Review: Primare 15 Series – Zweedse aanpak

Primare 15 Series – Zweedse aanpak

Het is nog niet zo lang geleden dat we in een eerder nummer van FWD Magazine (en online) aan de slag zijn gegaan met de Primare SC15-voorversterker. Het doel toen: kennis te maken met de pluspunten van de WiSA-technologie die luidsprekerkabels vervangt. In die test onderzochten we een zeer huiskamervriendelijk muzieksysteem waarbij het Primare-toestel draadloos in hoge kwaliteit en lossless audio stuurde naar actieve speakers van het Deense System Audio. Of hoe je met een doos en twee luidsprekers iets heel hoogwaardig kunt krijgen, helemaal op de maat van de moderne muziekliefhebber die zo weinig mogelijk apparatuur in zijn leefruimtes wil zien verschijnen.

In deze review gooien we het over een andere boeg. De SC15 die we eerder bekeken vormt namelijk deel van Primare’s 15 Series, een hele familie van compacte muziekapparaten die als voorname kenmerk een bescheiden formaat bezitten. Ook huiskamervriendelijk dus, maar wel net iets flexibeler dan een WiSA-systeem. De 15 Series omvat immers betrekkelijk veel modellen, zodat iedereen wel een systeem kan bouwen dat bij zijn noden past. Als je echt wil gaan voor een ééndoosoplossing, dan kom je bij de i15 Prisma uit. Die geïntegreerde versterker met ingebouwde streaming via Primare’s Chromecast-compatibel Prisma-platform heeft eigenlijk enkel twee passieve luidsprekers nodig om muziek te spelen. Het is een knap ding, en ook twee jaar geleden winnaar van een EISA Award.

Voor deze test kiezen we echter de i15 MM, een volledige analoge versterker met MM-phonovoorversterker ingebouwd. Al hebben we dat laatste onderdeel niet echt nodig, want we opteren om de Primare-versterker aan te vullen met de R15. Dit is een zeer volledige phono-voorversterker met alle toeters en bellen. Een CD15 is het derde onderdeel in onze Primare-systeemtest. De CD15 is – zoals de naam nogal expliciet aangeeft – een cd-speler. Dat lijkt sommigen misschien helemaal passé, maar gek genoeg zit de verkoop van cd-spelers de laatste maanden weer in de lift. Misschien wel omdat velen in deze coronaperiode weer kennis wou maken met hun cd-collectie – en toen ontdekten dat de cd-speler die al jaren niet gespeeld heeft kapot was. Ongewoner is dat de CD15 ook een Prisma-module aan boord heeft. Hierdoor dubbelt het ook als streamer. Met één apparaat doet je dus meer dan verwacht. En dat past helemaal bij die focus op handigheid die de Zweden graag hanteren.

Primare R15
999 euro

Primare SC15
1.499 euro

Primare I15 MM
1.499 euro

Primare CD15 Prisma
1.799 euro

Andere opties

We hebben dus bepaalde keuzes gemaakt bij ons testsysteem. Maar het kan ook anders. Wie niet houdt van het idee van een cd-speler met ingebouwde DAC of een geïntegreerd streaminggedeelte, kan opteren voor de DD15. Dit is een toegewijde cd-transport met enkel digitale outputs. Te verbinden aan een geïntegreerde versterker met digitale ingangen of met een losse DAC, met andere woorden. Wil je enkel streamen en ben je niet van plan om nog ooit die zilveren schijfjes boven te halen? Dan is de SC15 een interessanter alternatief. Het is een toegewijde netwerkspeler en streaming, maar ook een DAC op basis van de AKM AK4490. Je kunt bijvoorbeeld opslag rechtstreeks aansluiten of een computer via een USB klasse B-kabel. Zoals we al opmerkten bij het begin van deze test bevat de SC15 ook een WiSA-zendermodule waarmee je draadloos actieve speakers kunt aansturen.

Alle 15 Series-toestellen worden gekenmerkt door een kleinere voetafdruk, al blijven ze wel betrekkelijk diep. Dat is echter niet zo erg, want de hoogte is beperkt (circa 7 cm, incluis voetjes) en de Primare-toestellen zijn ook niet bijzonder breed (circa 35 cm). Zet ze op een meubel en de apparaten vallen niet echt op. De beperkte diepte betekent dat ze zelfs voor de meeste tv’s passen.

De eigenzinnige afwerking helpt ook om deze compacte Zweedse hifi-toestellen wat extra klasse te geven. Typisch aan Primare is het zwevend voorpaneel dat losgekoppeld lijkt van de behuizing. Als je er echt over nadenkt stelt het niet zo veel voor in termen van design, maar toch geeft het de Primare-apparaten een heel eigen uiterlijk. Ook de solide bouwkwaliteit en gebruikte materialen geven veel vertrouwen. Alle 15 Series-onderdelen zijn beschikbaar in een mat gezandstraald zwart dat van dichtbij een heel eigen karakter etaleert en een opvallendere zilverkleur die onze persoonlijke favoriet is. Bij de zilverkleur is enkel het voorpaneel die kleur, de rest van de behuizing is zwart. Contrast is hip, laten we ons vertellen.

Interieurvriendelijk

Waarom zijn die 15 Series-toestellen compacter? Het juiste antwoord is natuurlijk omdat de meeste mensen kleinere toestellen willen, niet gigantische hifi-apparaten die een hele kast of tv-meubel overnemen. Maar een ander antwoord is ook: “Omdat het kan”. Primare is een grote voorstander van klasse D, specifiek van de Ultra Fast Power Device- of UFPD-technologie. Dit is een analoge versterkingstechniek die zeer efficiënt is (90 procent plus) omdat het gebaseerd is op pulse-width modulation. Het weinige stroomverlies zorgt voor een geringe warmteontwikkeling, waardoor er geen immense koelvinnen nodig zijn. Wat dat betekent merken we pas goed als we de Primare i15 op onze testbank plaatsen naast de Musical Fidelity M8xi die in FWD82 wordt getest (en ook een EISA Award-winnaar is). Uiteraard is die Musical Fidelity een heel ander beest, maar de keuze voor klasse AB betekent dat dit monster meer dan veertig kilogram weegt en langs de buitenkant beschikt over immense koelvinnen. Oogt cool voor audiofielen, maar de slanke Primare past wel in meer leefruimtes.

De UFPD-technologie is niet enkel efficiënt qua stroomverbruik, het is ook heel goed in het voorkomen van vervorming. De eigenschappen van de speaker of het aard van het audiosignaal zouden weinig impact hebben hierop, waardoor deze klasse D-techniek een heel zuivere versterking kan leveren. Het technische verhaal achter de versterking in de i15 (en andere Primare-toestellen) houdt steek en levert in de praktijk ook het voorspelde resultaat op. De strakke timing die beloofd wordt, wordt effectief geleverd, wat zich uit in een goed gedefineerd laag en veel details die zich losmaken van de Rubicon 2-speakers die we samen met de Primare-speakers hebben opgesteld.

Net hiervoor hebbben we met dezelfde luidsprekers de gloednieuwe NAD M33 getest (de review vind je in FWD Magazine 80 en binnenkort hier online). Hoewel dat ook een klasse D-toestel is, gaat het daar om een andere manier van versterken (en ook een potigere versterker). De i15 komt als iets oorvriendelijker en minder kritisch over; het is minder transparant en iets meer warmer gekleurd, waardoor de Primare verdraagzamer is ten opzichte van mindere bronmateriaal. We streamen bijvoorbeeld over Spotify het supersnelle ‘Life of a Hustler’ van Adrien Younge, van de Black Dynamite-blaxploitationfilm, en het funky karakter rolt uit die Deense speakers op meeslepende, exuberante manier. Op de M33 beroert het net wat minder – maar qua krachtreserves heeft die duurdere NAD natuurlijk wel meer in zijn mars.

Primare 15 Series voor vinylista’s

Platenspelers hebben hun trouwe publiek. Aan de onderkant van de markt vind je draaitafels met een eigen ingebouwde phonoversterker, mik je hoger dan eindig je met een high-end speler die een heel bescheiden signaal naar buiten stuurt. Die moet je naar een phono-voorversterker sturen of naar een versterker met een toegewijde phono-ingang, want rechtstreeks op een normale line-in klinkt het te stil. De meeste hifi-liefhebbers zullen wellicht voor die laatste optie kiezen, wat ook binnen die 15 Series kan met de i15 MM. De R15 is echter duidelijk bedoeld voor de overtuigde vinylista. De geschiedenis van vinyl zijnde wat het is, is er nu eenmaal veel variatie qua types cartridge. De R15 vangt die diversiteit op door je veel instelmogelijkheden te geven zodat je de voortrap kun afstemmen op je cartridge. Dat kan via een aantal knoppen en dip-switches (die je wellicht maar zelden van positie gaat veranderen) achteraan het apparaat. Omdat de R15 als afgeleide van de grotere R35 nagenoeg alle cartridges moet aankunnen, vind je het nodige om te schakelen tussen MM en MC, en kun je de gain, de capaciteit en weerstand instellen. Dit per kanaal, al ga je wellicht links en rechts dezelfde keuzes willen maken. Een naar keuze in- of uit te schakelen subsonische filter ontbreekt uiteraard ook niet. Voor onze draaitafel – een ELAC Miracord 90 met een vermomde Audio-Technica AT440MLb-cartridge – bleken de standaardinstellingen al behoorlijk juist te staan, zodat we snel naar onze platen konden luisteren. Wel eerst de aan/uit-knop vinden… Dat bleek wat moeilijker dan verwacht, omdat het op sluwe wijze verstopt zich in het grote geëtste Primare-logo aan de voorkant. Duw je op het blokje in het middenn, dan licht een klein driehoekje op dat deel van het logo vormt. Een mooie toets, pardon the pun!

We testen niet ongelooflijk vaak vinylapparatuur, maar kunnen de R15 wel vergelijken met de betaalbare NAD PP 2E die we normaal bij een Pro-ject-draaitafel in de woonkamer gebruiken en de digitaliserende phono-voorversterker in de NAD C 658. Het zal niet verbazen dat de R15 aanzienlijk beter presteert, waardoor de fraaie The Lost Recordings-opname van Thelonious Monk in Rotterdam 1967 (een prijzige uitgave van Fondamenta en Devialet) op heel knappe wijze in onze luisterruimte weerklinkt. De R15 haalt het maximum uit de opname en cartridge, zodat de drumsolo van Ben Riley dynamisch wordt gebracht, met alle subtiele, natuurlijk klinkende aanslagen op de cymbalen. Echt heel mooi, en ook heel dicht bij de phono-ingang van onze Devialet Expert 220 Pro.

Gitzwarte versterking

Het is bij het beluisteren van een heel ander album, ‘Our Pathetic Age’ van DJ Shadow, dat het gehele systeem zijn sterkste kant toont. De gelijknamige track is meteen de laatste op het album, en combineert vrij klassieke beats en voor DJ Shadow zijn doen weinig samples met de magistrale stem van Samuel Herring. Als we deze track beluisteren op vinyl via de R15 en daarna nog eens via de Prisma-functie op CD15, dan is de vinylversie heel authentiek maar bij de lossless FLAC-versie via Qobuz klikt alles nog beter samen zodat dit nummer heel strak wordt gebracht. Timing is bij elke muziektype belangrijk, maar bij elektronische genres is het vaak cruciaal. De gestreamde track speelt echt af tegen een zeer stille achtergrond, waardoor de stem van Herring op zijn eigen in de ruimte staat en de lichte synthesizersamples door de kamer zweven. Een hele mooie prestatie, en die i15 lijkt bovendien geen problemen te hebben om de Dali Rubicon 2’s die we voor deze test hebben ingeschakeld voor te stuwen naar de hoogste volumes. Voorstuwen is ook het woord waar we aan denken als we luisteren naar ‘Bogatyri’ van We Lost The Sea. Postrock op zijn Australisch, een beetje zoals Mogwai, maar dan van warmere oorden. De i15 is een geweldige motor voor muziek zoals dit. De nadruk ligt duidelijk op het muzikale, een beetje zoals hoe Marantz dat ook doet, minder op de kritische weergave. In die zin mikt Primare op die doelgroep van muziekliefhebbers die willen ontspannen met hun favoriete albums, niet in analysemodus elk instrument perfect geplaatst willen waarnemen.

Een van de troeven van de 15 Series is ook hoe streaming op een niet opdringenderige maar toch nuttige wijze is ingebakken. Je kunt met een i15 en R15 volledig voor vinyl kiezen, maar via de CD15 of SC15 heb je daarnaast fraaie streamingopties via Prisma. Prisma is in essentie Primare’s streamingplatform dat zowel Chromecast als Airplay omhelsd. Er is een eigen Primare Prisma-app, maar je hoeft die niet te gebruiken. Het is handig om meerdere Primare-apparaten te koppelen in zones of om eigen muziekbestanden af te spelen – of je gebruikt een DLNA-app zoals BubbleUPnP of Glider. Luister je naar streaming, dan kun je via de app van de meeste diensten cast of Airplay inzetten.

Let wel, om Chromecast te gebruiken moet je wel eerst de CD15 of SC15 instellen via Google Home. Spotify-gebruikers moeten dat niet doen, want de Prisma-toestellen zijn Spotify Connect-compatibel en verschijnen automatisch in de app van de streamingdienst. Wie voor Roon kiest, zal voorlopig Chromecast of Airplay moeten gebruiken. Binnenkort verschijnt er echter een update zodat Prisma-toestellen Roon Ready worden en dus via RAAT een stream ontvangen. Hierdoor wordt het streamen van hi-resmateriaal net iets makkelijker, vooropgesteld dat je de (grote) uitgave hebt gemaakt voor de Roon-software.