Uw recensent heeft zich afgelopen maand weer aardig in de nesten gewerkt. Iedereen uit het vakgebied weet namelijk dat het erg risicovol is om over hifi-accessoires te schrijven. Het is veel leuker om het over een versterker, een draaitafel of een setje luidsprekers te hebben. Daar kan iemand zich nog iets bij voorstellen en je oogst nog enig begrip van familie, collega’s en de buurvrouw. Maar, accessoires zijn lastig. De werking daarvan, als het al werkt, is vaak afhankelijk van veel externe condities (situationeel) en het effect soms uiterst subtiel of soms statistisch significant. Een beperkt aantal accessoires veroorzaken een waarneembare verbetering. De rest krijgt een plaats in de container in het magazijn van de luisterruimte. De laatste rustplaats van kabels, filters en andere veelbelovende en duistere parafernalia die meestal vanuit alleen een commercieel motief de markt op geschopt zijn. Het resultaat van producten die een beroep doen op het kennisgebrek, de goedgelovigheid en de emotie van consumenten is, dat de meningen daarover lijnrecht tegenover elkaar staan en dat men elkaar afmaakt op online fora. De objectivisten gaan alleen uit van technische kennis, maar wekken niet de indruk over luistervaardigheden te beschikken. De subjectivisten kunnen wel luisteren, maar zijn erg gevoelig voor de hele marketing en pseudo-techniek. Los van die technisch gerichte controverse, waar de liefhebber van accessoires in verzeild raakt, komen daar een tweetal problemen bij. Met het kopen van bovengemiddeld dure accessoires sta je al snel te boek als snobist. Ook is er vrijwel niemand meer in je omgeving die jou als weldenkend en serieus mens afficieert, op het moment dat je roept dat je een stekkerblok met zes aansluitingen en een netsnoer hebt gekocht voor pakweg 5.000 euro. Je wordt dan minzaam naar de bouwmarkt verwezen. Je zult snel merken dat je sociale kring kleiner wordt en een praatje over accessoires is een gegarandeerde showstopper tijdens je eerste date. Hij, zij of hen vindt het waarschijnlijk veel leuker als je roept dat je een te gekke Italiaanse hap kunt maken met een goed gekozen Gavi di Gavi uit Piëmont. Dat is trouwens ook goedkoper dan zo’n stekkerblok. Uiteraard is er hier een mening over de prijsontwikkeling van accessoires en hifi in het algemeen. Maar als iemand 19.000 euro aan een interlinkje uit wil geven en daar ultiem gelukkig van wordt, dan mag je iemands ‘mojo’ niet afpakken.
The Chord Company (niet te verwarren met Chord Electronics ltd.) bouwt al sinds 1985 relatief betaalbare kabels. Onlangs verschenen een tweetal power-producten in de vorm van stekkerblokken. Het topmodel PowerHAUS M6 heeft zes aansluitingen en kan voorzien worden van een toevoerkabel met een IEC 60320 C19-connector. Het stekkerblok heeft dan een passende IEC 60320 C20-aansluiting. Het Chord SignatureX netsnoer is leverbaar met de C19-stekker. Daarnaast bestaat de PowerHAUS S6, eveneens met zes aansluitingen en eveneens voor het IEC 60320-systeem. Beide stekkerblokken vragen een iets hogere investering. Zowel de ‘cost is no object’-constructie als de vraagprijs scheppen torenhoge verwachtingen. Wie op dit ambitieniveau inzet moet simpelweg overtuigend scoren.
The Chord Company
The Chord Company (hierna te noemen: Chord) bouwt al heel lang kabels en geeft aan dat de stekkerblokken eerst voor eigen gebruik werden ontwikkeld, ze uiteindelijk aan de strenge eisen voldoen en nu dus verkrijgbaar zijn voor de consument. Die ontwikkeling heeft bij Chord echt lang geduurd. Chord zet een aantal series met kabels op de markt. Uw auteur bouwt vanuit wetenschappelijke interesse zelf af en toe kabels. Dan weet je in ieder geval welke kostprijs de materialen hebben die nodig zijn. In het licht van die kostprijs, de transportprijzen, de marges voor alle betrokken partijen en de btw moet gezegd worden dat 80% van de kabels van Chord een eerlijke en acceptabele vraagprijs kennen. Uw auteur heeft er moeite mee om bij sommige kabelproducten van andere leveranciers te begrijpen waar de hoge vraagprijs van zo’n kabel op is gebaseerd. Dan kun je roepen dat het zit in research & development, maar het is bekend dat 80% van de kabels bedacht wordt op de marketingafdeling. De techniek achter de stekkerblokken is onder andere gebaseerd op wat Chord noemt de GroundARAY. GroundARAY’s komen als een soort insteekmodulen voor allerlei niet gebruikte aansluitingen op apparatuur. Bijvoorbeeld cinch, XLR, HDMI, enzovoorts. De uitleg over GroundARAY’s op de Chord-website is volstrekt onvoldoende. In de GroundARAY zijn een aantal ‘absorptie-devices’ die een laag impedantie pad vormen voor noise (ruis en storing) en dat wegvoeren van de signaalaarde. Dat laatste is opmerkelijk. Chord dumpt de storing dus niet op de signaalaarde. Normaal gesproken hebben zulke apparaten dan bijvoorbeeld een ‘parallel resonant bandpass filter’, dat voor signalen boven en onder de resonantiefrequentie een lage impedantie vormt. Om het nog schimmiger te maken geeft Chord aan dat de techniek ook in kabels kan worden gebruikt. Die techniek heet ook ARAY, maar werkt anders dan in de GroundARAY’s. Het ARAY bestaat dan uit een mechanisch te tunen configuratie die onderdeel is van het kabelconstructieproces. Wat er gebeurt is dat je in kabels die digitale signalen voeren een stukje draad toevoegt aan de signaaldraad. Bij een bepaalde lengte daarvan doof je de reflectie uit. Volgens de theorie functioneert dat stukje draad mijns inziens dan als echo-suppressor. Reflectie in ‘digitale’ kabels ontstaat door een mismatch met de impedantie van de ontvangende partij en kan jitter veroorzaken. Bij video kunnen reflecties ringen of ghost-images veroorzaken in het beeld. Chord past die techniek ook toe in analoge kabels. Maar voor audio door ‘analoge’ kabels is dit soort afsluiting niet nodig, tenzij de kabels honderden meters lang zijn. Het ‘tunen’, volgens de omschrijving in de folder, betekent dus kennelijk dat je het extra stukje draad de juiste lengte geeft. Maar, als het echt werkt met stukjes draad, dan is daar nog wel een gat in te schieten. Chord mag dat nog een keer uit komen leggen.
Techniek
Welke invloed op het geluid kan een stekkerblok hebben? Wel, een stekkerblok is een onderdeel van de stroomtoevoer naar het hifi-systeem. Als je alle theorie over stroomtoevoer op een hoop gooit, dan bestaat de grote gemene deler uit het begrip ‘noise’. Het zijn gewoon storingen die zich uiteindelijk mengen met het audiosignaal en ervoor zorgen dat de muziek minder dynamisch, minder schoon, minder ruimtelijk en minder gedetailleerd klinkt. Vrijwel alles over ‘schone stroom’ was al in de dertiger jaren bekend. Ondergetekende heeft een aantal elektronicaboeken vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw. Vrijwel alles dat je wilt weten over kabels, RFI/EMI, stroom, filters, transformatoren, afscherming, gelijkrichting, chokes, spanningsstabilisatie en aardsystemen kun je daar vinden. Het is een absoluut raadsel, dat los van de technisch gekwalificeerde ontwerpers uit de ‘golden hifi-years’, veel van deze kennis niet altijd is doorgedrongen bij latere generaties hifi-fabrikanten. De belangstelling voor kabels ontstond pas ergens aan het einde van de zeventiger jaren. Vervolgens zie je allerlei producten die loodrecht staan op wat de theorie daarover zegt. Met als voorbeeld het welbekende zipcord. Dat geldt ook voor stroomproducten en de vaak onbegrijpelijke manier waarop die hele voedingstechniek wordt toegepast in veel hifi-apparatuur. Kennis die al tientallen jaren bekend is in de ruimtevaart, de chemische industrie, het medische vakgebied en de luchtvaart is blijkbaar onbekend in de hifi. Wie bezig gaat om de noise te bestrijden moet eerst bedenken hoe die noise in het audiosignaal komt. Dat werkt als volgt: bij een apparaat dat niet geaard (veiligheidsaarde) is, lekt er stroom uit de powerline naar de geaarde (systeem-aarde) signaaldraad. Omdat deze aarddraad een zekere weerstand heeft, ontstaat er een spanning (noise). Omdat het hier gaat om een serieel circuit wordt die noise opgeteld bij het geluidssignaal aan de kant van de ontvanger. Dat heet ‘common impedance coupling’. Nou spreken allerlei apparaten, die de netspanning (de powerline) of het audiosignaal ‘schoon’ maken erg tot de verbeelding. Maar het is feitelijk niet de oplossing. Je moet er eigenlijk voor zorgen dat de noise niet kan koppelen met het signaal. Vergelijkbaar met vervuild water. Dat kun je schoonmaken, maar de echte oplossing is om ervoor te zorgen dat het water niet vuil wordt.
Theorie in een notendop
Het is onmogelijk om het hele kennisdomein over stroomvoorziening hier uit te leggen. Daarom enkele highlights, maar zonder de wiskundige onderbouwing. Door de werking van alle apparatuur om ons heen ontstaan elektrische velden en magnetische velden. Die kunnen allerlei frequenties hebben. Die velden ontstaan ‘buiten’ onze apparatuur, maar worden ook ‘binnen’ de apparatuur opgewekt. Zelfs kabels produceren behoorlijke hoeveelheden storing. In een versterker is het bijvoorbeeld de voeding die storingen veroorzaakt. Wel eens een lineaire voeding gezien met een mu-metalen afscherming? Dat is een manier om de magnetische storing echt tegen te gaan. Een volgend probleem is dat door de manier waarop apparatuur ontworpen is en/of de manier waarop we die aansluiten (onderling, maar ook naar het lichtnet), storingen in de hand werkt. Tenslotte zijn er dan oplossingen in de vorm van conditioners, filters, balanced aansluitingen, trafo’s, balanced power, kabels en andere zaken die ook niet altijd werken en soms het probleem verergeren. Een AC power line filter werkt nauwelijks omdat het alleen voor differential mode filtering actief is.
ARAY techniek
De toepassing van de ARAY-techniek in de PowerHAUS M6 betekent dat er drie hybride MainsARAY’s in parallel-configuratie gemonteerd zijn aan de busbars. Volgens informatie van Chord lopen er drie busbars door het blok heen. Dat zijn drie dikke draden voor fase, nul en de aarde die ieder geïsoleerd zijn, dus parallel lopen en een flinke onderlinge afstand hebben. Dat is trouwens juist weer een recept voor het doen ontstaan van magnetische velden. De aarde-bus heeft de grootste afstand tot de beide andere bussen. De MainsARAY’s halen hoogfrequente ruis weg zonder zelf deel uit te maken van het circuit. De topologie van het stekkerblok kent geen steraarde. Chord geeft aan dat steraarde gevoelig is voor RFI. Dat is een te onderbouwen claim en klopt dus. De behuizing is van aluminium en dat is ongevoelig voor microfonie. Daar zijn aan deze kant twijfels over. De informatie van Chord geeft aan dat de drie interne draden (bussen) bestaan uit ‘shielded ARAY-draad’. Het wordt langzaam duidelijk dat ARAY een algemene term is voor verschillende technieken. Er is een GroundARAY en die werkt met ‘absorptie devices’, er is een ARAY in de vorm van stukjes draad in kabels, er zijn MainsARAY’s in het stekkerblok die parallel staan aan de drie bussen en de bussen zelf bestaan uit afgeschermd ARAY-draad. Dus, lichtelijk verwarrend. Maar, Chord zegt zelf dat het begrip ‘ARAY’ staat voor een aantal tuning-technieken die gebaseerd zijn op mechanische ‘grounding’ van signaalvoerende kabels. De gebruikte grounding devices hebben dan draden die ingebed zijn in resin. Nu wordt het dus interessant. Dat laatste is een stof die afkomstig is van planten, hoewel er ook synthetische resin is. Het is meestal doorzichtig en een beetje geel-bruin van kleur. De vraag is dus wat resin voor een rol kan spelen bij het onderdrukken van noise. Hierbij een wilde veronderstelling, maar als je alle kreten rondom deze producten bij elkaar veegt, ontstaat er toch een beeld. Resin kan gebruikt worden voor akoestische toepassingen. Met als doel het maken van akoestische omzetters, het absorberen van geluid en het produceren van elektronische materialen met een lage diëlektrische constante. Het is bekend dat de geleidbaarheid van dit soort composieten toeneemt als de frequentie stijgt. Er is nog iets. Als materialen met een hoge diëlektrische constante in een elektrisch veld worden geplaatst, dan wordt de sterkte van dat veld beperkt. Dat mag u als lezer vergeten, maar zou het kunnen dat je resin of een daarop lijkend composiet kunt tunen (door variaties in de diëlektrische constante of een andere parameter) op een bepaalde frequentie-range van storende elektrische velden, waardoor die verminderd worden? Je hebt dan wat Chord noemt een ‘absorptie device’. Voor wie er nog dieper induikt, lijkt het proces ook op wat dan ‘Molionnaya-geleiding’ heet. De veronderstelling dat de werking gebaseerd is op technieken rondom composietmaterialen verklaart waarschijnlijk ook waarom je die ARAY-techniek zowel in kabels als in stekkerblokken kunt toepassen. Bij elkaar bouwt Chord dus een behoorlijk rookgordijn op. Maar, als je logisch denkt op basis van alle kleine stukjes informatie, die overal en nergens te vinden zijn, lijkt het waarschijnlijk dat de GroundARAYs werken met stukjes resin die getuned worden op specifieke frequenties om bepaalde elektrische velden te onderdrukken. Dat kun je ook doen door kabels van resin of een daarop lijkend composiet te voorzien. Het is dan eveneens de techniek achter de stekkerblokken. Het komt ook overeen met wat Chord ‘mechanische grounding’ noemt. Er is verder niets te vinden over het dempen van magnetische velden. Dat lijkt ook onwaarschijnlijk want de stekkerblokken zijn gebouwd van aluminium. Die terughoudendheid van Chord wil overigens niet zeggen dat de producten niet zouden werken. Chord geeft ook aan dat de stekkerblokken geen schakelaars, lampjes en filters bevatten. Je hebt dan niet de storingen die daardoor kunnen ontstaan. Dat is absoluut een redelijk te onderbouwen claim. De S6 heeft, volgens Chord, een aantal ‘core features’, van het grote stekkerblok. Verdere technische informatie ontbreekt hierover.
Testomgeving
Zoals al opgemerkt weet uw auteur niet in welk avontuur hij zich nu weer heeft gestort, maar het is de hoofdredactie wederom gelukt om hier een complex vraagstuk te dumpen. Fabrikanten die echt hun best doen om vanuit pure geluidskwaliteit producten te ontwikkelen worden hier uitermate serieus genomen en dat roept de vraag op hoe je een testomgeving kunt bouwen waar het betreffende product echt goed kan worden beoordeeld. Er is dus een representatief setje gebouwd. Het bestaat uit een eindversterker, voorversterker, een SACD-speler en een paar luidsprekers. Dus, zoveel mogelijk spullen met een stekker. Alle aanwezige op noise-onderdrukking gerichte faciliteiten in luisterruimte 3 werden uitgeschakeld. Dus ook de normaal aanwezige balanced power systemen die goed zijn voor 7,8 kilowatt aan vermogen. Het setje werd aangesloten op een stekkerblok van net iets betere kwaliteit dan waar aan het eind van het jaar de kerstboomverlichting, bewegende rendieren en glittersterren met bewegende lichteffecten op aangesloten worden. Het blok was direct aangesloten op een geaarde wandcontactdoos. De versterker stond continu op een vast volume. Er werd steeds geluisterd naar dezelfde twee muziekfragmenten die representatief zijn voor een groot aantal geluidsmatige eigenschappen. Het enige dat werd gewisseld waren de stekkerblokken en het netsnoer naar die stekkerblokken. Dat wisselen is meerdere keren, op verschillende dagen gedaan, om uit te sluiten dat je je dingen gaat inbeelden die er niet zijn. Houd er rekening mee dat de resultaten met ‘stroomproducten’ altijd enigszins situationeel zijn. Dus afhankelijk van de kwaliteit van het lichtnet, de aanwezige storende factoren, eventuele problemen die u mogelijk zelf ongewild hebt veroorzaakt met fout ontworpen interlinks, luidsprekerkabels en netkabels, problemen met ‘digitale’ kabels, erg slechte aardpennen, mogelijke aardlussen, filters en de kwaliteit van de gebruikte apparatuur. Betere audio-apparatuur heeft zelf al voorzieningen aan boord om noise te onderdrukken. Maar, er is ook een soort geluidsmatige gemene deler die herkenbaar zou moeten zijn in heel veel verschillende situaties. Er wordt bijvoorbeeld vaak aangegeven dat de basweergave verbetert.
Resultaten
Na het vervangen van het ‘lawaai-stekkerblok’ door de Chord M6 met de SignatureX-kabel werd de afgebeelde ruimte breder en dieper en werd het geluidsbeeld plastischer, grijpbaarder, meer gefocusseerd en uitgesproken. Er gebeurde ook iets heel spannends met de plaatsing van allerlei geluiden in die ruimte. Het is vrijwel niet in woorden te vatten, maar stemmen, instrumenten, galm en andere geluiden lijken beter georganiseerd te zijn. Bij elkaar dus veel spannender om naar te luisteren, waardoor je meer betrokken raakt. De klank van instrumenten wordt karakteristieker, herkenbaarder en meer uitgesproken. Er is meer samenhang. De detaillering is beter waardoor je dieper in het geluidsbeeld kijkt. Er is ook meer rust.
Vervolgens werd weer teruggeschakeld naar het lawaai-blok. De ruimtelijke afbeelding werd smaller, maar ook wat diffuser en wolliger. In verhouding verdween er een stukje betrokkenheid want het geluid werd wat saaier en minder spannend om naar te luisteren. Let erop dat dit in verhouding is met wat het Chord-blok doet. In absolute zin klinkt het systeem met het lawaai-blok nog steeds buitengewoon goed.
De Chord-setup uit de hierboven genoemde test bestond uit het M6-stekkerblok en de SignatureX-kabel. Maar, welk aandeel heeft nou dat stekkerblok en welk aandeel heeft die kabel? De M6 is vervolgens aangesloten met zo’n zwart C19 standaard netsnoer, maar dan net even dikker dan normaal. Het resulteert in een nagenoeg identiek geluidsbeeld. Het neemt iets af in beleving en soms zijn strijkers in het hoog iets rauwer van toon. Maar, het gaat hier echt om ‘shades of grey’. Voor deze specifieke situatie geldt dus dat de M6 zelf de meeste invloed heeft op het geluid.
Vervolgens is de S6 aangesloten met het zwarte C19 netsnoer. Het verbeterde geluidsbeeld na de switch van de M6 naar de S6 is direct herkenbaar. Deze combinatie doet pakweg 90% van wat de M6 met de SignatureX doet. Het verschil zit vooral in de totale beleving. Het is net een streepje minder spannend, betrokken en sprekend. Het hoog, met name van strijkers, klinkt hier beter dan met de M6 en het zwarte netsnoer. Maar, dat komt omdat de tonaliteit net iets ronder is. Het verschil zit niet zozeer in allerlei individuele eigenschappen, maar in de totale beleving. In absolute zin klinkt het met de S6 overigens nog steeds zeer goed.
De laatste combinatie is de S6 met de SignatureX. De definitie neemt toe, het geluid is puntiger en ook helderder. Er is ook weer meer betrokkenheid. Het zit dicht tegen het geluid van de M6 met de SignatureX aan. Het lijkt erop of de invloed van deze SignatureX op de S6 een grotere rol speelt dan in combinatie met de M6.
Epiloog
Wat leert deze ervaring nou? Gewoon dat het uiteindelijk gaat om het verminderen van noise. Noise is desastreus voor de geluidskwaliteit. Het lijkt erop dat het niet uitmaakt hoe je die noise bestrijdt. Je kunt werken met topkwaliteit netsnoeren, zoals de Hijiri, je kunt balanced power inzetten, je kunt apparatuur aanschaffen die in hoge mate ongevoelig is voor noise en je kunt werken met de bijzondere stekkerblokken van Chord. Er zijn ook veel technieken om de aarde schoon te krijgen door bijvoorbeeld het verwijderen van aardlussen, door gebalanceerde verbindingen te gebruiken of door kabels (interlinks, netkabels en luidsprekerkabels) zodanig te ontwerpen dat ze geen bijdrage leveren aan het in stand houden of doen ontstaan van noise. Je kunt ook werken met grounding systemen. De afgelopen jaren is hier ervaring opgedaan met systemen van Tripoint, waaronder de Troy Signature met speciale grounding cables. Echt onbetaalbaar, gestoord audiofiel gedrag en een absurde infrastructuur, maar de resultaten kunnen verbluffend zijn. Linksom of rechtsom, het gaat uiteindelijk om het verminderen van noise. De waarneembare effecten van al die oplossingen zitten heel dicht tegen elkaar aan.
De oplossing met de beste prijs/kwaliteitsverhouding is wellicht de aanschaf van een S6 met een metertje SignatureX. Dan zit je op 85% prestatie van wat de M6 doet met die SignatureX. Nogmaals: de hierboven beschreven testresultaten kunnen net iets anders zijn in een andere set op een andere plaats. Dus, zelf gaan proberen. Tenslotte moet opgemerkt worden dat Chord de hoge verwachtingen die uitgesproken werden in de lead van dit verhaal gewoon waarmaakt. Fair enough, dat is best verbazingwekkend. Chord bewijst dat ze iets kunnen maken dat een aantoonbare positieve invloed heeft op de geluidsbeleving.
Prijzen
- PowerHAUS S6 € 1.350,-
- PowerHAUS M6 € 2.700,-
- 1m SignatureX stroomkabel € 1.200,- extra M € 600,-
Latham Audio, www.latham.nl
Reacties (0)