksignaal is, maar ook als deze er wel is. Dit zorgt voor hoorbaar kwaliteitsverlies waaronder een bepaalde vermindering van dynamische contrasten. Wanneer we onze tocht vervolgen en bij de achterzijde aankomen, is het ook hier maximaal overzichtelijk en heerlijk eenvoudig. Hier dus geen DAC module, geen phonotrap en alleen maar topklasse chassisdelen met drie ingangen voor RCA (single ended) en één voor XLR (gebalanceerd). Voor de luidsprekerterminals is voor de gehoormatig zeer goed presterende WBT nextgenTM gekozen, waarbij voor 4 of 8 Ohm kan worden gekozen. Uiteraard is er ook een Euro netstekker connector aanwezig en wordt dit verzorgde totaalpakket gecompleteerd door een eenvoudige (alleen volume omhoog en omlaag), maar wel heel fraai gemaakte afstandsbediening. Een kleinood wat in dezelfde materialen en kleurstelling als de versterker zelf is uitgevoerd.
Luisteren 1
De winkel Rhapsody in Hilversum kennen we allemaal door het presenteren van ultieme high-end producten. Hier worden zoete dromen waargemaakt. Maar we weten ook dat het daar heel vaak om de grotere en machtigere high-end luidsprekers van deze aardbol draait. U weet wel van die (mooie) exemplaren van 1,40 meter of nog hoger die vaak zijn voorzien van een groot aantal luidsprekersunits en gecompliceerde wisselfilters. Niet echt de weergevers die je als ideale partner voor een 300B versterker ziet. Gelukkig wisten Harry van Dalen en Michael van Polen raad en stelden een paar zeer fraaie Franco Serblin Ktêma weergevers op. Italiaanse gratie en materiaalgebruik op zijn allermooist en met 92 dB rendement op papier en een aanbevolen minimaal geadviseerd versterkervermogen van 20 Watt, op het eerste gezicht een prima match. Maar deze Italianen hebben ook een vrij lage impedantie van 4 Ohm met een minimum van 3,2 Ohm bij juist de energieverslindende 70 Hz. Als dat maar goed gaat. Gelukkig is Harry een zeer ervaren demonstrateur en op deze 26 maart ontstaat dan ook vanaf de allereerste klanken een sfeer die ik het beste kan omschrijven als enorm integer en ontdaan van alle hifi artefacten. Het laag gaat daarbij diep en is opvallend goed gecontroleerd en wat Harry ook speelt, alles is heel humaan, organisch, muzikaal en voor de 20 Watt opvallend expressief.
Euforie en pijnpunten
Toch is het ook eerlijk om wat kleine pijnpuntjes van deze goed bedoelde show te benoemen. Aspecten die niet zozeer aan de Trafomatic liggen als wel aan de gekozen combinatie. Mankeert daar dan wat aan? Op zich niet omdat de tonaliteit en het kwaliteitsniveau van alle producten heel mooi op elkaar aansloot. Maar de Rhapsody luisterruimte is groot waardoor altijd bepaalde energie verdwijnt. Normaal gesproken is dat geen issue, maar nadat we enige tijd van de muziek en de fraaie natuurlijke weergave genoten hebben, merkt Harry tussen een nummer ineens lachend op dat het voor hem toch een soort van rodeo rijden is. Rodeo rijden? ‘Ja, want jullie merken niet dat ik de hele tijd subtiel, als een soort van dj, het volume aan het regelen ben. Dan weer hoger en als er een dynamiek piek komt, snel weer wat lager. Hoofdreden is dat ik feitelijk de hele tijd tegen het maximaal onvervormde vermogen aan speel wat de versterker kan leveren. Dat het toch nog zo overtuigend overkomt heeft alles te maken met de hoge kwaliteiten van dit product, maar ideaal is het achteraf natuurlijk niet. Verder is 2 x 20 Watt ook niet zo veel en de Ktêma blijkt in deze ruimte toch een groter vermogen nodig te hebben.
Eigen ervaringen
Na deze interessante sessie die in de praktijk toch beter overkwam dan het nu leek, laad ik de PSE 300B achterin mijn auto en ga ermee op weg naar huis. Tijdens de terugweg overpeins ik alles wat ik tijdens deze show heb gehoord en precies als ik thuis ben krijg ik van importeur Marco de Wilde een ‘wild’ filmpje doorgestuurd. Het blijkt al spelende om zijn eigen exemplaar van hetzelfde type versterker, maar dan in zijn eigen luisterruimte te gaan. Op zich niets vreemds, ware het niet dat hij lachend laat zien dat hij bij hem met dezelfde 20 Watt vermogen per kanaal met gemak pieken van 106 dB geluidsdruk kunnen worden gerealiseerd! Het grote verschil is hier dat hij bijna altijd speelt met heel gemakkelijk aanstuurbare hoornluidsprekers die een heel hoog rendement bezitten. Mijn eigen Master CC luidsprekers hebben een rendement van 89 dB en een vriendelijk impedantieverloop. Doordat ik in een ver verleden ook een poos met een Unison Research Sinfonia en Performance single ended buizenversterkers heb gespeeld die ook een beperkt vermogen bezaten, weet ik dat deze luidsprekers ook met zo’n laag vermogen nog steeds goed overweg kunnen.
Luisteren 2
Wat de weergave betreft is meteen duidelijk dat deze single ended buizenversterker zich veel prettiger voelt bij mijn relatief gemakkelijk aanstuurbare Masters dan de toch meer stroomhongerige Ktêma weergevers. Want zelfs nu ik weet dat een nog hoger rendement nog meer gemak en grandeur aan de weergave zal kunnen geven, komt ook bij mij deze rood/oranje beauty vanaf het eerste moment prachtig tot zijn recht. Daarbij vallen mij meteen twee aspecten in de weergave op. De eerste is de herkenbare Trafomatic merksignatuur. Dat wil zeggen nuchter zonder opsmuk, homogeen, niet donker of zwaar maar ook niet overdreven helder of lichtvoetig. Als tweede aspect valt het single ended buizenkarakter op. Een karaktereigenschap die ik meteen herken omdat ik vóór mijn huidige Zanden 6000, ook een lange tijd met veel plezier met single ended ontwerpen heb gespeeld. In basis is een push-pull ontwerp doorgaans wat strakker in het laag, meer neutraal en schoon van karakter en bezit het een groter uitgangsvermogen waardoor meer conventionele luidsprekers beter kunnen worden aangestuurd. Een single ended triode ontwerp zoals deze Rhapsody dat ook is, is op zijn beurt vaak vloeiender, melodieuzer, kleurrijker, heeft meer buizenmagie en bezit het wat ik noem meer ‘humane betrokkenheid.
Best of both worlds
Het bijzondere is dat deze PSE 300B versterker op originele en bijzondere wijze een brug lijkt te slaan tussen deze twee werelden. Hoewel het ontwerp de slagkracht van een doorgaans (veel) krachtiger push pull ontwerp nooit zal kunnen halen, blijkt deze Trafomatic wel leentjebuur met die inherente eigenschappen te hebben gespeeld. Zo is het laag strakker, krachtiger en beter gedefinieerd dan ik mij van enig ander single ended ontwerp kan herinneren. Ook is er meer overzicht, focus en kernachtigheid dan gebruikelijk. Het mooie en razend knappe is dat ook de echte 300B deugden zijn behouden. Er zijn dus ook nog steeds die bijzondere gloedvolle klankkleuren in combinatie met een prachtige transparantie, betrokkenheid en de typische en zeer begerenswaardige single ended triode eigenschappen. Typerende kenmerken die er zo mooi voor zorgen dat de techniek de muziek altijd uit de weg gaat. Dus het laag is mooi strak, er is klankkleur maar het is zeker geen kleurdoos die alle kanten op gaat. Voeg daarbij een stereobeeld dat een mooi ‘ademend’ karakter bezit, een fraaie 3D gelaagdheid en een weergave die prima van de luidsprekers los komt en er staat een prachtige buizen allrounder voor mij. Overigens wel wat minder allround wanneer het beperkte vermogen door conventionele luidsprekers wordt aangesproken. Maar compleet probleemloos wanneer bijvoorbeeld voor hoornluidsprekers wordt gekozen. Heel mooi dus en helemaal 2022.
Conclusie
Dat de Trafomatic Audio Rhapsody PSE 300B is gelimiteerd tot maar 15 exemplaren is eigenlijk enorm zonde. Want zelfs binnen de eigenmerk gelederen is dit een heel sterk aanbod en een ontwerp wat voor de echte 300B liefhebber bijna onweerstaanbaar is. Anderzijds is de prijs van meer dan 18.000 euro wel een serieus bedrag zeker wanneer het om maar 2 x 20 Watt gaat. Maar de wijze hoe deze versterker dit beperkte vermogen maximaal weet te benutten dwingt veel respect af. Want waar vind je ergens anders dit type versterker die ook nog eens prachtig is vormgegeven, heel gedegen en goed is gebouwd, sober is qua opzet maar ook niet al te spartaans en waar je op 300B gebied zo relatief veel luidsprekers goed mee aan kunt sturen? Daarbij weet de weergave op overtuigende wijze de single ended wereld met die van push pull te verenigen, waarbij de bovengemiddelde overtuigingskracht vanwege de parallel geschakelde 300B eindbuizen, zeker veel aan bijdraagt. Dus bent u in de race voor een prachtige 300B versterker die ook daadwerkelijk in staat is de deugden van deze legendarische eindbuis tot zijn recht te laten komen, maar wilt u liefst toch wat meer dan de bekende 8 Watt per kanaal, dan zou deze versterker best wel eens kunnen zijn wat u zoekt. Schiet alleen wel op want vijftien exemplaren in totaal is natuurlijk niet zo veel. Afsluitend is deze Rhapsody 300B versterker ook een mooie terechte hommage aan één van Nederland’s meest gedreven high-end winkels.
Reacties (0)