Sound United plaatste onlangs de nieuwe Denon PMA-1700NE geïntegreerde versterker op de stoep. De ‘dark side’ van deze schrijver fluisterde in dat zo’n gedoodverfde ‘mid-fi’ versterker best nog even zou kunnen wachten, alvorens liefdevolle aandacht te krijgen. Tijd voor het brein van uw auteur om eens uitgebreid te gaan reflecteren. Het zou genoegzaam duidelijk moeten zijn dat je met vooroordelen flink op je gezicht kunt gaan. Maar goed, hier dus de Denon PMA-1700NE.
De zomervakantie biedt ruimte om afstand te nemen, bespiegelende gedachten te formuleren en na te denken over de maatschappelijke issues die ons land treffen. Om maar bij de audiomarkt te blijven roept dat vragen op. Waarom wordt er in reviews altijd een hele lijst genoemd van gebruikte apparatuur? Zinloos en overbodig. Het is volstrekt onmogelijk om op basis van zo’n lijstje in te schatten hoe zo’n set presteert. Er zijn tientallen variabelen die het eindresultaat bepalen. De match tussen de kabels, de akoestiek, de opstelling, de kwaliteit van de stroomvoorziening en de kwaliteit van alle gebruikte componenten. Een ander issue is streaming en de capaciteit van de publieke netwerken. De infrastructuur providers krijgen de kosten van die netwerken voor hun kiezen. Er komt een tijd dat al die kosten aan de consument doorberekend worden. Voor een paar tientjes per maand naar muziek luisteren zal dan verleden tijd zijn. Een abonnement vanaf 150 euro per maand zou niet onredelijk zijn, ook om artiesten beter te kunnen betalen. De compact disc is momenteel bezig aan een opmars, in navolging van vinyl. Gewoon weer je eigen bibliotheek met muziek hebben. Als laatste zijn er zorgen over het ‘Action-model’ binnen de hifi. Goedkope weggooi hifi. Europese wetgeving is in de maak (en in ons land al gedeeltelijk geïmplementeerd) die fabrikanten verplicht om een bepaald aantal jaren updates en reparaties te garanderen voor slimme apparaten. Uw slimme hifi gaat dus zoveel jaar mee, afhankelijk van de servicetermijn die de fabrikant bepaalt. Wellicht een idee om duurzamere spullen aan te gaan schaffen?
Denon PMA-1700NE
In de luisterruimte staat de Denon PMA-1700NE geïntegreerde versterker. De hifi-wereld kent uiteraard modeverschijnselen. In de zeventiger en tachtiger jaren werd de pikorde bepaald door de hoogte en inhoud van het obligate audiorack op wieltjes. Je ging dan met schoolvriendjes mee en het meest irritante lefgozertje uit de klas had dan natuurlijk een enorm rack vol met Pioneer- of Sony-spul en een enorme open reel recorder van Akai. Vanzelfsprekend ook een coole draaitafel. Onderin het rack natuurlijk The Beatles, The Stones, Jimmy Hendrix, Frank Zappa, Led Zeppelin en Pink Floyd. Het repertoire van andere huisgenoten, in de vorm van James Last en BZN werd dan buiten de spitsuren gedraaid. Het aardige is dat een behoorlijk deel van deze klassieke audio-apparatuur nog leeft en zelfs nog dagelijks speelt. De Denon PMA-1700NE doet terugdenken aan deze tijd. Een zeer degelijk gebouwde ‘integrated’ met een hippe toonregeling, platenspeler-ingang voor MM en MC elementen, ‘tape in’ en ‘tape out’ en als moderne knipoog een ingebouwde D/A-converter. Deze versterker weegt 17,6 kilo en dat duidt op een zeer duurzame constructie. De echte audiofanaat meet kwaliteit af aan het gewicht van een apparaat. Daarom kom je vaak een converter-print van 300 gram tegen in een metalen behuizing van 35 kilo. Inwendig zien we bij deze Denon een fraaie lineaire voeding met twee zware transformatoren. Los van de converter is nagenoeg alles opgebouwd uit discrete componenten. Een beetje servicetechnicus zou deze versterker over dertig jaar nog steeds kunnen repareren. Met een mooie draaitafel, een open reel-recorder of een cassettedeck, twee luidsprekers en een CD-speler bouw je een duurzame klassiek aandoende set. Moderne bronnen zijn moeiteloos te integreren met deze versterker. Streamers, servers en converters met USB-uitgang kunnen aangesloten worden. De USB-C ingang ondersteunt 11,2 MHz DSD (DoP) en 384 kHz / 32 bit PCM. De coaxiale ingang is geschikt tot en met 192 kHz / 24 bit en de optische in- en uitgang bieden eveneens 192 kHz / 24 bit. Een optische verbinding is vaak handig om geluid van een smartscreen naar de versterker te krijgen. Er zijn vier RCA-ingangen (waarvan een phono-ingang) en een RCA-uitgang voor bijvoorbeeld een recorder. Twee andere RCA-ingangen kunnen de PMA-1700NE alleen als eindversterker doen functioneren. In- en uitgangen voor infrarood bediening, de netsnoer-aansluiting en de vier luidsprekerterminals completeren het achterpaneel.
Bediening
Gelukkig geen app, maar een standaard afstandsbediening waar ook een CD-speler mee bereikt kan worden. Het frontpaneel biedt een hoofdtelefoon-uitgang, een drievoudige toonregeling die met de ‘source direct’ knop uitgeschakeld kan worden, de volumeregeling, een selecteerknop en een simpel en duidelijk LED-display dat de ingangskeuze aangeeft. Er is een standby-knop, een knop voor de omschakeling voor MM of MC en een ‘analog mode’ knop. Met de laatste kunnen alle digitale circuits uitgeschakeld worden. Dat vermindert dan het laatste restje hoogfrequente storing voor zover die nog niet verminderd is door de ingebouwde ‘digital isolator’. De draairegelaars voor het volume en de toonregeling werken niet als klassieke potentiometers. Ze sturen een regelspanning. Dat betekent dat er in de versterker IC’s zijn die een spanning omzetten in een variabele weerstand.
De PMA-1700NE levert 70 Watt (per kanaal) aan een belasting van 8 Ohm en 140 Watt aan 4 Ohm. Meer dan genoeg voor de meeste luidsprekers. In het digitale deel zijn wat slimme technieken toegepast. De website van Sound United biedt verdere informatie.
Systeem
Welke luidsprekers komen nou in aanmerking om met de PMA-1700NE aangestuurd te worden? Het is onzinnig om te redeneren dat deze versterker ergens rond de 2000 euro kost en dat de luidsprekers dan ook rond dat bedrag moeten zitten. Veel luidsprekers, die momenteel beschikbaar zijn, zijn erg goed. Een setje weergevers van 400 euro zou een perfecte match kunnen zijn voor deze Denon, maar een set van 40.000 euro eveneens. Het is dus zinnig om niet langer te denken aan investeringen, maar aan het gewenste geluidsbeeld. Wel, de essentie van high-end geluid is nog steeds dat het dan gaat om een zo natuurlijk mogelijk klinkend geluidsbeeld. Als dat niet het streven is, dan is het schrijven van reviews grotendeels zinloos. In de luisterruimte is de Denon-versterker daarom gecombineerd met verschillende luidsprekersystemen. Dat klinkt als ‘trial and error’, maar in werkelijkheid is er middels metingen en berekeningen gewoon uitgezocht welke luidsprekers (en kabels) een match vormen. Het gaat om de zogenaamde load-interactie tussen de versterker, via de kabels, met de luidsprekers. Hiervoor ontwikkelde software wordt steeds beter in het krijgen van inzicht in die match. Die gekozen luidsprekers, net zoals de andere benodigde randapparatuur, zijn gewoon aangevraagd en naar de luisterruimte gestuurd. Eén van de gekozen set luidsprekers is extreem neutraal en scoort zeer goed op eigenschappen als ruimtelijke weergave, focussering, dynamiek en detaillering. Het is geen commercieel setje dat bedoeld is om de argeloze consument te overdonderen bij de hifi-knaller op de hoek. Met een goede versterker en passende luidsprekerkabels is het geluid uitermate natuurlijk. Het betekent ook dat versterkers die minder presteren keihard, via deze luidsprekers, door de mand vallen. Paul McGowan vertelt vaak dat het meeste geld in de luidsprekers moet worden gestoken. Maar, het is niet altijd een kwestie van geld. De kunst is om in elke prijsklasse de allerbeste luidsprekers te vinden. Dat is best nog moeilijk. Paul bedoelt in essentie dat je zeer kritisch moet zijn in het kiezen van luidsprekers.
Luisteren
De set is blootgesteld aan verschillende bronnen. De charme van de geïntegreerde versterkers uit de zeventiger en tachtiger jaren was natuurlijk de vaak begerenswaardige ingebouwde phonostage. Er werd nu ook geluisterd naar een losse converter met aangesloten servers en SACD-loopwerken (aangesloten op de lijningang). Tenslotte naar de ingebouwde D/A-converter van deze Denon. Zo uit de doos klonk de PMA-1700NE als een dweil. Deze fabrieksdemo had waarschijnlijk nog nauwelijks gespeeld en later bleek dat deze versterker wel degelijk op bedrijfs-
temperatuur moet komen. Het apparaat is dan handwarm. Eenmaal spelende komt deze versterker tevoorschijn met een zeer overtuigend geluidsbeeld. Het klinkt écht en natuurlijk. Gewoon zoals stemmen en instrumenten in werkelijkheid klinken, of beter gezegd: hoe ze geregistreerd zijn tijdens de opname. Deze Denon klinkt neutraal, met een uiterst licht spoortje van warmte. De set met deze versterker klinkt nooit scherp, gemeen of uitgebeten. Er zijn geen hinderlijke s-klanken en de tonale balans is super. Dat laatste betekent dat de sterkteverhouding tussen het hoog, midden en laag op orde is. Die balans zegt natuurlijk minder over de versterker en meer over de luidsprekers en de opstelling. Maar, mocht het hierboven beschreven geluidsbeeld sterk afwijken, koop dan andere luidsprekerkabels en/of andere luidsprekers. Het ligt absoluut niet aan deze Denon. Wat je nog meer krijgt is een sublieme zeer brede en diepe stageweergave met een voortreffelijke focussering en een spectaculair goede detaillering. Afhankelijk van de opname kan het geluid haast holografisch en/of meeslepend zijn. De phonostage is een juweel. Luister maar naar Bluesville van Count Basie (Pablo 2310-901). De piano aan het begin van deze track komt op een zeer realistische manier naar je toe. De hele track klinkt met een servieskast-slopende dynamiek en een enorme ‘drive’. Het geluid is levendig, betrokken en dicht in de buurt van hoe de Count Basie Band moet klinken.
Digitaal
De prestaties met de externe DAC, aangesloten op de lijningang, zijn natuurlijk zeer goed. Maar hoe presteert de interne converter van deze Denon? Laat het duidelijk zijn dat de randapparatuur rondom deze PMA-1700NE van een zeer hoog kwaliteitsniveau is. Het matcht ook perfect. Anders kun je zo’n versterker absoluut niet goed beoordelen. Een beetje fatsoenlijke DAC kost al gauw rond de 2.000 euro. Hoe zit het dan met een ingebouwde DAC van een versterker die zelf nog net de 2.000 euro niet aantipt? Wel, gewoon een toereikende server aansluiten en luisteren. Die server maakte eerst geen verbinding met de converter. Klein beginnersfoutje. Met het minuscule knopje op het versterkerfront waren alle interne digitale circuits uitgeschakeld. Logisch dat de server de DAC dan niet vindt. Er is in ieder geval content losgelaten dat via een private IP6-netwerk via het Diretta-protocol is getransporteerd (zie Music Emotion september 2022). Maar ook via een andere server. Het leverde in beide gevallen een enorme verrassing op. De interne converter speelt op een zeer hoog kwaliteitsniveau. Een fabelachtige stage, enorme dynamiek, een super gedetailleerd geluidsbeeld, waarbij je diep in de opname kijkt en een voortreffelijke klank kunt horen. Ook het laag gaat diep, is strak en zeer goed gedefinieerd. Tord Gustavson speelde ooit in de Klosterkirche in Loccum (2015). Daar is een bootleg van. De track Your Grief biedt één van de meest spectaculaire en tonaal fraaie pianoklanken die je je voor kunt stellen. Deze Denon geeft dat uitermate goed weer. Zelfde voor De Eenzaamheid van Stef Bos (stem en accordeon) en het Organ Concerto in G: Allegro di molto (uitvoering van Alexander Weinberger & Czech Festival Orchestra). De klankweergave van deze Denon versterker is bovenmatig goed en natuurlijk. In vergelijking met versterkers die veelvouden kosten van deze Denon is het klankniveau 95%. Grote klasse dus.
Epiloog
Zoals al eens eerder opgemerkt gaat er vanuit high-end apparatuur een corrumperende werking uit. Je denkt dat er alleen nog goed geluid te halen is met audio-componenten die vanaf 50.000 euro te koop zijn. Vervolgens arriveert er dan een versterker van nog geen 2.000 euro in de luisterruimte. Alle externe omstandigheden rondom deze versterker werden haast volledig geoptimaliseerd. Anders kun je geen eerlijke uitspraken doen over prestaties. Deze Denon PMA-1700NE blijkt dan, als een complete verrassing, een van die uitzonderlijke en betaalbare versterkers te zijn die iedereen zoekt. Een supergeluid, een perfecte phono-stage, een uitermate goede converter en topkwaliteit in constructie en bediening. Er zijn best geïntegreerde versterkers die vele malen duurder zijn en op enkele geluidsmatige eigenschappen een klein stapje verder gaan. Net even diepere harmonische klank, streepje meer autoriteit, streepje meer rust en voor elk gewonnen procentje 2.000 euro duurder. Natuurlijk, maar je moet ook even zoeken om dat dan allemaal te vinden.
Die digitale prestaties van deze versterker zijn ook wel begrijpelijk. Denon was vooruitlopend in digitale techniek. Logisch dat ze met een uitgekiend ontwerp ook voor een bescheiden bedrag een overtuigend presterende converter kunnen bouwen. Het is ook een Japans bedrijf. Bedrijven als Sony, Luxman, Sansui, Pioneer en Denon waren altijd in staat om high-end te bouwen voor vaak minder dan de helft van Europese en Amerikaanse prijzen. Er zijn versterkers van deze merken bekend uit de zeventiger jaren die nog veel hedendaagse apparaten voor schut zetten. Het lijkt er hier op dat Denon een ontwerpteam heeft ingezet met gouden oortjes. Maar, wees gewaarschuwd. Deze Denon klinkt dynamisch, neutraal, echt en natuurlijk, nooit scherp of onaangenaam, biedt een aantrekkelijk en betrokken geluidsbeeld, is super gedetailleerd en presenteert een ongelooflijke stage. Laten we zeggen zo authentiek mogelijk in de richting van de opname. Mocht u dat missen, dan is er echt iets helemaal fout buiten die Denon om. Die Denon PMA-1700NE is een ‘Geheimtipp’. Er is hier met immens plezier naar geluisterd.
Het gevaar dat dit mooie apparaat toch gecombineerd gaat worden met niet passende luidsprekers en bronnen
Zal niet meteen opvallen in de muur met mid-fi bij de gemiddelde hifi-winkel
Niet geschikt voor iemand die denkt dat meer geld in principe een beter geluid op gaat leveren
Beoordeling Denon PMA-1700NE
Zoals al eens eerder opgemerkt gaat er vanuit high-end apparatuur een corrumperende werking uit. Je denkt dat er alleen nog goed geluid te halen is met audio-componenten die vanaf 50.000 euro te koop zijn. Vervolgens arriveert er dan een versterker van nog geen 2.000 euro in de luisterruimte. Alle externe omstandigheden rondom deze versterker werden haast volledig geoptimaliseerd. Anders kun je geen eerlijke uitspraken doen over prestaties. Deze Denon PMA-1700NE blijkt dan, als een complete verrassing, een van die uitzonderlijke en betaalbare versterkers te zijn die iedereen zoekt. Een supergeluid, een perfecte phono-stage, een uitermate goede converter en topkwaliteit in constructie en bediening. Er zijn best geïntegreerde versterkers die vele malen duurder zijn en op enkele geluidsmatige eigenschappen een klein stapje verder gaan. Net even diepere harmonische klank, streepje meer autoriteit, streepje meer rust en voor elk gewonnen procentje 2.000 euro duurder. Natuurlijk, maar je moet ook even zoeken om dat dan allemaal te vinden.
Die digitale prestaties van deze versterker zijn ook wel begrijpelijk. Denon was vooruitlopend in digitale techniek. Logisch dat ze met een uitgekiend ontwerp ook voor een bescheiden bedrag een overtuigend presterende converter kunnen bouwen. Het is ook een Japans bedrijf. Bedrijven als Sony, Luxman, Sansui, Pioneer en Denon waren altijd in staat om high-end te bouwen voor vaak minder dan de helft van Europese en Amerikaanse prijzen. Er zijn versterkers van deze merken bekend uit de zeventiger jaren die nog veel hedendaagse apparaten voor schut zetten. Het lijkt er hier op dat Denon een ontwerpteam heeft ingezet met gouden oortjes. Maar, wees gewaarschuwd. Deze Denon klinkt dynamisch, neutraal, echt en natuurlijk, nooit scherp of onaangenaam, biedt een aantrekkelijk en betrokken geluidsbeeld, is super gedetailleerd en presenteert een ongelooflijke stage. Laten we zeggen zo authentiek mogelijk in de richting van de opname. Mocht u dat missen, dan is er echt iets helemaal fout buiten die Denon om. Die Denon PMA-1700NE is een ‘Geheimtipp’. Er is hier met immens plezier naar geluisterd.
Reacties (4)