Review: Thorens TM 1600 – Open Reel Reprise

Restauratie

Topmachines werden gemaakt door Nakamichi en Revox, maar vrijwel elk merk heeft wel enkele uitzonderlijke machines gebouwd. Het meest uitgebreide leveringsprogramma van bandrecorders werd door Akai gerealiseerd. Op de Firato was dan ook elk jaar een stand met minstens veertig modellen. Haast onverwoestbare machines waarvan er nog honderden in gebruik zijn. Ook de cassetterecorder moest uiteindelijk het veld ruimen en maakte plaatst voor generaties digitale afspelertjes die werkten met mp3-bestanden. Eigenlijk een dieptepunt in de menselijke beschaving. Maar, na de spectaculaire terugkomst van vinyl en de platenspeler werd het afspelen van mastertapes weer populair en de tape recorder werd en is opnieuw een onderdeel van high-end systemen. Professionele tape recorders kwamen terug in studio’s die weer geheel op de analoge toer gingen en de vraag naar zulke machines is tot op vandaag de dag zeer groot. De consument toont ook steeds meer belangstelling voor bandrecorders en is aangewezen op sites zoals Marktplaats. Je wordt dan vaak slachtoffer van allerlei handelaartjes die machines in bedenkelijke staat proberen te verkopen voor veel geld. Uiteraard zijn er ook betrouwbare verkopers. Het punt is dat bandrecorders kwetsbare en grotendeels mechanische apparaten zijn. Die moeten na zo’n veertig jaar zorgvuldig gerestaureerd worden. Een Revox A77 is vaak beschikbaar voor 150-300 euro. Die zijn in originele staat. Een restauratie kost dan ongeveer 400-600 euro. Dan heb je een fantastische machine. Van restaurateurs hoort ondergetekende vaak dat klanten de kosten van zo’n restauratie hoog vinden. Dat is onzinnig, want voor 1000 euro heb je dan een perfecte machine met een geweldige geluidskwaliteit. Wie valt over het bedrag moet maar eens een Jaguar of Maserati van dertig jaar oud aanschaffen.

Nieuwe bandrecorders

In navolging van de jacht op tape recorders zijn ook de professionele Dolby A en Dolby SR units weer in trek. Een groot deel van alle mastertapes is namelijk opgenomen middels deze standaards. Studio’s die re-masters uitbrengen van belangrijke muziek, hebben dus echt betrouwbare exemplaren nodig van deze ruisonderdrukkings-systemen. Ze hebben vaak technici in dienst die deze apparaten nog kunnen servicen. Sommige tape recorders, zoals modellen van Nagra en Stellavox, zijn zo complex dat het lastig is om service en onderdelen te krijgen. Het is anekdotisch dat een bedrijf zoals Nagra dan soms vroegere werknemers, die nu ouder zijn dan negentig jaar en die machines vroeger hebben ontworpen, uit het verzorgingshuis trekt om nog wat hulp te bieden.

Indertijd waren bandrecorders best een relatief duur hifi-component. Professionele machines hadden in de zestiger jaren al prijskaartjes van 8000 gulden. Daar kocht je indertijd een zeer behoorlijke auto voor en waarschijnlijk zelfs twee. Maar, voor de consumentenprijs van de indertijd leverbare bandrecorders is het nu vrijwel onmogelijk om nog een nieuw te ontwikkelen bandrecorder in de markt te zetten. De degelijke en complexe mechanische constructie en de fraai uitgevoerde elektronica staan in fel contrast met de weggooi-kwaliteit van veel moderne mid-fi. Kijk maar eens hoe een klassieke Akai, Revox, Tascam of Sony recorder is gebouwd. Toch zijn er enkele bedrijven opgestaan die nieuwe bandrecorders ontwerpen en bouwen. Kennelijk als gevolg van de populariteit van beschikbare tapes, waarbij de geïnteresseerde muziekliefhebbers geen zin hebben om op jacht te gaan naar originele consumenten- of studiomachines en dan de zorg hebben voor restauratie, onderhoud en het zoeken naar onderdelen. Voorbeelden van ‘nieuwe’ producenten zijn Metaxas en Ballfinger. Maar, het uit de as herrezen Thorens, een van de meest gerenommeerde bouwers van draaitafels in de wereld, is onlangs en zeer verrassend met de TM 1600 player gekomen. Het Griekse Metaxas & Sins is bekend vanwege de exotisch uitgevoerde hifi-apparatuur en heeft al diverse tape recorders vanaf scratch ontworpen. Vaak in een heel beperkte oplage. Denk even aan de Papillon en de T-RX. Daar zit veel research in en eigenaar Kostas Metaxas gaf aan de bestaande machines uit de vijftiger en zestiger jaren bestudeerd te hebben om vervolgens sterk verbeterde recorders te kunnen ontwerpen. Hij wil graag uitzoeken in hoeverre je de tape-technologie nog kunt verbeteren. Moderne technologie bestaat bijvoorbeeld uit Zwitserse precisie motoren die vroeger niet verkrijgbaar waren. De klanten bestaan uit diverse studio’s en de ‘rich & filthy’. De prijzen van die machines kunnen oplopen tot 75.000 euro. Ook het Duitse Ballfinger ontwerpt en bouwt (met de hand) nieuwe tape recorders. Ze hebben enkele grotere machines, maar ook de compacte M 002 P. Een loopwerk dat bedoeld is om tapes af te spelen met een losse bijbehorende unit met de playback electronics.

Thorens

Thorens is tegenwoordig gevestigd in Bergisch Gladbach en werd nieuw leven ingeblazen door  Gunter Kürten. Die heeft, met veel gevoel voor historie, onlangs de legendarische TD 160 opnieuw uitgebracht in de vorm van de TD 1600 en TD 1601. Thorens kenners zullen weten dat TD staat voor tourne-disque, het Franse woord voor draaitafel. Omdat Gunter, begrijpelijkerwijs, geen enorm bedrag wil investeren in de ontwikkeling van een eigen tape recorder, werd tijdens de Norddeutsche Hifi Tage 2020 in Hamburg, een partnership aangekondigd tussen Ballfinger en Thorens. Gunter heeft in korte tijd een aantal draaitafels gebouwd in de traditionele Thorens stijl en de nieuwe tape recorder moest met betrekking tot stijl en afmetingen passen bij de TD 1600 serie modellen. Ballfinger heeft dan ook de bestaande M 002 P verkleind en deze wordt daar voor Thorens met de hand gebouwd. Thorens heeft een enorme reputatie in de markt en een groot internationaal netwerk. Het is dus de ideale partij om de tape recorder te herintroduceren. Bezoekers van de HIGH END 2019 hebben indertijd een prototype van de TM 1600 kunnen bewonderen.

TM 1600

Wat belangrijk is om te weten is dat de TM 1600 uitsluitend een player is. Dus niet geschikt om op te nemen. De doelgroep bestaat uit consumenten die mastertapes af willen spelen. Feitelijk niet de originele mastertape, of u moet zeer dicht bij het vuur zitten en toegang hebben tot de archieven van de grote labels. Maar, op de markt zijn steeds meer tweede en derde generatie kopieën beschikbaar. In Nederland worden deze onder andere geleverd door STS en Rhapsody Analog Recordings. De nieuwe machines van Metaxas, Ballfinger en Thorens draaien minimaal op de studio-snelheden van 19 cm/s (7.5 IPS) en 38 cm/s (15 IPS). Ze zijn geschikt voor 1/4-inch tapes die volspoor stereo of mono opgenomen zijn. Amateur-tapes die afkomstig zijn van zogenaamde viersporen-recorders kunnen dus niet afgespeeld worden. Uiteraard wel afgespeeld, maar het gehoormatige resultaat zal niet voor iedereen bevredigend zijn. De TM 1600 kan spoelen tot en met 28 cm aan, heeft CCIR equalization voor de meeste Europese opnames en NAB voor materiaal uit Azië en Amerika. Er zijn twee direct drive bostelloze reel motoren en een kleine motor die via een ronde rubber riem de capstan aandrijft. Alle circuit boards en mechanische onderdelen zijn bevestigd op een redelijk zwaar aluminium chassis. Dat draagt uiteraard bij aan de stabiliteit van de bandloop en de stabiele positie van de tape ten opzichte van de koppen. De bandloop is elektronisch geregeld en de machine beschikt over sensoren (rotary encoders) die de bandloop monitoren en de bandspanning. Dat betekent dat er, bij het overschakelen naar ‘play’, terwijl de band nog aan het spoelen is, er geen bandsalade ontstaat. De spoeltijd is behoorlijk snel. Het is natuurlijk super sexy om tapes te gebruiken op blinkende metalen spoelen met al even opvallende NAB adapters. Maar, je merkt dan wel dat deze TM 1600 tijdens de start van het heen of terug spoelen best even op gang moet komen. Vanuit een professioneel standpunt kosten metalen spoelen tijd en dragen bij aan extra slijtage van de lagers. Professionals gebruiken doorgaans open kernen of metalen spoelen op Studer, Ampex, Sony (pro) en Telefunken machines, waar de motoren een enorme trekkracht hebben. Een real-time teller geeft in echte tijd aan waar de tape is. De TM 1600 heeft ingebouwde elektronica. Het is opvallend dat de meeste boards de Ballfinger naam hebben, behalve het board met de analoge versterkers. Daar staat de Thorens naam op. De weergave elektronica is dan ook specifiek gemaakt voor deze machine, terwijl de M 002P externe en eigen Ballfinger weergave-elektronica heeft. Het analoge audio-board heeft een viertal insteekkaarten. Zo te zien zijn dat de kaarten voor de equalisatie. Daarnaast relais, want de omschakeling wordt op deze manier gerealiseerd. Per kanaal dus kaarten voor CCIR en voor NAB. De versterking wordt uitgevoerd door middel van opamps. Het uitgangsniveau is 1.55V en dat is een standaard studio level. Dat is beschikbaar via rca/cinch aansluitingen en dit niveau zou voorversterkers kunnen oversturen. De voedingsunit is extern. Op de bandschotels passen NAB adapters (voor metalen spoelen met zo’n ‘groot gat’) en de bekende kunststof reels. Beide passen normaal gesproken op de spoelschotel met de zogenaamde dreizack arretierung, of trident locking adapter. Ziet eruit als een asje met drie vinnetjes. Werkelijk elke denkbare tape recorder is standaard uitgevoerd met vaste of locking trident adapters. Thorens heeft hier gekozen voor een asje met schroefdraad. Spoelen en NAB-adapters kunnen dan vastgezet worden door een kunststof ‘dop’ met drie vleugels, die op de schroefdraad is te bevestigen. Een beetje vreemde keuze en vanuit een besparings-standpunt niet heel aannemelijk. In ieder geval kunnen de spoelen vastgezet worden en dat is handig bij horizontaal gebruik (dan slippen de spoelen niet over de spoelschotels) en bij verticaal gebruik om meerdere redenen. De Ballfinger M 002P is primair bedoeld voor verticaal gebruik en heeft dan ook voetjes. Deze machine heeft overigens dezelfde merkwaardige manier om de spoelen vast te zetten. Maar, voor de TM 1600 moeten de voetjes wellicht nog komen of je moet ze zelf maken.

Luisteren

Net als de Thorens TD 1600, heeft de TM 1600 ook een fraaie hardhouten omlijsting. Naast elkaar bovenop een audiomeubel of chique dressoir, vormt dit tweetal een ware eyecatcher. Reden om tijdens de aanschaf van de platenspeler, die tape player meteen even mee te nemen. Maar, hoe klinkt deze TM 1600? STS voorzag de hier geleverde machine van een tape die ook voor de consument verkrijgbaar is. Met de komst van stereo, moest dat natuurlijk breed uitgezet worden in de richting van het publiek. Het gaf aanleiding tot grammofoonplaten en ook tapes met het bekende en overdreven links-rechts stereo effect. STS heeft toegang gekregen tot een originele mastertape uit de jaren vijftig/zestig met allemaal van die overdreven ‘stereo’- muziekjes en geluidseffecten. Een kopie is beschikbaar via STS. Als historisch document en voor de muziek natuurlijk geweldig. Maar, tijdens het luisteren naar zulk materiaal word je knettergek. Als luisteraar ben je gewend, cq  gevormd door de fraaie 3D-ervaring die stereo biedt. Nu word je constant van links naar rechts en vice versa geslingerd, zonder dat er iets waarneembaar is tussen de luidsprekers. Nooit bij stilgestaan, maar zoiets is doodvermoeiend. Wat een aanslag moet dat geweest zijn op een generatie die moest leren om stereo-weergave te hand’len en te leren waarderen. Dank aan onze voorouders. Maiores gratias. Maar, het leuke aan die opname is dat de klank en dynamiek zeer goed zijn en dat ook de specifieke ‘sfeer’, die kenmerkend is voor opnames uit elk specifiek tijdperk, zeer goed overkomt. Maar, nu tijd voor een aantal serieuze mastertapes. Dan blijkt dat de TM 1600 een zeer fraaie stage kan presenteren, vol met detaillering, een zeer goede focussering en een enorme dynamiek. Deze player presenteert wel een geluid dat modern(er) van karakter is. De machine opereert zeer lineair en de klank is zeer goed. Het geluid is zeker neutraal en lijkt op hoe modern digitaal geluid klinkt. Die kwalificatie is absoluut positief bedoeld.

Doelgroep    

De Thorens TM 1600 is echt gericht op een doelgroep die tapes verzameld en af wil spelen. Er zijn inmiddels veel aanbieders van tapes. Het is ook een dure hobby, want voorbespeelde tapes zijn niet heel goedkoop. Maar, er zijn velen die de geluidskwaliteit van originele analoge masters superieur vinden. De populariteit van open reel analoog neemt in ieder geval enorm toe. Redelijkerwijs zal de gemiddelde bezitter van tapes bijvoorbeeld zo’n 25 exemplaren ter beschikking hebben. Die zullen niet continue gedraaid worden. De TM 1600 heeft voldoende kwaliteit om dan lang mee te kunnen gaan. Maar, het is ook geen machine die gebouwd is om 24/7 continue te draaien, zoals gebruikelijk in een studio-setting. Zo’n analoge rig moet gezien worden als een extraatje en een stukje verwennerij, waar af en toe eens van genoten kan worden. Op dezelfde manier zoals muziekliefhebbers nog 78-toeren platen draaien of Edison cilinders. Met je Aston Martin DB6 zul je ook geen 40.000 km per jaar gaan rijden. Door het genot van analoog realiseer je je waar het allemaal begon en mogelijkerwijs wat sommigen missen tijdens het luisteren naar de huidige geperfectioneerde digitale systemen.

Naschrift

STS zal de TM 1600 in gaan zetten tijdens toekomstige beurzen en evenementen, teneinde de eigen tapes te kunnen promoten. Ook de Nederlandse importeur Penhold zal mogelijkerwijs zo’n machine showen tijdens demo’s en beurzen. Beide partijen kunnen in ieder geval verdere informatie verstrekken. Maar, het allerleukste van dit lofwaardige initiatief is dat een grote partij zoals Thorens de moeite heeft genomen om het analoge geluid vanaf een tape verder onder de aandacht te brengen. In deze snelle tijd worden veel traditionele waarden bij het vuilnis gezet. Marketeers doen hun uiterste best om iedereen aan te praten dat alleen het ‘nieuwste van het nieuwste’ valide en gangbaar is. Maar, wat in het verleden waardevol was, is dat vaak nog steeds. Tapes en tape recorders verdienen het om niet te verdwijnen in het moeras dat de steeds maar voortrazende industrie heeft geschapen. Bedenk dat veel van die mooie analoge recorders nog steeds draaien. Na vaak vijftig jaar. De meeste moderne digitale audio kun je over vijf jaar naar de recycling brengen…

STS Digital, sts-digitalshop.nl

Penhold, www.lookenlisten.nl