Review: Epson EH-LS100 Ultra Short Throw laser projector

Er is sinds vorig jaar weer wat vernieuwing op te merken in het projectorlandschap. En dan hebben we het niet enkel over Ultra HD en HDR-ondersteuning. Projectoren met laserlicht waren tot voor kort enkel voor de zakenwereld, maar vinden nu ook hun weg naar de thuisbioscoop. Zoals bijvoorbeeld deze Epson EH-LS100, die ook nog eens een zeer korte projectieverhouding heeft, wat de installatie volledig verandert.

Epson EH-LS100 – specificaties

• Wat: Full HD LCD-projector
• Opstelling: 1.920 x 1.200, lichtopbrengst 4.000 / 2.800 ANSI lumen, dynamisch contrast 2.500.000:1, projectieverhouding 0,27 – 0,37 (100 inch diagonaal op 0,61m), geluidsniveau 39/30 dB (standaard, ecomode)
• Aansluitingen: 3x HDMI, 1x VGA, 1x composiet video, 2x stereo minijack, 1x stereo minijack uit, 1x vga uit, 2x USB (foto), 1x USB (USB-display), 1x netwerk, 1x rs-232c
• Levensduur lamp: 30.000 / 20.000 uur
• Extra’s: netwerk, split screen
• Afmetingen: 494 x 188 x 437 mm
• Gewicht: 11,0 kg
• Verbruik: 423 / 322 / 0,5 watt
• Adviesprijs: 2.999 euro

Epson EH-LS100 – design

Maak alvast wat extra plaats voor deze projector, hij heeft het nodig. Met zijn 11 kg en een voetafdruk van ongeveer 50 cm x 44 cm zit hij zowel wat afmetingen als gewicht betreft in dezelfde categorie als de Epson EH-TW9300W. Hij is duidelijk bedoeld voor een vaste opstelling, niet om occasioneel te verhuizen.

Hij ziet er, behalve dan door zijn afmetingen, niet erg indrukwekkend uit. De volledige behuizing is afgewerkt in matzwart. Zoals gebruikelijk op een UST (Ultra Short Throw)-projector zit de lens bovenaan, en niet vooraan. Een set bedieningstoetsen staan aan de zijkant, en de projector is onderaan voorzien van drie verstelbare poten.

Aansluitingen

De aansluitingen staan aan de linkerzijde van de projector. Het grootste deel wordt afgedekt door een deel van de behuizing dat vastgeschroefd zit. De belangrijkste aansluitingen (HDMI, USB, LAN) zijn wel bereikbaar zonder dat deksel te verwijderen. Er zijn drie HDMI-aansluitingen voorzien, waarvan eentje ook gebruikt kan worden via MHL met je mobiele apparaten. Twee USB (type A)-aansluitingen dienen enkel voor foto-weergave, de derde USB (type B) aansluiting is voor USB-display. Je kan via die weg, en met behulp van wat extra software je computer aansluiten op de projector.

De extra aansluitingen verraden de projector zijn zakelijke afkomst: VGA, composiet video, en stereo cinch geluidsingangen, een VGA uitgang en een stereo cinch geluidsuitgang. Voor besturing is er rs-232c en een LAN-aansluiting voorzien. De projector kan optioneel uitgerust worden met een draadloze netwerkmodule.

Epson EH-LS100 – Plaatsing en gebruiksgemak

Een Ultra Short Throw (UST) projector, wat betekent dat precies voor de plaatsing? De zeer korte projectieverhouding zorgt er voor dat je zelfs wanneer de projector dicht bij de wand staat, toch al een erg groot beeld krijgt. In dit geval hoef je de projector slechts 61 cm van de wand te plaatsen voor een 100 inch beeld. Vermits dat gemeten is van de lens tot aan de wand, en de lens ongeveer 35 cm van de achterzijde staat, moet de achterzijde van de projector dus slechts 26 cm van de wand staan voor dat 100 inch beeld.

De projector is uitgerust met een zoom, maar dat is een digitale zoom (1,35x). Je verkleint daarmee digitaal het beeld, waardoor je met andere woorden ook resolutie en detail verliest. De focus knop zit verscholen achter het verluchtingsrooster. Het is even zoeken om de beste focus te vinden en op ons testsample moesten we vrede nemen met perfecte focus bovenaan het beeld. Naar onder toe krijg je een lichte verschuiving van de rode pixel (naar boven). Helemaal onderaan is de verschuiving ongeveer 1 pixel groot. Dat is in de praktijk geen probleem. Er is geen instelling om het paneel te aligneren.

De lensoffset van ongeveer 123% betekent dat het beeld 23% van de beeldhoogte boven de projector verschijnt. Dat is een flink eind, dus zal de projector vrij laag moeten staan. Plafondmontage is mogelijk, maar maakt aansluiten weer wat complexer. Lensshift is niet voorzien, tenzij je de digitale zoom gebruikt. Het verkleinde beeld kan je dan wel wat verschuiven. Er is wel een beperkte keystone-correctie voorzien zowel horizontaal als verticaal, en een aantal extra opties om het beeld te corrigeren bij kleine vervormingen.

Hou er rekening mee dat een UST-projector opstellen een sinecuur werk is. De kleinste verschuiving creëert al een zichtbare trapeziumvervorming. Maar de belangrijkste factor is je scherm. Omdat het licht onder een zeer scherpe hoek op het scherm valt, zorgt de kleinste oneffenheid of plooi voor een lichte vervorming. Een goed vlak scherm is dus een noodzaak. Ons eigen scherm heeft een paar lichte golven bovenaan, maar die die waren enkel storend op testbeelden, niet op echte content.

Een laserprojector met 4.000 lumen lichtopbrengst vereist duidelijk een stevige koeling. De projector maakt flink wat lawaai als je de lamp op de normale mode laat staan. Gelukkig is er ook een ‘Quiet’ mode. Die dimt de lamp 30% en brengt het geluid onmiddellijk naar een aanvaardbaar niveau. Fluisterstil is hij niet, maar vermits je niet vlak bij de projector zit, zal het niet storen. Je kunt ook kiezen voor ‘Extended’, de lamp dimt dan 30% maar de koeling blijft op volle toeren draaien, voor een verlengde levensduur. Met de ‘Custom’ mode stel je zelf de helderheid in tussen 100 en 70%.

Menu’s

De Epson menu’s zijn overzichtelijk en gemakkelijk te navigeren. Uitleg ontbreekt, dus de eerste maal is de handleiding onontbeerlijk. In tegenstelling tot op de andere thuisbioscoop projectoren van Epson kan je de menu-positie niet aanpassen. Ze verschijnen midden in het scherm. Ook hier is de zakelijke herkomst zichtbaar. Er zijn slechts vier beeldmodes beschikbaar (Dynamic, Bright Cinema, Cinema en Game).

Je krijgt een ruime selectie instellingen om het beeld aan te passen maar iets minder dan we dat van Epson gewoon zijn (Epson SuperWhite ontbreekt bijvoorbeeld). Sommige instellingen, zoals kleurtemperatuur, zijn wel beschikbaar maar minder duidelijk gelabeld (met nietszeggende cijfers, in plaats van werkelijke kleurtemperaturen).

Afstandsbediening

Als we Epson een belangrijk punt van kritiek moeten geven, dan is het de remote. Die is duidelijk voorzien voor gebruik in de meetingroom, niet voor de thuisbioscoop. Het is een compacte remote, met erg kleine toetsen, en zonder verlichting. Sommige functies (zoals Pen mode, Auto, Page +/-) zijn niet bruikbaar.

Epson EH-LS100 – features

Deze Epson is uitgerust met een laserlichtbron. Die zorgt niet alleen voor flink wat lichtopbrengst, maar heeft ook een enorm lange levensduur: 20.000 uur in normale mode en quiet mode en zelfs 30.000 in de extended mode. Ondanks de laserlichtbron is er echter geen uitgebreid kleurbereik, noch HDR-ondersteuning. Ook 3D-ondersteuning ontbreekt. Het paneel gebruikt een resolutie van 1.920 x 1.200 (16:10 beeldverhouding). Dat betekent dat je zelfs voor 16:9 content een erg kleine donkere band boven en onder het scherm het scherm. Je kunt de projector wel zo opstellen dat die banden gemaskeerd worden door de zwarte rand van je projectiescherm.

Je computer kun je ook beeld laten leveren via USB of LAN, en er is een splitscreen functie om twee bronnen tegelijk te bekijken.

Epson EH-LS100 – Beeldkwaliteit

De beeldverwerking op deze projector is eerder aan de matige kant. Deinterlacing laat soms nog wat kartelranden achter, en hij herkent enkel de meest courante film- en videoframerates zodat er soms wel moiré zichtbaar is. De ruisonderdrukking is zeer fijn in te stellen (van 0 tot 20) en is erg efficiënt voor willekeurige ruis, maar minder voor compressieruis. De beelden zijn scherp en goed gedetailleerd, wie wat extra detail wenst, zet ‘detail enhancement’ ergens tussen 10 en 25. Upscaling van dvd is degelijk, maar zeker niet spectaculair. De beste oplossing lijkt ons te kiezen voor een recente speler, de uitgang in 1080p te zetten en alle upscaling en deinterlacing aan de speler over te laten. Daarmee zeggen we niet dat de Epson slecht is, maar hij haalt zeker niet het onderste uit de kan.

We zijn licht teleurgesteld dat er geen motion interpolation aanwezig is. Voor een projector van deze prijscategorie hadden we dat toch graag gezien. De bewegingsscherpte is dan ook eerder matig, snel bewegende beelden hebben een licht wazige rand, waardoor je detail verliest.

Met een specificatie van 4.000 lumen lichtopbrengst moet je op deze projector bij redelijk wat licht nog van prachtig beeld kunnen genieten. In de Dynamic beeldmode halen we die 4.000 lumen ook, maar is de kleurweergave niet erg goed. In de Cinema Bright en Game modes haal je nog een 3.300 lumen en met lamp in Quiet mode zakt dat naar 2.300 lumen. Dat is nog steeds erg indrukwekkend. Helaas kan de projector aan die resultaten geen goed contrast koppelen. Wel in tegendeel, het contrast is met een gemeten waarde van 250:1 zelfs zwak te noemen. Door gebruik te maken van Dynamisch contrast, waarmee de projector de lamp aanstuurt, kan je dat theoretisch naar 1.500:1 trekken, al ligt de praktijk eerder rond de 500:1. De projector verbergt ook regelmatig een beetje witdetail.

De Game mode biedt, tot onze verrassing, de beste kalibratie. In de Cinema en Cinema Bright mode is de kleurtemperatuur te koel, maar probeert Epson ook iets of wat het kleurbereik te vergroten. Dat heeft een wat rozig magenta, neongroen, en te helder blauw tot gevolg. De beste resultaten haal je in de Game mode, met Dynamisch Contrast op High Speed.

In die stand was de kalibratie uitstekend. De grijsschaal is mooi neutraal, en de gammacurve loopt netjes zoals het hoort. De projector toont mooi zwartdetail, maar door zijn zwakke zwartwaarde oogt dat toch meer grijzig. Het kleurbereik is goed, ook al is het iets te klein. Vooral rood presteert wat te zwak, maar de algemene kleurweergave is prima. De projector heeft een inputlag van 53,7 ms. Dat is geen topresultaat voor gaming, maar wel nog werkbaar.

De projector is duidelijk het meest op zijn gemak bij veel omgevingslicht. Onze sfeershots zijn dan ook opzettelijk met het licht aan genomen. Voor het beste resultaat combineer je hem met een scherm dat omgevingslicht verwerpt. Licht je goed in, want een UST-projector stuurt het licht onder een scherpe hoek naar het scherm, en dat vereist een speciaal schermmateriaal. Dat veel omgevingslicht niet goed is voor donkere beelden zoals de generiek van Black Sails is evident. Wanneer je het licht uit doet, presteert de EH-LS100 nog adequaat met donkere scènes maar hij is absoluut niet te vergelijken met echte thuisbioscoop projectoren.

Bovenstaand beeld is genomen met omgevingslicht, onderstaand beeld met verduistering.

Review-apparatuur

Voor de lag-meting gebruiken we een Leo Bodnar Display lag meter. Voor alle andere metingen vertrouwen we op een Spectracal C6 colorimeter, Xrite i1 Pro spectrophotometer, een AVFoundry HDMI Pattern Generator, een HDFury Integral voor HDR-patronen en de Spectracal Calman for Business software.

Epson EH-LS100 – Conclusie

Deze Epson EH-LS100 biedt een interessante combinatie van eigenschappen: Laserlichtbron, hoge lichtopbrengst en ultra korte projectieverhouding. Drie eigenschappen die in een minder traditionele thuisbioscoop een mooi verschil kunnen maken. Met de lamp in de hoogste stand is hij helaas veel te luid, gelukkig levert ook de Quiet mode nog genoeg licht. Maar zijn echt zwak punt is zwartwaarde en contrast. Die beperken de resultaten voor donkere scènes aanzienlijk, en vereisen eigenlijk een speciaal scherm om tot aanvaardbare resultaten te komen. Het staat fel in contrast met zijn prestaties voor heldere beelden. Die zijn intens en kleurrijk, en kunnen tegen flink wat omgevingslicht. De prijs lijkt ons wel vrij hoog. Andere projectoren leveren voor een vergelijkbare prijs Ultra HD en HDR. Hij staat op hetzelfde prijsniveau als bijvoorbeeld de EH-TW9300, een top thuisbioscoop projector. Je ruilt contrast, kleurprestaties en HDR in voor meer licht en Ultra Short Throw. Zoek je een echte thuisbioscoop, dan is dat geen goede ruil. Maar voor wie enkel een fantastisch groot scherm zoekt, in de woonkamer, zonder al te veel installatie-problemen is deze Epson een interessante keuze.