Review: Primare I15 en CD15 Prisma – een zalig duo

Deja-vu?

Nu heeft onze Max (Delissen) onlangs al een mooie review geschreven over de I15 Prisma met interne dac en netwerkspeler inclusief de DD15 cd-transport. Het zojuist door ons ontvangen duo is optisch identiek, maar hierbij heeft de door ons ontvangen CD15 Prisma een analoge line stage en streaming functionaliteit. Hetzelfde geldt voor de I15 MM. In tegenstelling tot de eerder gereviewde ‘digitale’ I15 Prisma heeft de door ons ontvangen I15 MM uitsluitend analoge inputs en een optionele phono stage. Hiermee zijn beide door ons ontvangen componenten duidelijk anders en bovendien voor een bredere doelgroep interessant.

Met name de implementatie van de phonostage maakt de I15 tot een interessante versterker. Deze I15 is hiermee voor zowel de muziekliefhebber met een omvangrijke vinylcollectie als voor diegenen die zich graag in vinyl zouden willen verdiepen interessant. Voor ons is dit in elk geval een goede aanleiding om onze quarts gestuurde volautomatische Technics SLQ-310 direct drive platenspeler weer eens uit de kast te trekken. Het audiofiele juweel uit de vroeg jaren ‘80 voorzien van de laatste technologische noviteit uit dit tijdperk; het T4P element.

Excellente bouw

Het zijn de kleine details waar we bij Primare zo van gecharmeerd zijn. De behuizing is voorzien van een matzwarte coating en het front heeft een foutloos geborstelde, zwart geanodiseerde afwerking. Het subtiel uitgefreesde Primare logo op het front, het grote Primare-logo dat met kracht in de dikke stalen deksel is gestanst en het iets van de kast afstaande bedieningspaneel en de lichte overhang boven de aansluitingen aan de achterzijde voegen extra cachet toe waarmee de Primare zich duidelijk van de massa onderscheidt.

De Primare componenten zijn gebouwd als een Zweedse Volvo. Primare gebruikt hiervoor zwaar plaatstaal met een dikte van 2 millimeter. De behuizing werkt als een kooi van Faraday en de contactvlakken van deksel en het chassis zijn blank gehouden voor een optimaal contact. Hierdoor krijgen magnetische strooivelden van buitenaf geen kans. De bodem van de behuizing is – zoals gebruikelijk bij Primare – voorzien van drie voetjes. Zodoende staat elk Primare component altijd 100% stabiel.

Ondanks dat deze 15 serie in het verre oosten wordt gefabriceerd wordt elke uitgeleverde unit in de Zweedse fabriek optisch geïnspecteerd, op specificatie doorgemeten, wordt alle functionaliteit uitvoerig getest en ondergaat het component tot slot een duurtest. Het component verlaat pas de fabriek wanneer aan alle kwaliteitseisen wordt voldaan.

Nordic power

Primare kiest bij de 15 Serie voor geschakelde voedingen van eigen fabricaat. Nu wordt in de audiofiele wereld vaak gekozen voor een lineaire voeding. Toch heeft een switched power supply voordelen ten opzichte van een conventionele voeding. Deze energie efficiënte voedingen kunnen namelijk enorme krachtreserves leveren en hebben een kleine footprint. Hierdoor kan de fabrikant de behuizing compact houden. Eventuele netvervuiling wordt bovendien effectief geëlimineerd door een interne netfilter.

Prachtig ontstoord

De print achter het frontpanel is geheel omsloten door afschermende kastdelen en wordt slechts door een dunne bandkabel met het mainboard verbonden. Dit is een slimme keuze, omdat de gevoelige audiocircuits hiermee geen hinder kunnen ondervinden van instraling of interferentie vanuit het logic-board met display. Primare heeft deze print in een box achter het frontpaneel gesitueerd en tot een onderscheidende designfeature gemaakt. Geen idee wat u ervan vindt, wij vinden het prachtig.

Primare I15 MM

Het front van de Primare I15 heeft geen overdaad aan knopjes en is uiterst minimalistisch uitgevoerd. De versterker heeft een stand-by switch, een input selector, twee buttons voor de volumeregeling en daar hebben we het wel mee gehad. De centraal geplaatste display geeft alle relevante informatie duidelijk weer en is ook op afstand prima afleesbaar. Voor de overige functionaliteit levert de fabrikant een prachtige slanke C25 systeemafstandsbediening mee.

De achterzijde is voorzien van een vijftal lijningangen waarbij de meest linker ingang, compleet met massaklem, is gereserveerd voor een platenspeler. Wanneer er geen phonotrap is gemonteerd functioneert deze ingang als een normale lijningang. Vervolgens heeft de I15 een lijnuitgang voor bijvoorbeeld een bandrecorder en een pre-out voor subwoofer of eindversterker.

Hiernaast vinden we enkele besturingspoorten voor IR, trigger en RS232. Deze laatste is interessant voor custom install doeleinden. De luidspreker terminals zijn van hoogwaardig kwaliteit en bieden plaats aan banaanstekers, blank draad en spades. Geheel rechts de powerswitch en netspanningsaansluiting met een gemakkelijk toegankelijke glaszekering. De I15 wordt geleverd met aansluitkabels en een handige fase detector. Hierover later meer.

Interne techniek

De versterking van de Primare I15 wordt verzorgd door een Hypex UcD102 klasse D module. Deze krachtige en energie efficiënte versterker heeft een lineaire frequentieresponse, ongeacht het gedrag van de luidspreker. De versterker levert een uiterst stabiel uitgangsvermogen van 60 Watt per kanaal aan 8 Ohm en 100 Watt aan 4 Ohm. We prijzen de keuze van Primare voor het in Groningen gevestigde Hypex Electronics. De versterkers van Hypex behoren namelijk wereldwijd tot de absolute top in klasse D versterking.

Het mainboard biedt plaats aan een optionele RIAA-phonostage. Deze is eenvoudig qua opbouw en hier maakt Primare gebruik van de hoogwaardige OPA2134UA opamps van Burr Brown. De MM-phono module kan ook naderhand door Primare worden geleverd en deze kunt u, zelfs indien u over twee linkerhanden beschikt, probleemloos binnen vijf minuten zelf monteren. Liever door de dealer laten monteren? Deze doet dit waarschijnlijk met een glimlach voor u.

Slimme keuzes

Primare maakt veelvuldig gebruik van SMD-componenten en mede hierdoor heeft de fabrikant de vormfactor compact kunnen houden. Ook hier zien we slimme keuzes. Primare gebruikt uitsluitend SMD-techniek waar dit geen invloed heeft op de geluidskwaliteit. Op de kritische plekken worden kwaliteitscomponenten gebruikt. De condensatoren die we in de signaalweg vinden zijn van hoge en soms zelfs van audiofiele kwaliteit. De toegepaste elco’s voor de voeding en buffering hebben een maximale werkingstemperatuur van 105 graden en zijn feitelijk overbemeten voor de toepassing in deze versterker. Dit garandeert u in elk geval wel een lange, probleemloze werking.

De signaalwegen zijn kort gehouden en de fabrikant gebruikt heel netjes gasdichte mutingrelais in plaats van transistors. Deze mini-relais zijn dan wel wat duurder dan een transistor, maar hebben geen nadelig effect op de geluidskwaliteit. Bovendien gaan deze doorgaans een mensenleven mee. Alle halfgeleiders in het voedings- en versterkingscircuit worden uitstekend gekoeld. Voor een efficiënte warmteafvoer maakt Primare voor de koeling van de eindtrap handig gebruik van de behuizing.

Functionaliteit

De Primare I15 MM heeft een overzichtelijk instellingsmenu waarin de firmware kan worden geüpgraded, de inputs gelabeld, (automatisch) kunnen worden geactiveerd en waarin diverse settings kunnen worden aangepast. Het enige dat deze versterker niet biedt, is een toonregeling. Maar een toonregeling doet in de regel vaak meer kwaad dan goed en derhalve hoort deze niet thuis op een hoogwaardige en goed klinkende versterker als deze.

Primare CD15 Prisma

Evenals de I15 is de CD15 Prisma eenvoudig van opzet. De bediening is minimaal. De CD15 heeft een stand-by switch, een play/pauze toets en een stop/eject knop. Ook hier eenzelfde centraal geplaatste display die track en streaming informatie duidelijk weergeeft. Boven de display heeft de fabrikant een smalle onopvallende gleuf gefreesd waarin de cd’s kunnen worden geladen.

De CD15 heeft een analoge lijnuitgang en zowel een optische (maximaal 24-96 kHz) en coaxiale (maximaal 24-192 kHz) digitale uitgang, een USB-A poort voor USB-audio (maximaal 5,6 MHz DSD) en een RJ45 netwerkaansluiting. Geheel boven twee antenne-aansluitingen voor WiFi en Bluetooth. Hiernaast vinden we net als bij de I15 Prisma versterker besturingspoorten, een powerswitch en een netspanningsaansluiting. Ook bij de CD15 wordt een handige fasedetector, bekabeling en een C25 systeemafstandsbediening meegeleverd.

Interne bouw

Deze Primare CD15 Prisma heeft een vergelijkbare modulaire bouw als de I15 MM. De switched power supply is met een connector verbonden met het mainboard en door het ontbreken van point-to-point bekabeling is de kans op instraling in de gevoelige audiocircuits nihil. Het CDM-M10 slot loading loopwerk is afkomstig van Philips en behoort tot een van de meest stabiele en betrouwbare loopwerken in zijn klasse.

Het mainboard biedt plek aan een wireless module en een dac module. De dac module is voorzien van een 2-kanaals AK4490EQ ‘Velvet Sound’ dac van AKM. Deze digitaal naar analoog omzetter heeft zich sinds de introductie in 2012 al ruimschoots bewezen. De dac heeft een maximale bitbreedte en sample frequentie van 32 bit-768 kHz bij PCM en 11.2 MHz bij DSD. Ondanks deze dac al best op leeftijd begint te raken is dit nog steeds een van de best klinkende en meest gebruikte dac’s in de audio industrie.

Primare gebruikt in de CD15 Prisma een snelle STM32F103 processor van ST Micro Electronics. Deze processor heeft een 32-bit ARM processor met een Cortex M3 CPU Core en een kloksnelheid van 72 MHz. Een snelle processor is niet zozeer belangrijk voor een snelle response en bediening, maar veel meer voor het omzetten van de verschillende digitale streams die aan de dac worden aangeboden. Hoe sneller de processor, des te hoger de geluidskwaliteit na het conversieproces. Zeker bij highres PCM en DSD streams.

Multifunctioneel getalenteerd

Waar de DD15 cd-transport uitsluitend Redbook cd’s afspeelt is deze CD15 Prisma, ondanks de naam anders doet vermoeden, een speler die met zo ongeveer alle digitale audioformaten overweg kan. We kunnen dan ook wel spreken van het spreekwoordelijke schaap met de vijf poten. Ja, deze bestaat dus echt. Bij Primare. Misschien zult u zich afvragen waarom Primare nog steeds aandacht schenkt aan het medium uit begin jaren ‘80 terwijl streaming audio op dit moment dé standaard is. Simpel. Vele muziekliefhebbers hebben door de jaren een omvangrijke collectie opgebouwd van vele honderden tot enkele duizenden albums. Ja, deze nemen meer ruimte in dan een compacte NAS, maar er is iets dat een compact disk wel heeft dat bij een digitale stream, ondanks de toename in geluidskwaliteit bij hogere resoluties, ontbreekt.

Spiegel naar het verleden

Waarom hechten we ons zoveel aan een tastbare informatiedrager terwijl de informatie feitelijk identiek is aan een stream? Geen idee. Misschien dat het voor u anders is, maar uw auteur weet van elk van de muziekalbums door wie deze is aanbevolen, waar deze is verkregen en de vele herinneringen die er sinds de aankoop aan kleven. Juist dit zorgt voor een extra dimensie wat vaak niet wordt ervaren bij het selecteren van een icoontje of ASCII-regeltje in de streaming app. Hierom zou ondergetekende nooit afscheid willen nemen van de tastbare muziekcollectie en volledig overstappen op streaming audio. Het menselijk brein is toch maar een raar ding. Of uw auteur. Aan u de keuze.

Gelukkig snapt Primare de nostalgische gevoelens van de muziekliefhebber en hebben de slimme Zweden een digitale speler ontwikkeld waarmee we niet hoeven te kiezen. Deze slimme CD15 Prisma kan echt alles. De speler slikt Redbook cd’s, speelt highres muziekbestanden vanaf NAS en streamt muziek vanaf het internet, zodat u vele tienduizenden gratis internetradiostations en vrijwel elk uitgebracht muziekalbums kunt afspelen met een eenvoudige internetconnectie.

Online streamingdiensten

Wanneer u muziek van Spotify, Google Play, TIDAL, Deezer, Qobuz, Soundcloud of TuneIn Radio naar de Primare wilt streamen kunt u dit snel via Bluetooth, Airplay of Chromecast vanuit de betreffende streaming app. Even op de smartphone of tablet de juiste audio device aantikken en binnen een paar seconden zingt de Primare als een Scandinavische zangvogel.

Om de Prisma 15 series optimaal te benutten adviseert Primare de Google Home app te gebruiken. Met een paar klikken is de registratie voltooid en kan een ‘huis’ worden aangemaakt waarna de Prisma in een Google Home multiroom omgeving met de smartphone of tablet kan worden bediend. Wanneer u ook een Google Assistent in huis heeft, kunt u de Prisma zelfs met gesproken commando’s bedienen. De Prisma 15 serie is in combinatie met Google Home dus helemaal bij de tijd.

Prisma App

Omdat vele DLNA streaming apps voor iPhone en Android niet altijd even vlot of intuïtief werken, heeft Primare een eigen Prisma streaming app ontwikkeld. Deze Prisma app is alleen beschikbaar voor mobile IOS en Android devices met een schermformaat van 7-inch en groter. Wij installeren de Prisma app voor IOS. Bij het opstarten van de Primare Prisma App worden direct alle Prisma streaming devices getoond en kunnen handig vanuit de app worden aan- en uitgeschakeld. Vanuit de Prisma app kan snel worden geselecteerd tussen de muziekbronnen, de queue en playlists worden getoond. Ook kunnen de verschillende zones vanuit de app worden bediend. Tot slot kunt u ook alle settings van het Prisma apparaat worden aangepast.

NAS of muziekserver

Voor een optimale streaming ervaring adviseert Primare een NAS van Synology in combinatie met de Synology MinimServer plugin voor een optimale werking, maar de Prisma streaming apparaten werken in principe met alle UPnP/DLNA muziekservers. Vanuit de Prisma app kunt u vervolgens overzichtelijk door de albums, artiesten, genres, playlists en songs bladeren. Wij hebben de CD15 Prisma getest met onze Netgear ReadyNAS 314 en maken hierbij gebruik van folder browsing. Hierbij kunnen we snel en eenvoudig door onze muziekbibliotheek bladeren zonder deze te hoeven indexeren. Wanneer u al uw albums in een enkele muziekfolder heeft geplaatst, kunt u gebruik maken van de handige selectiebalk geheel rechts in het scherm waarmee u eenvoudig naar de gewenste beginletter van de folder van het album of artiest kunt springen. Heeft u uw bibliotheek opgedeeld in folders en sub folders, dan kunt u eenvoudig via het gestapelde folder icoontje boven in het scherm vanuit een willekeurige sub folder terugkeren in de hoogste folder-hiërarchie. Ook het zoeken van een specifiek album of artiest is eenvoudig via de ingebouwde zoekfunctie.

Welke manier van grasduinen u ook verkiest, deze Prisma app werkt vlot en zeer overzichtelijk. Behalve dat wij deze app als een van de fijnere streaming apps in de markt beoordelen, is het zeker een van de minst kieskeurige. De Prisma app werkt zelfs razendsnel op onze stokoude iPad met IOS 10.3.3. Hulde! Zo hoort het.

ROON

Het streaming platform ROON biedt tot op heden met afstand de meest intuïtieve gebruikersinterface met de hoogste stabiliteit en de meest uiteenlopende streaming mogelijkheden. Alle Prisma producten van Primare worden ten tijde van deze publicatie ROON gecertificeerd. Naar verwachting zal het certificeringsproces van de gehele Prisma line-up binnen afzienbare tijd zijn afgerond en dan is het nog slechts een kwestie van een firmware update en de Prisma device is ROON Ready. Heeft u al ROON, dan kunt u de CD15 voorlopig al via Airplay of Chromecast binnen ROON gebruiken.

Geluidskwaliteit

Wij beluisteren de set van Primare met twee verschillende sets luidsprekers. Een setje goedkope Goodmans Maxim monitorluidsprekers en twee vloerstaande Usher Dancer Mini2 vloerstaande luidsprekers. Hierbij gebruiken we puur zilveren afgeschermde powercables van Dion Audio, Blueberry Signal interlinks en de Blueberry Klang luidsprekerkabels van Boaacoustic.

Om een zo hoog mogelijke geluidskwaliteit te ervaren levert Primare een handige pole checker mee. Deze kunt u gebruiken om de Primare’s met de juiste polariteit op het stroomnet aan te sluiten. Wanneer een component namelijk niet in fase is aangesloten, dan heeft dit een hoorbaar effect. Wanneer u in de gaatjes van de apparaatstekker kijkt en de twee afgeschuinde kantjes naar boven hebt gekeerd, bevindt de fase zich aan de rechter kant. Hierbij staat vaak de hoofdletter ‘L’. Wanneer u het lipje van de pen tegen het rechter gaatje houdt en de pen hierbij oplicht is de netstekker op de juiste manier in de wandcontact- of verdeeldoos gestoken.

Bij een ingeschakelde versterker zonder geluidssignaal valt het ons op dat de versterker vrijwel geen ruis genereert. Ook het opvoeren van het volume voegt geen noemenswaardige achtergrondruis toe. De volumeregeling is bovendien fluisterstil. We kunnen geen enkel tikje of spettertje detecteren. Perfect.

Inspelen

Nieuw uit de doos vallen we meteen voor de warm-neutrale klanksignatuur en het gedetailleerde geluidsbeeld van de I15. De compacte Maxim’s zijn dan wel goedkope luidsprekers, in combinatie met een krachtige en stabiele versterker leveren deze monitors soms een verbazend goede geluidskwaliteit. Tijdens het inspeelproces spelen ze zelfs op een niveau dat we zelden hebben meegemaakt. In het diepste laag missen we natuurlijk wat aan kracht. Toch weet de I15 te overtuigen met een levendige, dynamische weergave.

Usher time!

Wanneer we de Primare’s na een weekje inspelen in onze grote ruimte met onze vloerstaande Ushers laten spelen, valt ons het neutrale ongekleurde karakter van de Primare I15 op. Waar we bij klasse D versterkers soms een wat harde en upfront muziekweergave ervaren, speelt deze versterker juist muzikaal met een meer laid-back karakter. Het geluidsbeeld dat deze Primare set neerzet is breed en heeft behoorlijk wat diepte. De weergave is heerlijk ruimtelijk en de muziek komt mooi los van de luidsprekers. We ervaren een hoge transparantie en kunnen verschillende elementen in de muziek duidelijk van elkaar onderscheiden. De focus is scherp, waarmee stemmen mooi smal worden neergezet en niet gaan zweven.

Het hoog heeft een lichte roll-off zonder dat er aan levendigheid wordt ingeleverd. Nergens ervaren we hardheid of scherpte. Zelfs niet bij de zeer kieskeurige Beryllium tweeters van de Usher Dancers. Het middengebied heeft een flinke kracht en laat snaarinstrumenten er heerlijk uitspringen. Het laag is krachtig, maar nooit overheersend en wordt mooi gelaagd weergegeven. De controle en de definitie zijn werkelijk subliem. Naast de ongekende openheid is ook de strakke, droge laagweergave een van de grote voordelen van een goed klasse D versterkerontwerp.

Streamingkwaliteit

Wanneer we de streaming audio geluidskwaliteit met die van de compact disk vergelijken, valt het ons op dat streams een fractie warmer en voller klinken. DLNA-streams in highres formaat onderscheiden zich duidelijk van het 16 bits 44.1 kHz Redbook formaat. We horen meer detail, blaasinstrumenten worden met meer snelheid weergegeven waardoor de weergave levendiger en vooral realistischer wordt. Met name de diepte en rust in het geluidsbeeld neemt significant toe naar mate de bitrate van de highres streams toeneemt.

Wanneer we enkele AIFF bestanden vanuit onze iTunes bibliotheek via Airplay naar de CD15 Prisma streamen, zijn we onder de indruk van de geluidskwaliteit. Ondanks de inferieure kwaliteit van het Airplay streaming protocol blijven de imagingkwaliteiten voor een groot deel overeind. Internet streams en mp3 muziekbestanden zijn door de hoge compressie uiteraard van mindere kwaliteit, maar klinken desondanks groots, dynamisch en levendig. Heeft u een omvangrijke iTunes bibliotheek met 320 kbps muziekbestanden of luistert u graag naar internetradiostations, dan zult u zeker gelukkig worden met deze Primare CD15 Prisma.

Phonostage

Tot slot beluisteren we ons vinyl met onze vintage platenspeler via de MM-phonostage van de I15 MM. Ondanks de speler, element en naald een hoge leeftijd hebben, beluisteren we de warme en vooral muzikale klanken van vinyl albums. De output van het T4P element is niet heel erg hoog, maar desondanks is de weergave heerlijk ruimtelijk en dynamisch. We verwachten echter dat deze phonostage veel meer in zijn mars heeft wanneer we er een kwalitatief betere speler op aansluiten. Heeft u desondanks een oude platenspeler staan, dan biedt deze phonostage voldoende kwaliteit om onder het genot van een goudblond pilsje te genieten van uw vergeten vinylcollectie.

Ons oordeel

Wij hebben de Primare I15 en CD15 Prisma ervaren als een zalig duo samen. We prijzen de balans die de fabrikant heeft weten te vinden in bouw, optiek en prestaties. De CD15 kan zo ongeveer alles dat van een moderne digitale speler verwacht mag worden. Sterker nog: Volgens de fabrikant is de functionaliteit van de CD15 Prisma gelijk aan de top-Prisma’s en stijgt enkel de geluidskwaliteit naar mate u hoger in de line-up aanbelandt. Ook de I15 MM versterker heeft vele interessante features voor de echte muziekliefhebber. Misschien hadden we wel graag een headphone uitgang gezien, al betekent dit waarschijnlijk dat het aangezicht van de Primare I15 door deze ‘piercing’ wordt geruïneerd. Zullen we deze aansluiting ooit gebruiken? Waarschijnlijk niet en dit zal Primare ook hebben gedacht.

De bediening van de Primare 15 serie is logisch voor jong en oud en de menustructuur is overzichtelijk en eenvoudig. Het scherpe OLED display toont alle belangrijke informatie en draagt bij aan de fijne werking. De Prisma App mag zich scharen onder een van de beste streaming apps in de markt en binnenkort zijn alle streaming Prisma producten zelfs ROON gecertificeerd. Wanneer we alles afwegen is deze door ons gereviewde Primare 15 Serie lastig te overtreffen. De geluidskwaliteit is van verbazend hoog niveau en het klankkarakter spreekt ons bijzonder aan.

Hoe verhouden deze Primare’s zich ten opzichte van de overige merken? Eigenlijk heel goed. De prijs-prestatieverhouding is onovertroffen. Misschien kan deze Primare 15 Series concurrentie verwachten van de E-series van het Duitse T+A of van de Evolution serie van het eveneens Duitse AVM. Beide alternatieven spelen op vergelijkbaar niveau, hebben een vergelijkbare functionaliteit maar hebben wel een significant hogere retailprijs.

Zijn we tijdens de reviewperiode dan van dit fotogenieke duo gaan houden? Nee. Heel eerlijk gezegd niet. We zijn niet van het duo ‘gaan’ houden, maar we zijn van het duo ‘blijven’ houden en dit is een hele knappe prestatie van het in Limhamn gevestigde bedrijf.