Filmen met natuurlijk licht – zo werkt het

Zon

De belangrijkste natuurlijke bron is zonlicht. De kwaliteit en hoeveelheid licht die aanwezig is, is afhankelijk van verschillende variabelen, met name het weer en het tijdstip van de dag. Er zijn voor- en nadelen als het gaat om filmen met natuurlijk licht. Want de kwaliteit van het licht kan niet kloppen, maar is bijvoorbeeld ook moeilijker te controleren. Het licht verandert voortdurend, dus je moet snel werken.

Intensiteit

De intensiteit van een lichtbron wordt vaak de hoeveelheid licht genoemd. In feite is intensiteit een term die wordt gebruikt om te beschrijven hoeveel licht er op een onderwerp valt. Bij natuurlijk licht kan de intensiteit variëren afhankelijk van het tijdstip van de dag en het weer. De intensiteit van natuurlijk licht is bijvoorbeeld op een heldere dag rond het middaguur veel hoger dan op een stormachtige dag of een paar uur voor zonsondergang (als het Gouden Uur nadert).

Luminantie

De luminantie of helderheid van het hemellicht verandert constant, maar langzaam, zodat we er ons niet bewust van zijn. Bij een wolkenloze hemel zien we een blauwe lucht. Zijn er wolken, dan is de kleur van de hemel weer anders. De hoek van inval bepaalt tijdens het verloop van de dag deze kleurtemperatuur. Hoe lager de zon staat aan de horizon, hoe kleiner de invalshoek van het licht ten opzichte van het aardoppervlak wordt. Dit is vooral zo tijdens de ochtend en avond en tijdens de winter de hele dag. Bij zonsondergang zien we de hemel geleidelijk van blauw-groen naar oranje-rood en purper verkleuren. Het gouden uur.

2000 Kelvin => zonsopkomst en zonsondergang

3500 Kelvin => uur na zonsopkomst

5600 Kelvin => standaard daglicht

6000 Kelvin => middagzon

7000-10000 Kelvin => zware bewolking

De Kelvinwaarde geeft de kleurtemperatuur aan. Hoe hoger, hoe ‘koeler’.

Kleurtemperatuur

Een ander belangrijk kenmerk waarmee u rekening moet houden bij het gebruik van natuurlijk licht, is de kleurtemperatuur. De kleurtemperatuur van natuurlijk licht verandert gedurende de dag. Dit komt door het feit dat de aarde om de zon draait en de positie van de zon aan de hemel verandert. Dit zorgt ervoor dat verschillende golflengten van licht op verschillende tijdstippen van de dag te zien zijn en dus verschillende kleurtemperaturen.

Het Gouden Uur

Het Gouden Uur is het tijdstip ongeveer een uur voor zonsondergang (of na zonsopgang). Dit tijdstip wordt zo genoemd, vanwege de warmere kleurtemperatuur die het natuurlijke licht op dit moment heeft. De richting van het licht is veel aantrekkelijker en de lichtkwaliteit is wat zachter. Rond het middaguur is de kleurtemperatuur minder ‘warm’.

Het Gouden Uur een van de meest begeerde perioden van de dag om met natuurlijk licht te filmen.  Want het levert prachtige en vaak dramatische opnamen op.

Richting

De positie van de zon aan de hemel heeft niet alleen invloed op de kleurtemperatuur, maar ook op de richting van het licht wanneer dat het onderwerp raakt. Dit is belangrijk, afhankelijk van wat u wilt filmen.

Als u bijvoorbeeld veel close ups maakt, wordt het natuurlijke licht ‘s middags naar beneden gericht op een onderwerp (op het hoofd). In plaats daarvan kun je dichter bij het tijdstip van zonsopgang of zonsondergang filmen om het natuurlijke licht van de zijkant binnen te laten komen; of het kan dan worden gebruikt als achtergrondverlichting of randverlichting.

Je kunt natuurlijk hulpmiddelen zoals reflectoren en weerkaatsend licht gebruiken om de richting van het natuurlijke licht te veranderen.

Kwaliteit

Ten slotte is de kwaliteit van natuurlijk licht ongetwijfeld een kenmerk om in gedachten te houden. Denk bij lichtkwaliteit aan hard en direct licht versus zacht en diffuus licht.

De kwaliteit van het licht dat je nodig hebt, hangt af van wat je filmt. De meeste close-ups hebben bijvoorbeeld zachter, diffuus licht nodig. Dit kan worden bereikt door dichter bij het Gouden Uur te fotograferen of op een bewolkte dag wanneer de wolken het zonlicht verspreiden.

Binnen- en buitenfunctie

Natuurlijk licht is natuurlijk een geweldige lichtbron voor filmopnamen buiten. Maar het is ook een geweldige manier om het filmen binnen te belichten: als natuurlijk licht door ramen en deuren in een ruimte stroomt, krijgt het op interessante manieren vorm. Afhankelijk van de locatie kan licht door een raam alles zijn wat je nodig hebt.

Gemak

Omdat de zon er altijd is, kan het gebruik van natuurlijk licht ontzettend handig zijn. Als je weet hoe natuurlijk licht werkt en je opnamen kunt afstemmen op het weer en de tijd, hoef je alleen maar naar je locatie te komen met je onderwerp, camera en mogelijk een paar reflectoren. Zware lampen zijn niet nodig.

Gevarieerd

Omdat natuurlijk licht zo sterk wordt beïnvloed en gemanipuleerd door het weer en het tijdstip van de dag, zorgt natuurlijk licht voor afwisseling. Natuurlijk licht kan koel of warm zijn. Het kan intens of subtiel zijn. Het kan ook hard en direct zijn of het kan zacht en diffuus zijn. Wat je nodig hebt, is afhankelijk van de omstandigheden van de shoot. Maar over de kenmerken van het natuurlijk licht heb je geen controle. Daarom kiest men ook vaak voor kunstlicht.

Nadelen

Tot nu toe klinkt natuurlijk licht als de ultieme lichtbron. Het heeft echter ook nadelen die ervoor zorgen dat filmers en fotografen voor kunstmatige lichtbronnen kiezen.

Zoals gezegd, hangt de kwaliteit van natuurlijk licht grotendeels af van variabelen waar we geen controle over hebben, zoals het tijdstip van de dag en het weer. Hierdoor kan natuurlijk licht extreem vluchtig en onvoorspelbaar zijn. En moet je dus heel snel werken, waarbij het risico groot is dat je door het wisselende weer heel veel verschillende shots krijgt van een en dezelfde situatie.

Kunstlicht daarentegen kan worden gecontroleerd en kan veel consistenter zijn. Met kunstlicht hoef je niet te wachten tot een wolk de zon weer bedekt. Kunstlicht kan direct worden verplaatst en omgeleid.

Beeldkwaliteit

Bij het gebruik van natuurlijk licht heb je niet altijd de volledige controle over de intensiteit van het licht. Dit kan ertoe leiden dat je het gebrek aan intensiteit compenseert door de ISO te verhogen of in het algemeen de balans van de belichtingsdriehoekinstellingen in gevaar te brengen. Dit kan leiden tot meer ruis of korrel in de opname.

Kunstlicht zal echter consequent dezelfde lichtintensiteit uitstralen, zodat u het gewenste beeld kunt bereiken. Met kunstlicht kun je ook gewoon meer licht toevoegen als je afbeelding onderbelicht is in plaats van je ISO te verhogen.

Gebruik een ND-filter

We hebben dus niet altijd controle over de intensiteit van natuurlijk licht, maar met een grijsfilter met neutrale dichtheid, ook wel een ND-filter genoemd, kunnen we echter een deel van het licht dat de camera binnenkomt wegsnijden.

ND-filters zijn geweldig als je echt een gewenst diafragma of een gewenste sluitertijd hebt waarmee je wilt filmen en deze niet wilt wijzigen omwille van de belichting (en er toch te veel licht binnenkomt). Deze filters hebben ook unieke effecten op de textuur van een afbeelding en kunnen bewegingsachtige eigenschappen vastleggen in een stilstaand beeld met alleen natuurlijk licht.

Er zijn ND filters in verschillende sterkten. Een ND16 filter houdt bijvoorbeeld 3 stops licht tegen en een ND64 filter houdt 6 stops tegen. Dat betekent dat je de sluitertijd van jouw camera 3 of 6 stappen langer zet. Je krijgt een cinematografisch effect door het creëren van de juiste hoeveelheid motion blur. Hierdoor voelen de bewegingen in het beeld vloeiend en natuurlijk aan. Om dit te bereiken stem je de sluitertijd af op het aantal frames per seconde. Dat doe je in de verhouding: 1/ (2 x het aantal frames per seconde). Film je bijvoorbeeld in 4K resolutie met 25 frames per seconde, dan stel je de sluitertijd in op 1/50 sec.

Gebruik het weer in je voordeel

Het weer heeft van nature van invloed op natuurlijk licht, is absoluut niet te controleren, maar kan wel worden voorspeld. Check gewoon altijd nauwkeurig het weerbericht. Wil je gezichten filmen, dan heb je diffuus licht nodig. Een dunne laag wolken op een bewolkte dag zal het licht verspreiden, zodat je de portretten kunt maken die je voor ogen hebt. Tot de zon ondergaat…

Geschreven door Pieter Reintjes