Brandstory en interview: Kennismaking met luidsprekerbouwer Perlisten – deel 2

Focus op R&D

De steile opmars van Perlisten is deels te danken aan een zeer slimme bedrijfsstrategie waarbij in korte tijd een volledig aanbod aan speakers werd ontwikkeld. Hoewel het bedrijf formeel in 2016 werd opgericht, was het pas rond 2020 dat de eerste luidsprekers aan de wereld werden voorgesteld. Vijf jaar later biedt Perlisten twee uitgebreide hifi-luidsprekerlijnen (de R van Reference en S van Signature), een handvol indrukwekkende subwoofers en een ruim assortiment inbouwspeakers aan. Dat is indrukwekkend veel, maar ook noodzakelijk als je als merk een partner wil zijn die alle noden kan afdekken. Winkels bijvoorbeeld, presenteren hun klanten liever een aantal modellen in een stijgende lijn dan een enkele luidspreker die misschien wel, maar misschien niet bij hun situatie past.

Maar er zijn genoeg fabrikanten die veel speakers aanbieden; buiten de snelheid waarmee het gebeurde bij Perlisten is dat niet ongewoon. Wat zeker ook een rol heeft gespeeld bij de snelle start van Perlisten zijn de zeer goede sonische prestaties van hun speakers. Iets dat op zijn beurt voortvloeit uit vele technische innovaties in de weergevers van het merk. Met name de uitzonderlijke DPC Array, met een centrale tweeter die boven en onder geflankeerd wordt door een midrange-tweeter, is een grote stap. Dit alles ingebouwd in een waveguide die zorgt dat het geluid dat uit de drie tweeters komt perfect in fase is én kan gericht worden. De DPC Array is bij de meeste weergevers van het jonge merk aanwezig.

Een van de drijvende krachten achter de baanbrekende onderzoek en ontwikkeling die plaatsvindt bij Perlisten is Erik Wiederholtz. Samen met CEO Daniel Roemer is hij een echte techneut, met een lange carrière gewijd aan het ontwerpen van speakers en apparatuur. Als je kijkt naar de mensen achter het bedrijf, dan is dat ook wat iedereen bindt: samen met collega’s Roemer en Johanson is hij al decennia actief als technische consultant; meestal was dat voor audiomerken, maar onder meer Daniel Roemer werkte eveneens aan geluidssystemen voor Aston Martin en Land Rover. Het is dankzij het consultancybestaan dat de oprichters elkaar leerden kennen en plannen begonnen te koesteren om zelf een merk op te starten.

13.14.6!

We spreken Wiederholtz een week na ISE in Barcelona. Het is, samen met CEDIA Expo dat elke september in Denver (VS) plaatsvindt, het belangrijkste evenement op vlak van custom install. CI kun je zien als de ‘andere’ kant van audiowereld, het deel van de audiomarkt waarbij professionele installateurs zorgen voor de AV-installatie. Bij ons denk je dan meteen aan een professioneel gebouwde thuisbioscoop, maar het gaat soms om audiosystemen die in heel het huis worden aangebracht. Vaak gaat dit hand in hand met smarthome-toepassingen zoals klimaatregeling en automatisatie. In Noord-Amerika is de custom install-industrie heel groot, in Europa hangt het van land tot land af. In sommige regio’s wordt er meer met installateurs gewerkt, elders verkiezen consumenten toch om zelf hun AV-aankopen te doen. Maar feit is dat steeds meer luidsprekerbouwers naast hun hifi-assortiment inbouw- en opbouwproducten uitbrengen – het is duidelijk dat de markt groter wordt. Dat is ook zo voor Perlisten, die in de voorbije jaren z’n Architectural-lijn danig heeft uitgebreid. Onder meer met drie plafondspeakers die als eerste ter wereld zijn voorzien van het THX Dominus-label.

Op ISE dit jaar trok Perlisten in elk geval veel aandacht. Samen met Trinnov – zowat de referentie op gebied van homecinemaprocessing – en enkele andere partners bouwde het merk een machtige thuisbioscoop. Het was een fraaie demonstratie van Trinnovs nieuwe WaveForming-technologie die de 13.14.6-opstelling met Perlisten-speakers en subwoofers naar een heel hoog niveau tilde. En ja, het klopt dat de ‘14’ in de opsomming verwijst naar veertien subwoofers. Meer bepaald, acht D215’s vooraan en zes van dezelfde subwoofermodellen achteraan de ruimte. Als je dan ook weet dat zo’n D215 twee 380-mm woofers in een push-pull configuratie plaatst, dan spreek je echt over veel basvermogen. Voor de andere kanalen werd een onconventionele mix van inbouw en losse speakers ingezet, waarbij vooral de voorste LCR-kanalen opvielen: drie Perlisten S7t Limited Edition-vloerstaanders. De surroundkanalen rondom werden afgehandeld door Perlisten S5i (tien stuks), terwijl de hoogtekanalen afgehandeld werden door zes Perlisten S4-speakers. “Het was een gigantisch systeem”, steekt de Perlisten-ingenieur meteen van wal. “We hadden het al eens op CEDIA opgesteld, maar in Barcelona konden we het net iets beter afregelen. We hebben de geluidskwaliteit nog beter gekregen, en ook aan Europese partners getoond dat de specificaties die we publiceren echt kloppen. Daar wordt soms aan getwijfeld, omdat cijfers vaak mooier worden voorgesteld dat ze zijn. Maar nu is getoond dat onze speakers in de praktijk het waarmaken, zelfs in een heel grote ruimte. Het was voor ons dus een uiterst geslaagde show.”

CI en hifi

“We hebben het voorbije jaar heel veel aandacht besteed aan CI-producten, maar nu is het weer tijd om de pijlen te richten op de 2-channel kant”, verklapt Wiederholtz. Van een audiosegment naar het andere schakelen, en weer terug, dat doet Perlisten al langer. “We slagen er goed om de barrières tussen die twee kanten die sommigen qua speakers zien te overbruggen.” Het grappige is dat Perlisten eerst niet van plan was om meteen ook custom install-producten uit te brengen. Maar, zegt de CTO, toen de hifi-speakers werden ontwikkeld werd het duidelijk dat wat goed is voor het ene, ook goed is voor het andere. “Waarom zou je voor een hifi-speaker dynamisch bereik opgeven [een belangrijk criterium bij bioscoopbouw, nvdr] en bij custom install-speakers hifi-waarden zoals detail en accuraatheid? Als je een speaker correct ontwerpt, doen ze al die zaken correct.”

Duistere kunsten

Wiederholtz en z’n collega’s bij Perlisten voeren research en meten hoog in het vaandel. “We zijn in de basis echt een bedrijf van ingenieurs. Maar soms zijn er dingen die we eigenlijk niet goed verstaan. Noem het maar ‘dark arts’, duistere kunsten. Een mooi voorbeeld is de S7t Limited Edition. Voor die speaker maakten we de slag iets groter bij de woofer en de inductie op de spreekspoel werd gehalveerd. Belangrijke zaken die we wel verwachten te horen, maar toen we luisterden naar detail en precisie in zaken zoals strijkerspartijen, waren we echt verbaasd hoe groot het verschil was. We wisten dat er een verandering zou zijn, maar dat het zo dramatisch zou zijn… dat was een verrassing. Een verandering kwantificeren, dat is soms bijzonder moeilijk. De audiowereld kan soms heel frustrerend zijn als je een wetenschapper of ingenieur bent die alles wil meten.”

Het is duidelijk dat Wiederholtz echt diepe kennis heeft over speakers en akoestiek. Maar toch was niet alles van de eerste dag gepland. Wat de Perlisten-CTO tussendoor toegeeft is dat de DPC-Array echt een ‘ontdekking’ was, die ze op het spoor kwamen toen ze bepaalde zaken wilden onderzoeken. Intuïtie en nieuwsgierigheid hebben ook een rol te spelen.

Vervorming is de vijand

Een van de speerpunten van de R&D-afdeling van Perlisten is de strijd tegen vervorming. Het is een onderwerp dat de laatste tijd wel meer in de kijker staat. Wiederholtz is niet de eerste die opmerkt dat DAC’s en versterkers vergeleken met luidsprekers minuscule hoeveelheden vervorming produceren. “Mensen als Dan (Roemer) en ik hebben al meer dan een kwarteeuw als belangrijkste focuspunt het bestrijden van vervorming. Maar de data werd vaak niet publiekelijk gedeeld. Nu dat iedereen met de gratis REW-software zelf kan meten, is het probleem meer op de voorgrond gekomen.”

Wat ook sterk onderschat wordt, is de interactie tussen speaker en de kamer, merkt de Perlisten-CTO op. Met als bijzondere pijnpunten de vloer en het plafond, “want bijna niemand kan die akoestisch juist behandelen”. Wat meteen een van de slimme zaken aan de Perlisten-designs aanraakt: de gecontroleerde directiviteit of uitstraling. “Veel audiofielen beginnen dan nerveus te worden, want ze denken dat je dan met een kleine hoofdbeweging opeens het geluidsbeeld hoort ineenzakken.” Veel directiviteit hangt samen met een piepkleine sweet spot, denken velen.

Maar dat hoeft zo niet te zijn, stelt Wiederholtz. Er is door Roemer en hem goed nagedacht over hoe een speaker in een kamer staat en hoe directiviteit de akoestische problemen kan omzeilen. Dat leverde meerdere patenten op die recent werden goedgekeurd, voornamelijk rond het DPC-array van drie tweeters die je bij de meeste Perlisten-luidsprekers terugvindt. “Veel mensen veronderstellen dat we gewoon meer tweeters op een hoop hebben gegooid om een probleem op te lossen. Maar eigenlijk zijn de drie tweeters niet gelijk. De twee buitenste tweeters produceren middenfrequenties en enkel de middelste de hoge frequenties.” De DPC-array is niet enkel drie tweeters maar ook een waveguide waarin ze gemonteerd zijn en die de uitstraling controleert. Maar dat geheel op elkaar afstemmen, dat gebeurde niet overnacht. “Ik begon simulaties te doen in COMSOL [fysicasoftware, nvdr­], wat telkens 12-14 uur duurde per keer. Telkens als ik een verandering maakte aan het mechanische design? Weer twaalf uur wachten. Het vereist tijd, moeite, data en ook wat intuïtie. En hoe langer, hoe meer bleken drie tweeters heel interessant. Een bijkomend voordeel was dat we dan tot 1 kHz konden spelen met de tweeters. En die zijn veel lichter en sneller dan een midrange-drivers die meestal die frequenties voor z’n rekening moet nemen.” En de voordelen blijven maar komen, ontdekten de ingenieurs van Perlisten: “Het wordt echt, echt efficiënt. Je krijgt drie keer de belastbaarheid, drie keer de efficiëntie, een derde van de excursie, een derde van de vervorming… al die heel, heel gave dingen vloeiden daar uit voort.”

Gericht muziek spelen

De volgende stap is spelen met de amplitude en fase via de cross-over om de directiviteit te regelen. “Je zal merken dat symmetrie een ding is bij onze speakers. Boven en onder de DRC-array zie je altijd een of twee woofers. Dat is hoe alles werkt. Wanneer je recht voor de speaker zit, bevinden alle drivers zich op dezelfde afstand tot je oor en worden ze opgeteld. Maar als je kijkt naar pakweg het plafond, dan is de afstand van de bovenste woofer korter dan die van de onderste. Dat is een tijdsverschil, waardoor ze elkaar annuleren. Er is blijft geen energie meer over daarboven, waardoor er geen reflecties meer zijn.”

“On-axis [als je recht voor de speaker zit, nvdr] geloven we in neutraliteit. Als het slecht is opgenomen, gaat het slecht klinken. Als het goed is opgenomen, gaat het goed klinken. Weet je, onze speakers hebben geen geaccentueerde hoge tonen of geaccentueerde lage tonen. Dat is ook belangrijk als de kamer erbij komt. Een speaker met veel bas-extensie die in een grotere kamer terechtkomt, zal door de room gain [het ‘versterken’ van lage tonen door de vorm van de kamer, nvdr] boomy en wollig klinken.”

Zo uitgelegd klinkt het idee heel simpel. Maar er komt veel bij kijken, benadrukt Wiederholtz, wat wellicht verklaart waarom weinig luidsprekerbouwers hetzelfde uitgebreide R&D-pad volgen. “Ik denk dat voor een finale validatie en testing het bijna 400 metingen zijn, gaande van impedantieverloop over on- en off-axis metingen en vervorming tot 360° metingen rond de speaker. Het kost veel tijd en moeite, vooral omdat je alles in evenwicht moet brengen. Goede prestaties recht voor de speaker mogen niet ten koste gaan van barslecht geluid als je er schuin voor zit.” Een mooi voorbeeld van een parameter die vaak vergeten worden – terwijl hifi-speakers vaak onder een hoek beluisterd worden. Er wordt immers gewerkt met een stereodriehoek en niet iedereen gaat voor een complete ‘toe-in’. “Het interessante is dat als je wat schuiner luistert, de speakers net iets beter klinken, onder meer om diffractie minder een probleem is.”

Er zijn nog plannen

Wie dacht dat een speaker bouwen gewoon een kwestie is van een kast bouwen en een paar drivers aanbrengen, weet na zo’n betoog wel beter. Zelfs bij iets dat ogenschijnlijk simpel in elkaar zit, kan er veel gemeten en uitgeprobeerd worden. Niet elk merk wil die investering maken, maar het enthousiasme van Erik Wiederholtz tijdens het interviewen maakt wel duidelijk waarom Perlisten het wél doet. Het beeld dat naar voren komt is van een ontwerpteam dat weet wat ze belangrijk vinden en dan het als een uitdaging ziet om die problemen aan te pakken. En eens opgelost pas je het toe bij alle speakers. “Ja, consistentie over alle modellen heen vinden we belangrijk, dat is echt onze designfilosofie. Dat is niet bij alle merken zo…. Bij ons is het gewoon kwestie van kijken wat bij je ruimte en budget past. Als je hoger gaat, dan krijg schaal je gewoon naar hogere SPL’s. Maar de ervaring is altijd hetzelfde, van laag tot hoog.”

Waarheen voor Perlisten dan? Aangezien het merk al een heel breed aanbod heeft met technisch vernuftige, goed klinkende speakers. Er komt nog iets aan, misschien wel nog hoger gepositioneerd, verklapt Erik Wiederholtz. “De designverbeteringen die we weten die mogelijk zijn maar nog niet konden uitvoeren gaan nu geïmplementeerd worden. We kijken naar hoe we de kunst van het luidsprekerbouwen naar een hoger niveau kunnen tillen.”