Review: Paradigm Persona 3F luidsprekers – Ongekroonde koning

Paradigm

Door de jarenlange relatieve onbekendheid in ons land, is het goed om voorafgaande aan deze test, eerst wat meer uitleg te geven over het gedachtengoed en achtergronden van deze opvallend nuchtere Canadese understatement luidsprekerfabrikant. Paradigm luidsprekers worden vanaf de start in 1982, tot op de dag van vandaag nog steeds ontworpen en vervaardigd in hun hoofdkwartier net buiten Toronto. Vanaf dat allereerste prille moment, waren medeoprichters Jerry Van der Marel (verkoop, marketing, reclame) en Scott Bagby (ontwerp, productie) vastbesloten om het heersende industriële paradigma te veranderen. Om dat te bereiken hadden ze bedacht dat hun ontwerpen op drie voor hun belangrijke pijlers moesten steunen. Als eerste wilden ze graag hun luidsprekers lokaal vervaardigen. Daarbij wilden ze ontwikkelen op wetenschappelijke basis en niet op speculatie. Terwijl ze als laatste producten op de markt wilden brengen tegen prijzen die iedereen aantrekkelijk zou vinden. Om deze ideeën te kunnen realiseren maakten Jerry en Scott op slimme wijze gebruik van universitaire audio onderzoekers en de gedetailleerde wetenschappelijke bevindingen van audiostudies uitgevoerd door het Canadese onderzoeksinstituut NRC (National Research Council) in samenwerking met de Universiteit van Ottawa. Hun doel was om uiteindelijk een prestatieniveau te bereiken waarbij de luidsprekers zichzelf volledig weg zouden kunnen cijferen en enkel een pure, levensechte weergave zou ontstaan. Een presentatie die niet door kleuring zou worden geremd, met een zo compromisloos mogelijk vermogen om elektrische energie in geluid om te zetten en een dermate vriendelijke prijsstelling, waardoor iedereen deze magie zelf zou kunnen ervaren.

Groei en expansie

Na de flitsende start in 1982 en twaalf eerste dealers op de Toronto audio show, ging het in de jaren negentig in een stroomversnelling. Het bedrijf, zijn reputatie en het modellenaanbod groeiden als kool, terwijl de distributie zich uitbreidde tot over de Canadese grens. In 1993 sloten twee vooraanstaande NRC onderzoekers zich aan bij Paradigm om PARC – het Paradigm Advanced Research Centre – in Ottawa te openen. PARC is een ultramodern laboratorium dat zich toelegt op het ontwerpen en programmeren van elektronica, software (inclusief Digital Signal Processing en Computer Aided Design) en andere geavanceerde audiotechnologieën. PARC werd de thuisbasis van ‘The Athena Project’, een supergeheim wetenschappelijk initiatief om ‘The Paradigm Sound’ te perfectioneren. Dat houdt in: lage vervorming, geen kleuring en zo puur mogelijk audio-realisme. In 1996 introduceerde Paradigm de Reference Studio-serie en werd de basis voor de huidige Persona reeks gelegd. Want deze Reference Studio serie toonde als eerste stijvere en meer resonantievrije gestroomlijnde gebogen behuizingen. Bevatte innovaties zoals een gegoten koellichaam om de compressie en vervorming voor de luidsprekerunits te verminderen. Terwijl afzonderlijke ruimtes om de geavanceerde wisselfilters optimaal te laten functioneren en een afwerkingsniveau op meubelkwaliteit eveneens al van de partij waren. In 2001 opent het inmiddels sterk gegroeide merk één van de grootste productiefaciliteiten voor luidsprekers in Noord-Amerika. Een enorm vloeroppervlak van 20.903 m2 aan ultramoderne computergestuurde machines en praktische maatwerk toepassingen, evenals de grootste (1.000 kuub) particuliere dode kamer op het halfrond.

Creëren van het onverwachte

Paul Grove (VP Sales): ‘Nu de ‘wilde jaren’ inmiddels achter ons lagen en we in die periode in alle richtingen van ons vakgebied ervaring hadden opgedaan, begonnen we met het in kaart brengen van al onze patenten en innovaties. Daarbij verdiepten we onszelf in de nieuwste interne ontwerp- en productiemogelijkheden en hielden rekening met nieuwe media en nieuwe technologie, en heel belangrijk vandaag de dag, nieuwe trends in huisontwerp en inrichting. We voelden gewoon dat de tijd was gekomen om alles wat we wisten over audiotechnologie, te combineren met moderne luxe woningontwerp en een luidspreker te produceren die het vaste verwachtingspatroon aan de kant schuift om vervolgens het volslagen onverwachte te onthullen. Met andere woorden om nu eens een echt nieuw paradigma in home audio te introduceren genaamd Persona.’ Scott: ‘Het debuut van de Persona reeks, toen nog als studiemodel Concept 4F, in 2016 kwam voor velen als een volslagen verrassing. En het zal voor een buitenstaander ook best bizar zijn geweest als je bij een merk waar je het niet bij verwacht, ineens een volledig nieuw niveau van technologie en innovatie, nieuwe materialen en productietechnieken, nieuwe kracht en controle, en een totaal nieuwe look voor het merk aantreft. Bij de nieuwe Persona serie hebben we een vrijwel volledige transparantie en een ongekend hoog niveau van ongekleurd audio-realisme weten te realiseren. Iets wat ook de internationale professionele audiorecensenten niet is ontgaan. Maar ook voor onszelf belichaamd deze prestige serie vele primeurs. Want voor het eerst werd 99,9 % pure Truextent Beryllium gebruikt voor zowel de tweeter met zijn zeer hoge resolutie, als ook de weergever voor het zo belangrijke middengebied. Hierdoor worden de toch al superieure eigenschappen van dit materiaal als lage massa, hoge stijfheid en hoge thermische geleiding, naar een zelfs nog hoger niveau getild.’

PPA akoestische lenzen

Geheel aanvullend en bijpassend droeg de rigide niet-resonerende kast een uniek, vooruitstrevend en modern ontwerp en voor het eerst combineerden we veel van onze meest gepatenteerde innovaties – waaronder de Active Ridge Technology (ART) ophangranden van de luidsprekerunits tot de unieke Perforated Phase Aligning (PPA) lenzen – in één luidspreker. Vooral deze PPA lenzen zijn echt bijzonder, omdat ze op slimme wijze voor zowel de tweeter als middenunit het afstraal-, fase- en tijdgedrag gelijktijdig corrigeren! Dit gebeurt doordat een groot aantal strategisch aangebrachte openingen in de aluminium ‘schijf’ die als een grill voor de units is geplaatst, bepaalde frequenties tegenhouden of juist gecontroleerd doorlaten. Behalve de eerder genoemde voordelen zorgt deze vinding ook voor een veel beter en vooral meer gelijkmatig afstraalgedrag zowel op de luister as als daarbuiten’.

Persona 3F

Door de modale afmetingen van mijn luisterruimte en omdat dit ook een maat luidspreker is die in de meeste Nederlandse huiskamers perfect zal passen, besluit ik om voor de kleinste vloerstaander van de Persona reeks, de 3F te gaan. Door de ronde vorm aan de achterzijde die wordt verkregen door zeven dunne lagen HDF plaatmateriaal in een mal onder grote druk samen te verlijmen, de schuin naar voren aflopende bovenzijde, de PPA lenzen rond de tweeter en midrange en de bijzonder goed gekozen verhoudingen, toont deze kleinste Persona ook mede door de enorme keus aan hoogglanslakken, vanaf het allereerste moment als een one million dollar object. Anders gezegd komt de serieuze vraagprijs meteen overeen met wat je ziet en kunt voelen (als je net als ik de onbedwingbare neiging hebt om de weergevers meteen aan te raken). De naam Persona komt overigens voort doordat deze weergevers verregaand zijn te personaliseren. Zo kan in basis al uit vijf verschillende hoogglanslakken (die tot pianoglans handmatig worden gepolitoerd) worden gekozen, maar optioneel zelfs uit nog eens achttien kleuren extra! Ook de gebogen aluminium front baffle, PPA lenzen, conussen, luidsprekervoet en de afdekgrilles, kunnen allemaal in het zwart of zilver of een combinatie daarvan worden samengesteld. Wauw, dat is pas een product op je eigen smaak afstemmen! Ondanks dat de 3F het kleinste model uit de serie is, zijn maten en gewicht als 112,6 cm hoog, 24,1 breed, 42,7 cm diep en 34 kilo, nu niet bepaald compact en licht te noemen. Toch toont het model kleiner en handzamer dan de afmetingen zouden doen vermoeden, hoewel de te kiezen kleur daar natuurlijk ook het nodige aan bijdraagt. Als ik naar de gegevens van dit 3-weg basreflexsysteem met vier units kijk, zijn er veel opvallende zaken te melden. Zo wordt voor zowel de overgang van het midden naar het hoog en de overgang van het laag naar het midden van vrij steile derde orde wisselfilters gebruik gemaakt. Een bewuste keuze die er onder andere voor zorgt dat de units elkaar niet te veel overlappen en daardoor de vervorming laag houdt.

Eigen ontwikkelde luidsprekerunits

Als één van de weinige luidsprekerfabrikanten, ontwikkeld en vervaardigd Paradigm zijn luidsprekerunits helemaal zelf. Nou, bijna helemaal zelf, want Beryllium is een zwaar giftig materiaal en de fabricage daarvan wordt bij een toeleverancier uitbesteed. Maar voor de rest wordt alles in de eigen gigantische 20.903 m2 grote productiefaciliteit vervaardigd. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een ferro-fluid gedempte 25 mm Beryllium dome, die uiteraard is voorzien van zijn eigen PPA lens en een met finite elemente analyse geoptimaliseerde poolplaat assemblage. Echt bijzonder wordt het voor het middengebied, want op volgens mij alleen het Japanse TAD na, is Paradigm één van de zeer weinige fabrikanten die in staat is een 17,8 cm grote conus uit dit kostbare en moeilijk te verwerken materiaal te vervaardigen. Jan Legel van distributeur Look & Listen, vertrouwde mij bij aflevering al toe dat één zo’n unit alleen al een kleine Ä 2.000,- aan de prijs van een luidspreker toevoegt! Dat ook een dubbele en superkrachtige Neodynium magneet aan deze constructie is toegevoegd, werkt uiteraard ook niet bepaald prijs verlagend. Voor de twee woofers wordt overigens eenzelfde diameter toegepast, alleen is nu het kostbare Beryllium vervangen door een metaallegering die Paradigm XPAL heeft gedoopt. Hoewel het in de 3F prijstechnisch nog niet mogelijk is om van de kostbare dubbele achter elkaar geplaatste aandrijving gebruik te maken (lees een soort van Isobaric systeem maar dan zonder de extra conus), is er wel een constructie verzonnen met een dubbele spreekspoel. Allemaal met het doel om een zo snel en gedefinieerd mogelijke laagweergave te bereiken. Een weergave die natuurlijk zo veel mogelijk in lijn moet blijven met het supersnelle midden en hoog. Eveneens heel mooi is de gevoeligheid van 89 dB in een dode kamer en 92 dB in een typische thuisomgeving bij een impedantieverloop wat slingert rond een bijzonder vriendelijke 8 Ohm. Dit schept hoge verwachtingen dat deze weergevers ook door kleinere versterkers goed kunnen worden aangestuurd. Een gegeven wat wordt onderstreept door de fabrieksopgave dat er al versterkers vanaf 15 Watt kunnen worden ingezet.

Gebruikte componenten

Het leuke van een, in ieder geval voor mij relatief, onbekend merk en een model uit de topserie waar enorm veel nieuwe technieken in zijn verwerkt, is dat ik geen enkel idee had wat ik zou kunnen verwachten. Hoewel… De enkele Paradigm weergevers uit de oudere Studio serie die ik ooit heb gehoord, hadden alvast een neutrale klankmatige inslag. Een beetje zoals de ook in Nederland vrij onbekende eveneens Canadese Revel luidsprekers, maar dan uiteraard op verschillende punten anders ingevuld. Voeg daarbij het ‘snelle’ materiaal Beryllium en alle moeite die ook in het laag is gedaan om maar zoveel mogelijk controle en snelheid te realiseren en alle seinen staan al zelfs zonder ze ooit te hebben gehoord richting accuraat, neutraal en zo goed mogelijk gedefinieerd. Heel verheugend is dat door het hoge rendement en gemakkelijke aanstuurbaarheid, ook de zeer hoge kwaliteiten van mijn referentie Zanden 6000 buizenversterker eindelijk weer eens werkelijk optimaal benut kunnen worden. Maar buiten dit Japanse ‘elite beest’, zijn als versterkers tijdens deze test ook een Naim Supernait 3, Goldmund Telos 590 Nextgen, Analoque Audio Maestro Anniversary en een Spectral DMC-30 SV met DMA-300 SV combinatie gebruikt. Als bronnen maak ik behalve mijn immer beproefde North Star Design T192 mk II CD transport met Extremo DAC, dit keer ook gebruik van de extreem goede Spectral SDR-4000 SV cd-speler en een NADAC Player met Power netwerkspeler. Buiten mijn bekende kabel cocktail van Siltech, Crystal Cable, Nirvana, AudioQuest en Essential Audio tools, is aanvullend ook gebruik gemaakt van een volledige MIT Level 1 setting voor de Spectral elektronica en een AudioQuest Niagara 3000 lichtnetfilter of zoals zij het noemen, een low-Z Power Noise-Dissipation Systeem.

Luisteren

Wanneer de Persona 3F luidsprekers als start de plaats van de referentie Master Contemporary C luidsprekers inneemt, valt meteen op dat zowel het afstraalgedrag als de tonale balans inderdaad mooi gelijkmatig zijn. Staan of gaan zitten maakt uiteraard wel wat verschil, maar beweeg ik mijzelf van links naar rechts door de ruimte, dan blijft het resultaat opvallend egaal. Maar het aspect waar iedereen natuurlijk benieuwd naar is, betreft uiteraard de twee Beryllium luidsprekerunits. Want wat merk je nu in de praktijk van deze kostbare materiaalslag? Toch meer dan je zou verwachten. Als eerste een compliment aan de ontwerpers om zowel het midden als hoog als één geheel te doen overkomen. Dus niet alleen de tonaliteit spreekt als ‘een enkele stem’, maar ook de beeldvorming en harmonische presentatie lijken uit één enkele unit te komen. Knap werk. Maar hetgeen je verwacht, vind ook daadwerkelijk plaats, want zowel het hoog als midden zijn ongelofelijk transparant, snel, accuraat en bijna traagheid loos. Lees de weergave lijkt in veel aspecten op de eigenschappen van een folieweergever (elektrostaat of magnetostaat), maar dan met de omlijning, puntigheid en afstraalgedrag van een conusluidspreker. Ook het laag sluit er naadloos op aan en bezit in eerste instantie hetzelfde snelle en accurate karakter. Maar ook is goed hoorbaar dat er een warme en rijke ondertoon in zit. Dit geeft het systeem een ietwat tweeslachtig karakter. Wat voller en warmer in het laag, maar zodra het spectrum zich naar de midden en hoog units verschuift, is er meteen weer die opvallende Beryllium informatiedichtheid. Dat typerende doorzicht om zelfs de kleinste details en informatie ook bij hele lage volumeniveau ’s nog ‘gaaf’ voor het voetlicht te krijgen.

Muzikale voorbeelden

Het bijzondere aan de Persona 3F is dat je zou verwachten dat met zo’n hoog oplossend vermogen en transparantie, vooral delicaat en verfijnd muziekmateriaal goed zal klinken, maar niets blijkt minder waar. Natuurlijk is het prachtig om echt goede en verfijnde software zo mooi in al zijn schoonheid te kunnen volgen. Maar zeker ook als ik van start ga met het bij de meesten onder ons overbekende album Random Access Memories van Daft Punk, ben ik toch wel even stil. Want ieder rifje, gitaarlijn, vocale partij en percussieaccent worden op een ongekend verhelderende wijze voor het voetlicht gebracht. Met andere woorden is de muziek hetzelfde, maar het inzicht in de totale samenhang groter als voorheen. Daarbij is het systeem bij een goede systeemmatch niet up-front als ook niet te ver naar achteren geplaatst, maar precies goed. Gelukkig neemt na een poosje wennen de muziek al snel de overhand en vliegen populaire nummers als Give Life Back To The Music, The Game Of Love en Within, in een oogwenk voorbij. Het virtuele podium is daarbij mooi groot, maar zeker door alle vloeiend weergegeven precisie, ook niet overdreven eufonisch. Nee, deze Persona 3F weergevers zijn gewoon op natuurlijke wijze mooi eerlijk in het hoog en een stukje warmer in het laag. Dat het laag verder ook dik in orde is en deze weergevers gewoon heel goed kloppen, bewijst het album A Distortion of Love van Patricia Barber in de schitterende MFSL cd uitvoering. Ik ben al tientallen jaren een groot fan van al haar werk, maar ben steeds meer naar dit eerdere album toegetrokken. Een gegeven wat zeker ook te maken heeft met de organische en natuurlijke wijze hoe dit album is geregistreerd. Vooral de nummers My Girl en Summertime zijn ware pareltjes en buiten de zeer hoge muzikale waarde, ook extreem goed opgenomen. Dat het met het laag wel snor zit bewijst het zeer duidelijke verschil dat op My Girl een overigens schitterend door Marc Johnson bespeelde elektrobas wordt gebruikt, terwijl het instrument op Summertime door een contrabas is ingewisseld. Ook de bij iedere noot net weer even andere intonatie bij het laatstgenoemde nummer, geven behalve veel muzikaal plezier ook een duidelijke proeve van bekwaamheid voor het laag departement. Wat in audiofiel opzicht nog kan worden toegevoegd, is dat de weergave zeer goed loskomt van de behuizing, de dynamiek en expressie goed gedefinieerd en geschaald zijn en dat het visuele voorkomen van de luidsprekers zelden zo goed overeenkomt met hetgeen je hoort.

Halo

Omdat de lengte van een artikel ook eindig moet zijn sluit ik af met het schitterende gloednieuwe album Halo van fluitiste Ilonka Kolthof en pianist Ralph van Raat. Dit muzikale meesterwerk is recent uitgebracht op het immer muzikaal vernieuwende Nederlandse trptk label van Brendon Heinst en is weer een toonbeeld van hoever we kunnen komen op het gebied van realiteitsweergave. Vooral bijzonder aan dit album is dat het een ode is aan de piccolo! Jawel deze niet geheel correcte maar wel veel gebruikte naam staat feitelijk voor sopranino-dwarsfluit en het is dat priemende hoge ‘piep’ geluid wat bij sommige klassieke opnames soms even de boventoon voert. Althans, dat is zoals we het zo vaak hebben ervaren. Ook Ilonka was dit een doorn in haar oog en dat is de reden dat ze het Dutch Piccolo Project startte. Een platform van waaruit concerten en opnames zoals Halo worden aangestuurd en de Piccolo als instrument een ander aanzien zou moeten geven. Niet als zomaar een accent of kleur in het orkest, maar veel meer als het volwaardige instrument wat het ook werkelijk is! Het album is in de zomer van 2019 opgenomen in de Jurriaanse Zaal van De Doelen in Rotterdam en het trptk team onder leiding van Brendon maakt daarbij sinds vrij recente datum, gebruik van prachtige gekalibreerde DPA microfoons. Merging Technologies HAPI en Anubis zorgen voor de transitie van analoge signalen naar digitaal en alle bekabeling en power conditioning is van Furutech. Maar ondanks de opsomming van al deze materialen, is het eerste wat mij bij Halo opvalt, de onwaarschijnlijke puurheid van beide instrumenten. Het is zo mooi en zo goed, dat ik sprakeloos in de luisterstoel zit. Wauw, dit is gewoon heel erg mooi. Maar wat zo mogelijk nog meer indruk maakt is dat een Piccolo een totaal ander instrument is dan ik ooit had gedacht. Want in plaats van dun en schril klinkt het juist heel rijk, tonaal gevuld, vloeiend en nooit of te nimmer dun, priemend of schril! Dit had ik echt nooit verwacht en wat geven de Paradigm’s de combinatie van zaalinformatie, de eveneens prachtig geregistreerde piano van Ralph en onderlinge samenhang prachtig realistisch weer. De zes composities accentueren ieder andere aspecten van het instrument en daardoor valt mijn mond zelfs nog verder open. De muzikale inslag van de Persona 3F luidsprekers past naadloos bij deze muziek. Want zelden zijn alle nuances en wendingen van beide instrumenten, samen met de zaalreflecties zo goed te volgen als nu. Zeker bij het titelnummer Halo waarbij op minder goede systemen een deel van het nummer gewoonweg niet meer waarneembaar is, blijft de 3F fier overeind en laat het hele stuk als een roes beleven. De enige kleine kanttekening is voor wie er gevoelig voor is, dat de signatuur van het Beryllium materiaal als een lichte mate aan afstandelijkheid op de achtergrond waarneembaar kan zijn. Op zich is het niet onplezierig en zowel de keten als de ruimte kan hier nog veel invloed op uitoefenen. Maar het is wel zo eerlijk om het mee te nemen in deze test. Toch is het uiteindelijke gevoel wat overblijft toch vooral bij mij hoe enorm dicht je met reproductie inmiddels bij live kunt komen!

Conclusie

Na het lezen van bovenstaand verhaal moge duidelijk zijn dat Paradigm met de Persona serie werkelijk iets bijzonders en in positieve zin afwijkends op de markt heeft gezet. Het uiterlijk en afwerking zijn prachtig modern en strak tot in het kleinste detail. De gebruikte materialen en technologie zijn vernieuwend en in deze mate nog niet eerder toegepast. Terwijl de vraagprijs zeker voor high-end, bijna scherp is te noemen. Een hele mooie eigenschap is dat deze weergevers door een groot scala aan versterkers kan worden aangestuurd, waarbij mooie buizen of muzikaal klinkende versterkers de voorkeur hebben. Houd alleen wel in de gaten dat het een exemplaar is met een goede laagcontrole. Want ondanks het prachtige doorzicht en hoge oplossende vermogen, heeft het laag van deze Paradigms wel een relatief strakke hand nodig om het voldoende in de pas te laten lopen met de bijzondere kwaliteiten van het midden en hoog. Afsluitend is deze Persona 3F een ideale partner van mensen die van een precieze weergave houden die echter ook gekoppeld is met een mooie muzikale inslag. Daardoor is het wel meer een echte ‘luister’ weergever geworden dan een model waardoor je enthousiast door de kamer danst op een vette beat. Maar zo’n bewuste keuze is ook helemaal niet erg en veel lovenswaardiger dan een wereld vol met Me Too producten.

Prijzen:

Persona 3F 13.398,- per set
Persona 5F 19.398,- per set
Persona 3F 28.998,- per set

Look & Listen, tel: +31 (0)345- 588060, e-mail: info@lookenlisten.nl, www.lookenlisten.nl