De hier beluisterde apparatuur is wel gericht op een specifieke doelgroep. De set is compact, van een zeer hoge constructiekwaliteit en behoorlijk uitzonderlijk in vormgeving. Het valt echt buiten de comfortzone waar het publiek in de Benelux en dan met name den Hollander graag vertoeft. Van de hifi-winkels hier te lande verkoopt 80% exact hetzelfde assortiment. Het zijn altijd de usual suspects. Niets mis mee, maar daarnaast zijn zoveel mooie en interessante merken en producten voor iemand die net even iets verder kijkt. Dus, in dit geval Wilson Benesch. Niet geheel onbekend, maar buiten de mainstream. Vervolgens de elektronica van het Japanse Soulnote. Onbekend, van topkwaliteit en buiten de Benelux van een smetteloze reputatie. Deze compacte set vraagt feitelijk om een appartementje in The Village of Hyde Park, beide onder de rook van Amsterdam. De set zou dan ook passen voor consumenten met een trendy interieur, een internationaal gerichte lifestyle en de drive om naar muziek te luisteren van een zeer hoge geluidskwaliteit. Maar, deze apparatuur is uiteraard ook geschikt voor de modale- en echte muziekliefhebber, die nog ergens een pot met goud bewaart of wat spaarcenten buiten de fiscale bemoeienis heeft kunnen houden.
Voor deze review duiken we wederom in de wereld van de high-end. Inmiddels heeft u als lezer natuurlijk de winst uit de Oudejaarsloterij en de Postcode-trekking binnen. Tijd om te investeren in een leuke nieuwe set.
Wilson Benesch Fibonacci Endeavour 3Zero
Wilson Benesch werd opgericht in 1989 en is feitelijk een hightechbedrijf, gedreven door de liefde voor muziek en perfecte weergave. Wie de geschiedenis leest vindt een hele reeks serieuze innovaties en spraakmakende producten, die over de hele wereld awards hebben gewonnen. Het begon met een draaitafel en de beroemde A.T.C toonarm en daarna de A.T.C One luidspreker. Kenmerkend voor deze producten is de toepassing van koolstofvezel. Binnen de organisatie zijn er dus alleen maar hooggekwalificeerde medewerkers die bezig zijn met research & development. De resultaten daarvan worden omgezet in hoogwaardige producten. Dat is een heel andere cultuur en insteek dan van door aandeelhouders en investeerders gestuurde organisaties. De meeste daarvan waaien mee met wat het publiek wil. Vervolgens worden die spullen zo goedkoop mogelijk geproduceerd en met veel marketinggeweld de wereld ingesmeten.
De standmount Endeavour 3Zero heeft een hoogte van 142 centimeter en is een 2,5-weg systeem met een viertal drivers. De twee woofers vormen een ‘isobarik’. Het principe is van Harry Olson. Je hebt dan twee woofers die meestal achter elkaar gemonteerd zijn. Tussen de diafragma’s is een ‘gebied’ met gelijke druk. De bedoeling is om uit een kleine behuizing meer laagextensie te krijgen. De Endeavour bereikt dan ook 38 Hz bij -2 dB. De gevoeligheid is 89 dB en de minimale impedantie 4 Ohm. Niet lastig om aan te sturen. De stand is vast bevestigd. Het geheel weegt 75 kg, het is dus allesbehalve een luidspreker waar je even mee gaat sjouwen. De vormgeving is op zijn minst uitzonderlijk te noemen. Bezoekers zullen direct op die dingen afstappen en je moet dan uitleggen dat het luidsprekers zijn. Wel, het is aan de consument om te bepalen hoe mooi ze zijn. Over smaak valt wel degelijk te twisten en voor uw recensent is het uitsluitend belangrijk hoe een luidspreker muziek reproduceert. Voor de rest zijn deze weergevers compromisloos gebouwd.
Soulnote
CSR Inc werd in 2004 opgericht in Kanagawa door Norinaga Nakazawa, oud-directeur van Marantz. Samen met andere oud-medewerkers van Marantz bouwt het bedrijf radio’s, meetapparatuur voor elektrische signalen, professionele audio en producten voor Philips. Sinds 2016 is Hideki Kato chief engineer en werd toen ook verantwoordelijk voor onder andere de productkwaliteit. Hij werkte bij NEC, vervolgens bij Marantz Japan (in Shirikawa) en kwam al in 2005 bij CSR. Hij was onder andere verantwoordelijk voor het ontwerp van de professionele Philips LHH-lijn. Wellicht kent u de Philips LHH A700 Power Buffer Amplifier en de Philips LHH S700 Passive Line Selector. Wellicht bekender is het professionele Philips LHH-2000 cd-speler systeem. Een van de beste spelers in de wereld en ook toegepast bij de Hilversumse omroepen.
Soulnote is het high-end audiomerk van CSR en vanaf 2005 heeft Kato die producten ontwikkeld. Net als Wilson Benesch is ook CSR een hightechbedrijf met vijftig hoogopgeleide werknemers. Er is een enorme kennisbasis in huis, dus geen startup die even snel wat buizenversterkers op de markt gooit. Hideki Kato heeft een zeer uitgebreide kijk op hoe je versterkers moet ontwerpen. Er ligt hier een Duitstalig boekwerkje met zijn opvattingen daarover. De basis daarvan is dat je alles simpel moet houden (‘jetzt muss ich es einfach tun’). Kato is gefascineerd van het verschil tussen specificaties en de geluidskwaliteit. Als je vervolgens begrijpt waarom dat is, dan kun je methoden ontwikkelen om een veel betere geluidskwaliteit te realiseren. Iets waar andere fabrikanten niet aan toe komen, aldus Kato. Zonder alle denkbeelden van Kato te beschrijven stelt hij dat betere specificaties vaak resulteren in een slechter geluid en dat specificaties vrijwel niets zeggen over de geluidskwaliteit. Hoe kan dat? Om dat te verklaren bouwt hij een theorie, waarvan hij ook aangeeft dat deze nog niet geheel experimenteel bewezen is.
Theorievorming achter Soulnote
Kato’s redenering is dat er factoren spelen die (nog) niet meetbaar zijn, maar wel het geluid veranderen. De meeste ingenieurs zullen bij tegenvallende audiokwaliteit de specificaties gaan verbeteren. Vandaar de specificatie rat race in analoge en digitale audio, zijnde het steeds beter maken van de meetcijfers van apparatuur. Vervolgens zijn die specs beter, maar het geluid is slechter geworden. De reden is dat er veel gemeten wordt op de amplitude-as, dus: statische metingen. De tijd-as wordt vergeten. Bij de veel gebruikte FFT-meting wordt de tijd-as ook in een frequentie omgezet. Geluidskwaliteit wordt vooral gemeten via de frequentie-as. De tijdlijn wordt vergeten. Vervorming, frequentierespons en signaal-ruisverhouding zijn allemaal ‘catalogusspecificaties’ die de statische prestatie meten. De stijgtijd, de impulsrespons-golfvorm en clock jitter zijn voorbeelden van dynamische eigenschappen. Die zijn lastiger om te meten. Die dynamische performance kan volgens Kato ook ‘gemeten’ worden door te luisteren.
Vervolgens geeft Kato aan dat mensen niet boven de 20 kHz kunnen horen. Dan zit je dus in het frequentie-domein. Aan de hand van voorbeelden maakt hij duidelijk dat veel waarnemingen, die we doen aan dynamische eigenschappen, een oorzaak of relatie hebben met wat er in het gebied boven de 20 kHz gebeurt. We nemen dus wel degelijk iets waar boven de 20 kHz (maar niets op de frequentie-as) en dat vertaalt zich in waarneembare verschijnselen binnen de dynamische eigenschappen. De volgende stap is dat hij aangeeft dat als je de statische eigenschappen teveel vervolmaakt, het een negatieve invloed heeft op de dynamische eigenschappen. Hij stelt dat hij dat nog niet keihard heeft bewezen, maar Soulnote moet gezien worden als een experiment om dat aan te tonen. De eigenaar van Soulnote apparatuur is dus eigenlijk testvee, maar dat geldt ook voor als u een auto koopt. Kato geeft een overzicht van technieken die gebruikt worden in de Soulnote producten. In het algemeen zorgen die technieken ervoor dat de meetcijfers van de statische eigenschappen niet ‘over de top’ gaan. De dynamische eigenschappen hebben hier vervolgens profijt van. Los van het feit dat deze theorie nog niet keihard aangetoond is, geeft Kato aan dat hij in de dagelijkse ontwerp- en luisterpraktijk wel steeds ontdekt dat het aannemelijk is dat het zo werkt. Als voorbeeld noemt hij de NOS-mode (no oversampling) voor converters. Klanten kiezen allemaal deze (schakelbare) mode; die klinkt beter. Het kiezen van die mode betekent automatisch dat de meetwaarden op de statische parameters erg slecht zijn. Een ander voorbeeld heeft te maken met dempingsmateriaal. Hij stelt dat het isoleren van vibraties het geluid hindert op de tijd-as. Ook een mooi voorbeeld betreft dikke luidsprekerkabels. We weten allemaal dat je met dikke luidsprekerkabels meestal meer en een slechtere bas krijgt. Een dikke kabel frustreert de stijgtijd van het signaal. De mooie slanke en ‘snelle’ bas maakt plaats voor een dik, zompig en traag geluid. Een dikke luidsprekerkabel is dan ook in vrijwel alle gevallen een absolute no go. Dat is ook de ervaring hier in de luisterruimte.
Hoe ver moet je dan gaan in het verbeteren van de statische meetwaarden? Wel, zolang je geen hinder ondervindt terwijl je naar muziek luistert. Dus, als muziek op een realistische, echte, natuurlijke en volledig vrije manier wordt weergegeven dan zit het snor met de meetwaarden op de dynamische parameters. Luisteren is volgens Kato dan ook essentieel bij het ontwerpen van audio-componenten.
Wat Hideki Kato aandraagt is wel herkenbaar. Ooit was er hier in de luisterruimte enkele dagen een originele Unitran versterker te gast. Die dingen werden zeer beperkt gebouwd voor professioneel gebruik, want Unitran was voornamelijk een fabriek voor transformatoren. Metingen toonden bedroevende resultaten en verwezen die apparaten naar de kliko. Geluidsmatig is het een van de allerbeste versterkers die hier ooit hebben gespeeld. Een enorme coherentie, timing, laagweergave, snelheid en realisme. Letterlijk alsof je naar livemuziek luisterde.
Het zal duidelijk zijn dat de Soulnote apparatuur gebouwd is volgens de inzichten van Kato. Een van de opvallende zaken is dat de bovenste panelen, die onderdeel uitmaken van de behuizing, niet zeer vast zijn gemonteerd. Een behuizing van een versterker kan namelijk resoneren. Dat heeft een negatief effect op het geluid. Als je delen van de behuizing ‘losser’ monteert, kun je de sterkte van de resonantie van het hele chassis verminderen. Kato geeft hier ook een nadere verklaring voor vanuit zijn theoretisch model.
Soulnote A-2 integrated amplifier
De beluisterde versterker is de A-2 geïntegreerde solid state versterker. Die heeft enkele interessante configuratie-opties. Het apparaat kan gebruikt worden als geïntegreerde stereo-versterker, maar ook als eindversterker. Er is dan een BTL-mode mogelijk (gebrugde stereohelften). Er ontstaat dan een mono-versterker met een hoger uitgangsvermogen. Het is ook mogelijk om de eindversterker voor bi-amping toe te passen. Er zijn drie rca- en drie xlr-ingangen. De constructie is van topkwaliteit. Er worden simpele schakelingen toegepast voor onder andere de volumeregeling. Een weerstandsnetwerk is simpel en biedt de beste geluidskwaliteit, aldus Kato. Alles dat een realistisch en onnatuurlijk geluid in de weg zit, is weggelaten. De specificaties van deze versterker beginnen dus niet met 5 nullen achter de komma. Alleen belangrijk is het te leveren vermogen van 100 Watt in 8 Ohm en 200 Watt in 4 Ohm. In BTL-mode is er 400 Watt in 8 Ohm.
Luisteren bij A Tube High Fidelity in Almere
A Tube in Almere is sinds kort gevestigd in een nieuw pand met veel luisterruimtes, veel mooie producten en een afdeling met nieuw vinyl. Een uitermate serieuze winkel die er geweldig uitziet. Zaakvoerder Frank biedt een interessant assortiment aan van merken en producten, die voor een deel iets buiten de mainstream vallen en ook is de winkel zeer gecharmeerd van buizen-elektronica. In 2023 zijn er elke maand luistershows met zeer verrassende merken en systemen. Voor deze review werden de Almeerse faciliteiten beschikbaar gesteld. Vanwege het behoorlijke aantal reviews dat nog af moet voor januari, lijkt de luisterruimte inmiddels op een hifi-winkel. Geen plaats meer voor nog meer systemen, dus het komt goed uit om voor deze review de logistiek naar de polder te verplaatsen.
Resultaten
Ondergetekende heeft absoluut niets met audiosystemen die een eigen soundje presenteren. Als je decennialang gewend bent aan echte muziekinstrumenten, livegeluid en wat er gebeurt op de studiovloer, dan zit je daar echt niet op te wachten. Dat belichaamt meteen de charme en toegevoegde waarde van een echt goed audiosysteem. Er is niets mooier, behalve dan echt live-geluid, dan zo dicht mogelijk bij ‘the real thing’ te komen. Dat zal nooit volledig lukken, maar de betere systemen komen dicht bij de illusie van een liveconcert.
Luisteren bij een dealer wordt hoog gewaardeerd, maar soms biedt dat wat minder vrijheidsgraden. Je kunt niet volledig los gaan met de plaatsing, andere randapparatuur en de akoestiek is een gegeven. Toch was het mogelijk om de specifieke kwaliteiten van de Wilson Benesch-luidsprekers, in combinatie met de Soulnote A-2 en een Marantz SACD 30n sacd-speler te ontdekken. Er zijn wel verdenkingen met betrekking tot de invloed van de gebruikte luidsprekerkabels. Het systeem kan daardoor soms een wat compacter geluid geven dat gecontroleerd overkomt en iets van vrijheid mist. Dat is een kwaliteit die uw auteur niet kent uit vorige ervaringen met andere Wilson Benesch- luidsprekers en ook uit ervaringen met dezelfde Endeavour op een andere lokatie met Soulnote en andere luidsprekerkabels. Deze opmerking dient gezien te worden in het kader van het laatste stukje perfectie dat je toe wilt voegen aan een systeem. Het moet echt volledig kloppen. Het betekent dus niet dat het systeem niet goed zou presteren. Integendeel. De combinatie van Wilson Benesch en Soulnote biedt enorme kwaliteiten. Maar zulke top componenten vragen om een stukje fine-tuning.
Luisteren
De set biedt een enorm krachtig en dynamisch geluid. Dat blijkt uit de enorme klappen die Eddy Koopman uitdeelt op ‘Sketches of Seasons’, samen met Atzko Kohashi op de vleugel (RAR007). Spiritus domini wordt gezongen door The Benedictine Monks of Santo Domingo de Silos. Het is een opname die extreem zuiver, transparant, natuurlijk en ongekleurd moet klinken, identiek aan hoe je dat in werkelijkheid ervaart. Voor veel sets is deze opname een keiharde killer. De hier beluisterde set presenteert deze track met een enorme ruimte en definitie. Je hoort wel een klein beetje de invloed van de kabel. ‘Lost In Venice’ van Infermi D’Amore biedt barokmuziek op een zeer hoog niveau. Zulke muziek, met veel strijkers, klinkt pittig, maar mag nooit harsh, te fel of gemeen gaan klinken. Vorige week is met deze opname nog een set met een winkelprijs van 1.8 miljoen euro onderuit gehaald. Jammer voor de eigenaar. De set rondom de Wilson Benesch doet het erg goed met deze opname. Chick Corea’s Trio Improvisation 3 is avant-gardistisch en vraagt om een systeem dat uitermate snel is. Met deze opname demonstreert de set de enorme snelheid en power. Dat maakt deze muziek spannend en fascinerend om naar te luisteren. Piano komt goed uit de verf. Een fraaie klank en je kijkt gewoon meters diep de opname in. De Endeavour komt in het laag op 38 Hz bij -2 dB. Dat is een respectabele waarde en ruim voldoende voor 75% van het muziekaanbod. Met deze waarde mist het systeem wel een enorme bass pulse in Bach’s 2-part Invention No.10 in G major uitgevoerd door Don Dorsey. Op een van de line-arrays, beschreven in ME december 2022, deelt die pulse een enorme klap uit waardoor het Chinese porselein in de vitrine vraagt om een herschikking. Voor wie zulke ervaringen ambieert heeft Wilson Benesch onder andere de Resolution 3Zero in het programma.
Epiloog
De Wilson Benesch Endeavour 3Zero kenmerkt zich door een professionele bouwkwaliteit en een zeer onderscheidende vormgeving. Samen met de Soulnote A-2 staat er een geluidsbeeld van zeer hoge kwaliteit. Snelheid, neutraliteit, ruimte, detaillering en dynamiek zijn van topkwaliteit. In de beleving van uw auteur vragen audiosystemen op dit niveau om een heel simpele bekabeling. Er staat hier allesbehalve een systeem dat afwijkt van de werkelijkheid, omdat de ontwerpers het een commercieel soundje hebben gegeven. Je hebt dan ook geen kabels nodig met allerlei kunst- en vliegwerk om de zaak te corrigeren. De Soulnote A-2 is voor het geld een topproduct. Sowieso een luisterset voor de echte muziekliefhebber, die in staat is om eens even buiten de gebaande paden te gaan zoeken. Informeer dus bij de agent die weet waar een demo voorhanden is.
Prijs:
- Soulnote A-2 geïntegreerde versterker € 6.990,-
- Wilson Benesch Endeavour 3Zero € 47.990,- (Fibonacci Serie) per set inclusief stands
Agent voor de Benelux: Gregorius Producties
www.quad-raad.nl, telefoon: +31 6 2244 3587
Reacties (0)