‘Extemporize’ – F. Schubert/Impromptus D899&935, Fugue D24 in c&a – Shuann Chai, fortepiano
Opname maart 2023, Westvest90, Schiedam – Cobra 0091 – PCM2.0
Jarengeleden – ik denk iets meer dan vijftig – stond ik in de platenzaak van Het Carillon op het Kwinkenplein te Groningen in een afluisterhokje van één vierkante meter met daarin een platenspeler, versterker en twee luidsprekers van Philips (ja, zo ging dat vroeger; één op de grond en één tegen het plafond geschroefd) op advies van een muziekvriend te luisteren naar de impromptu’s van Franz Schubert (1797-1828), Oh ja, er stond nog zelfs een kruk om op te zitten. De zuurstof raakte nogal snel op wat overigens de keuze tot aanschaf ook bespoedigde. Mijn keuze viel destijds op een EMI-opname van Artur Schnabel – ik herinner me dat ik tranen in de ogen kreeg, ja letterlijk! – en sedertdien koester ik deze interpretatie. De elpee kostte een week krantenwijk of daaromtrent.
Nu ligt er een nieuwe opname van deze prachtige muziek op het draaitafeltje van mijn Pioneer cd-speler, in een uitvoering door Shuann Chai. De term impromptu slaat op het improvisatoire karakter en wordt meestal gebruikt voor relatief korte composities voor piano – of zoals in onderhavig geval de fortepiano van dienst. Deze fortepiano is een historisch instrument met zes octaven van Michael Rosenberger uit omstreeks 1820 en in bruikleen gegeven aan Chai door het Muziek Instrumenten Fonds. Schuberts impromptu’s leden een marginaal bestaan tijdens de jaren dat hij ze componeerde in de tweede helft van 1827; slechts de eerste twee uit opus 90 werden gepubliceerd, die van opus 142 werden als te moeilijk beschouwd.
Vandaag de dag behoren deze acht kleine werken tot het repertoire van menig pianist en is geliefd bij het klassieke publiek. En terecht! Shuann Chai speelt prachtig in beide opusnummers die gescheiden worden door twee fuga’s met nummers D24c en D2a (‘D’ staat voor ‘Deutsch’ naar Otto Erich Deutsch die Schuberts oeuvre chronologisch categoriseerde). Vooral nr.1 uit opus 142 speelde Chai recht in mijn hart, zonder de andere tekort te willen doen, want Schuberts muziek raakt je sowieso altijd direct in het hart. Ach, ik zie zijn portret altijd als ik zijn muziek hoor. Wat een genie, wat een dichter van noten, wat een ontroerder.
Voor de opname tekent Ernst Coutinho die inmiddels meer opnames heeft verzorgd voor Cobra Records en dit met verve doet; deze impromptu’s vormen in mijn moerstaal ‘ain pronkjewail’.
‘Viriditas’ – Sibil•la Ensemble
Opname september 2023, Westerkerk, Enkhuizen – TRPTK0120 – DSD2.0 en 5.0, PCM2.0
Het mystieke concept van Viriditas is afkomstig uit de theologische geschriften van de Duitse Benedictijnse abdis en componiste Hildegard von Bingen (1098-1179). Viriditas symboliseert de levendige, sprankelende energie die door de wereld trekt en de essentie van de natuur en flora. Het album bestaat uit 12e– en 13e-eeuwse gezangen en wereldlijke liederen die de kracht van de natuur vieren, en oude tradities en rituelen uit Duitsland, Spanje, Frankrijk en Cyprus combineren.
TRPTK’s vernieuwende idee om een videoalbum te maken, uniek in zijn soort, neemt u mee in een meeslepende filmische ervaring van deze middeleeuwse liederen, opgenomen in de prachtige 15e-eeuwse Westerkerk in Enkhuizen. De video-download wordt geleverd in een MKV-container met (4K UHD of HD) Blu-ray kwaliteitsvideo’s, met stereo 192kHz/24bit LPCM, 5-kanaals 96kHz/24bit DTS HD MA, evenals 5.1.4-kanaals Auro-3D en Dolby Atmos TrueHD. Ik waande me in de locatie van opname, zijnde de Westerkerk in Enkhuizen niet alleen dankzij de fabelachtige geluidsregistratie, maar ook het beeld mocht er zijn (Jonas Sacks tekende er voor); vandaar die eerder aangehaalde tijdmachine… Kristia Michael, zangeres en bespeler van de gotische harp, omschreef ik – (on)eerbiedig gezegd – als een mengeling van Montserrat Figueras en Emma Kirkby. De eerste is bekend van de prachtige opnames op het label Alia Vox met Hespèrion XX en Kirkby met Gothic Voices op Hyperion uit 1981 met een Record Award van Gramophone en die ik vaak gebruikte bij het testen van luidsprekers: in sommige gevallen is de tweeter van de onderhavige luidspreker inderdaad een giller.
Nu heb ik in mijn lange leven in de audio slechts een keer eerder een studio gehoord zo onwaarschijnlijk mooi en dat was bij Bert van der Wolf van het label The Spirit of Turtle met een opname van het tripelconcert van Beethoven op Challenge Records. Maar goed, terug naar Utrecht. Hier was de weergave haast tastbaar. Wat een feestje om deze jonge musici te horen en te zien. Met zoveel overgave en intensiteit, maar tegelijk ook met een speels gemak. Wow. Ga gauw naar https://trptk.com.
Dvořák / Symfonie 9 ‘Uit de nieuwe wereld’ – Bamberger Symphoniker / Jakub Hrůša, dirigent
Opname 11&12 april 2023, Joseph Keilberth Saal, Bamberg – Accentus Music ACC40626
Box met 4-LP 180 gram ‘Direct-to-Disc’ / 45RPM
Op een regenachtige maandagmiddag midden november toch een feestje: de DHL-chauffeur met een kloek kartonnen pakket, goed beschermd tegen beschadiging, met daarin een prachtige lp-doos met daarin Dvořáks Negende Symphony ‘Uit de nieuwe wereld’.
Muziekrecensent Jan de Kruijff schreef op de site musicalifeiten.nl: “Dvořák zelf noteerde over het werk “dat de invloed van Amerika kan worden ervaren door iedereen die over een neus beschikt”. Maar de door Amerikaanse beïnvloede ritmische patronen en melodieën zijn veranderd in een uitdrukking van uiterst heimwee en dus van de Tsjechische geest. De muziek is eindeloos melodieus en briljant georkestreerd voor groot orkest en dat is maar goed ook want zo vormt de betrekkelijk grote lengte geen bezwaar om geconcentreerd te blijven luisteren.”
Zelf kan ik er ook geen genoeg van krijgen – overigens net als van zijn Achtste – waarbij ik eerder de Boheemse natuur met haar prachtige bossen en glooiende velden voor ogen zie. Wellicht kreeg de componist ook dezelfde beelden te zien toen hij de natuur introk van Iowa. Onlangs was ik weer in zijn geboortedorp Nelahozeves, net boven Praag en langs de Moldau en Elbe een fietstocht aan het maken en zag hoe zijn geboortehuis in verval aan het raken was. Vragend aan enkele werklieden die het parkje ernaast aan het maaien waren of dat huis niet eens grondig gerestaureerd diende te worden, was het antwoord gelukkig bevestigend. Het huis ligt op steenworp afstand van het treinstationnetje waar de jonge Antonín waarschijnlijk een fervent liefhebber van treinen door is geworden. Weer iets verderop ligt een prachtig kasteel van de familie Lobkovic dat wegens de hoge onderhoudskosten inmiddels aan de Tsjechische staat is overgedragen. Wat een prachtig land toch dat Tsjechië.
Maar nu naar die kloeke elpee-box. De symfonie is in april 2023 opgenomen als ‘direct-to-disc’. De Emil Berliner Studios tekenden voor de opname en er zijn 1893 exemplaren, het jaar van de première in de Carnegie Hall in New York, geperst. De drie microfoons: twee Neumann M49 voor linker- en rechterkanaal en één Josephson C700S als center. De vergelijking met de beroemde Decca Tree uit de zestiger jaren doemt hier op… De muziek is via een analoge mengtafel direct op een zogenaamde lacquer gesneden met een speciale snijkop die uit twee bewegende spoelen bestaat die onder een hoek van 90 graden staan: één voor het linker- en één voor het rechterkanaal. Bewegingen van beide spoelen worden overgebracht naar een snijnaald met een scherpe driehoekige punt, stylus genaamd, aan het uiteinde. De stylus voor het snijden in zachte lak wordt verwarmd en is gemaakt van saffier- of robijnedelstenen en snijdt een spiraalvormige V-vormige geluidsgroef in een laag van nitrocellulose op een aluminium schijf, de lacquer. Matrijzen voor het persen van platen worden vervaardigd uit zo’n lacquer door middel van een driestaps procedé in elektrolytische baden. Het is aan te bevelen om dit zo snel mogelijk met reeds gesneden lacquers te doen om vervormingen van groeven veroorzaakt door hitte en andere omgevingsfactoren te voorkomen. Een delicaat proces, maar het resultaat mag er zijn!
In de uitvoerige documentatie – in prachtig drukwerk mét certificaat – wordt melding gemaakt van een technisch detail: aan het einde van deel drie kwam de paukenslag aan het eind voor de groefdiepte te luid in de lacquer terecht. Normaliter kan dat met de ‘variable feed control’ van een halve omwenteling worden gecorrigeerd, maar in een D2D recording kan dat niet. En wat hoor je dan? Een kortstondige afbreking waardoor de lacquer net niet helemaal aan de gestelde technische eisen voldoet. Het is zoals het is. Maar… aangezien kant C met het derde deel Scherzo. Molto vivace artistiek de beste take was, is de één na beste take nog eens op kant F geplaatst, maar dan zonder afbreking. En omdat er dan nog een plaatkant vrij is, staat op E de Waltz op.54 no.1. Sympathiek hè? Een klankjuweel van een opname en voor wie meer wil weten kan op https://accentus.com/discs/626/ terecht voor meer informatie.
‘Amsterdam 1850’ – Geisler Ensemble / Florencia Gómez, fluit
Opname Lutherse kerk, Haarlem, februari 2023 – NavisClassics NC24014 – PCM2.0
“Original instruments are extremely capricious and fragile, so finding each other in this chamber music work is an experience of deep friendship, hard work, patience, and joy in the results…”, aldus het slot van de inleidende teksten bij deze nieuwe opname van het label Navis Classics. Ik neem gemakshalve even aan dat je het Engels machtig bent dan wel de strekking duidelijk is. Op de vraag aan opnameleider Daan van Aalst hoe het nu precies zit met de zuiverheid van de instrumenten, met name de hoorn, kreeg ik het volgende antwoord: “Onzuiverheid is voor mij geen issue, sterker nog ze intoneren juist vaak heel rein maar de tonen spreken soms verschillend aan. Dus er kunnen tonen klinken die plots heel anders van kleur zijn”. Geen speld tussen te krijgen!
En hoe vertaalt zich dit in de ‘beleving’ om maar eens een modewoord te gebruiken? Nou, gewoon héérlijk om naar te luisteren. Geen steriele aan alle kanten schoongepoetste en gelikte muziek – zeg maar ge-AI-t – maar een hoog erbij-zijn-gehalte. En dat is toch de essentie van High Fidelity. En Theo wat biedt deze opname aan fraais? Van Johannes Meinardus Coenen (1824-1899) Windquintet in a, van Benoit Tranquille Berbiguier (1782-1835) Duo Concertante op.2 no.1 en tot slot van Mathieu-Andre Reichert Rêverie (1830-1880) for flute and piano. Maakt onbekend bemind!
‘Balagan’ – Diverse componisten – Noa Wildschut, viool / Pablo Barragán, klarinet / Frank Dupree, piano / Anton Spronk, cello
Opname juli 2022, SWR Studio Kaiserslautern – Accentus Music ACC30643 – PCM2.0
Zo, ga er maar eens voor zitten: dit swingt de pan uit. Hoezo klassieke muziek saai. Deze glimmer van Accentus Music opent met Trio voor klarinet, viool en piano van Paul Schoenfield (1947-2024) een levendig en energiek werk in vier delen met elementen uit klassiek, jazz en volksmuziek, lees klezmer.
Vervolgens van Claude Vivier (1948-1983) met een stuk voor viool en klarinet, van Béla Bartók (1881-1945) met het driedelige Contrasts, van Ernest Bloch (1880-1959) Prayer in een arrangement van Thomas Beyer, van Eden Ahbez (1908-1995) Nature Boy gearrangeerd door Frank Dupree, om te besluiten met Greetings from the Balkan van Béla Kovács (1937-2021) in een bewerking eveneens van Frank Dupree. Wat een heerlijke muziek, wat een feest. Kópen of streamen mensen!
‘La Guitaromanie’ – Izhar Elias, gitaar
Opname september 2023, Lutherse kerk Haarlem – Cobra Records Cobra 0092 – PCM2.0
Tegen beter weten in luisteren wij thuis naar muziek die eigenlijk niet ‘past’. Stel je eens voor hoeveel leden van een orkest dat op het podium zit bij de opname plaats kunnen nemen op de beschikbare stoelen in de ruimte van weergave? Hifi is derhalve een suggestief fenomeen en niet voor niets jaren geleden treffend verwoord in de slogan ‘venster op de concertzaal’ en voor mij nog steeds een evident statement. Maar wat ik al jarenlang beweer is dat het weergeven van gitaarmuziek in onze huiskamers uitstekend ‘past’. En dit begrepen ze in de achttiende eeuw heel goed.
Talloze componisten bewerkten hun composities ook voor gitaar, opdat het uitgevoerd kon worden in huiselijke kring en waarbij de aanschaf van een piano financieel voor velen te gortig was. Op deze nieuwe uitgave van Cobra Records is het ruim een uur smullen geblazen van werken van de Italianen Francesco Molino, Filippo Gragnani, Fernando Carulli en de Tsjech Wenzel Matiegka. Zou het vervelen hoor ik je al zeggen? Nee! En dit is natuurlijk een verdienste van gitarist van dienst Izhar Elias, maar óók van de klankrijkdom van dit prachtige instrument – de composities worden gespeeld op drie originele 19de-eeuwse gitaren van beroemde bouwers uit die tijd – en dankzij toonmeester Tom Peeters is deze cd een glashelder venster op de huiskamer van die tijd geworden.
‘Wunderkind Felix’ – Diverse werken
Opname november 2023, Waalse kerk, Amsterdam – Channel Classics CCS46924 – PCM2.0
Sommige mensen in mijn omgeving zijn een grote bron van inspiratie, nóg of geweest. Op muzikaal vlak bedoel ik dan. Zo is dat zeker Patrick van der Linden als dirigent van het koor waarop ik nu zo’n dertien jaar zit en onder zijn bezielende leiding veel plezier aan uitvoeringen van vooral de ‘grote’ werken heb beleefd. Zijn oneliners geuit tijdens de repetities staan mij nog steeds bij – hij nam twee jaar geleden afscheid van dat koor met een uitvoering van Mendelssohns oratorium ‘Paulus’ – en één daarvan wil ik jullie niet onthouden: “Na de liefde is legato zingen het hoogste goed”. Het is er eentje die blijft hangen! Maar zeker ook de uitleg bij de uit te voeren werken mochten er zijn. Die verdiepingen waren altijd verhelderend en inspirerend.
Gelukkig ben ik Patrick niet uit het oog, noch oor verloren. Zijn concerten bezoek ik zoveel als de tijd mij toelaat. Ik doel dan op de concerten met ‘zijn’ Ars Musica, bestaande uit een orkest en een koor met jonge musici. Met enige nadruk op jonge. Zo ook de solisten die geëngageerd worden. Daarnaast verheugt het mij zeer dat Patrick en zijn Ars Musica niet langer afhankelijk zijn van privaat gefinancierde opnames, maar nu ‘onderdak’ gevonden hebben bij Channel Classics en waarbij producer en recording engineer Jared Sacks de kwaliteit van beide ensembles heeft onderkend en toegevoegd aan de catalogus van dit internationaal vermaarde label. Volkomen terecht.
Patrick steekt zijn bewondering voor Felix Mendelssohn en zijn zus Fanny niet onder stoelen of banken. De concertserie, lopend van oktober tot begin november is daarvan een mooi voorbeeld. Minstens zo’n mooi voorbeeld is onderhavige release onder de titel ‘Wunderkind Felix’ met daarop een vijftal voorbeelden van Felix’ compositorisch talent: het Kyrie voor koor en orkest, de symfonie voor strijkers, het Ave Maris Stella, vervolgens symfonie nr.1 en tot slot de cantate Wer nun den lieben Gott lässt walten waarin sopraan Nanette Mans (ook te horen in het Ave Maris Stella) soleert én excelleert. Ik beveel deze opname dan ook van harte bij jullie aan en laat het niet alleen een kennismaking zijn met de componist Felix Mendelssohn, maar zeker óók met dirigent Patrick van der Linden en zijn fantastische ensemble(s) Ars Musica. Een regelrechte aanrader.
‘Lebenswanderung’ – F. Liszt / R. Franz – Liedtranscripties – Alexandra Kapitein, piano
Opname augustus 2023, Studio 1 MCO Hilversum – TRTPK TTK0111 – DSD2.0 en 5.0, PCM2.0
“Hier maakt Liszt ware ‘Lieder ohne Worte’ omdat de poëzie en tekst, cruciale elementen van liederen, ontbreken. Het is fascinerend om te horen hoe Liszt de poëtische inhoud vertaalt naar het muzikale verhaal, waardoor een extra interpretatieve laag ontstaat die de symbolische inhoud van het gedicht versterkt.” Mooi gezegd en als eigenaar van inmiddels zestien versies van deze liedcyclus – Winterreise – van Franz Schubert en bestaande uit 24 liederen zou je haast aannemen dat ik er wat ‘kijk’ op heb. Maar dat is maar schone schijn: deze getoonzette gedichten blijven mysterieus en donker ook voor zo’n doorgewinterde luisteraar als ik.
Kapitein heeft een keuze gemaakt van twaalf liederen uit die Winterreise en aangevuld met twaalf van een voor mij onbekende liedcomponist: Robert Franz. (Wie meer wil weten over die Winterreise dan staat een en ander te lezen op https://quad-raad.nl/blog/9-blog/31-studiobezoek-trptk. Met een opname van een complete uitvoering door bariton Michael Wilmering met aan de vleugel Daan Boertien.) Terug naar Robert Franz. Als tijdgenoot van Felix Mendelssohn, Hugo Wolf en Robert Schumann bleef Franz ondanks hulp van Schumann en bewondering van Franz Liszt onbekend. Mooi dat Alexandra Kapitein aandacht aan Franz’ oeuvre besteedt op deze zilveren schijf! Hulde voor haar briljante spel en ook voor de opname.
Trevor Grahl – ‘Of Ancient Days’ – Trevor Grahl en Francesca Ajossa, orgel
Opname januari 2023, Orgelpark, Amsterdam – Cobra Records Cobra 0089 – PCM2.0
Je altijd al afgevraagd hoe bij het ontstaan van de aarde het geklonken moet hebben en hang je de theorie aan dat er éérst muziek was en toen pas spraak? Hier is dé, nee liever één oplossing van voornoemd vraagstuk. Als koorzanger tijdens de uitvoering van Die Schöpfung van Joseph Haydn vorig jaar dacht ik een antwoord op deze voor mij – en voor jou? – prangende vraag gekregen te hebben, maar wordt nu ‘overruled’ bij het beluisteren deze cd van Cobra Records.
Voor het complete ‘verhaal’ verwijs ik graag naar het booklet, ook in onze moerstaal, ter verduidelijking van Grahls bedoelingen. Ik leg de pen nu neer en ga met open mond deze bijzondere opname/compositie verder beluisteren. Oh, nog even dit: ‘Of Ancient Days’ is briljant opgenomen door Ernst Coutinho. In één woord hulde!
J.F. Fasch – Sonatas – Ensemble Barucco
Opname augustus 2020, Kartause Mauerbach – Accentus Music ACC30644 – PCM2.0
Johann Friedrich Fasch (1688-1758) was een tijdgenoot van J.S. Bach en G.F. Händel om maar eens twee belangrijke barokcomponisten te noemen. Fasch was onder andere werkzaam aan het hof van een zekere Wenzel Morzin in Praag die Fasch zelfs door bleef betalen voor zijn composities toen deze al vertrokken was naar Duitsland om een betrekking te aanvaarden aan het hof van Anhalt-Zerbst (nabij Magdeburg).
Net als bij Bach was de baan als kapelmeester niet eenvoudig: elke week nieuwe cantates afleveren – of bestaande van o.a. G.P. Telemann bewerken – naast de werken voor ‘tussendoor’, oftewel tot genoegen van de keurvorst voor feestjes en partijtjes. Zo zijn zes Sonatas op deze door de Oostenrijkse Omroep opgenomen cd bijeen gespeeld door Ensemble Barucco op een frisse en vrolijke wijze. Een cd voor de liefhebber van onderhoudende muziek en die niet snel zal vervelen.
Dit artikel is geschreven door Theo Wubbolts
Reacties (1)