De markt van head-fi heeft zich de afgelopen jaren explosief ontwikkeld. In de ooit overzichtelijke markt met van oudsher namen als bijvoorbeeld Koss, Beyerdynamic, AKG en Sennheiser zijn tal van nieuwkomers gearriveerd. Nu moet ik zeggen dat ik niet altijd gecharmeerd ben van wat ik dan aan hoofdtelefoons zie verschijnen. Sommige zijn grof gebouwd of minder verfijnd in weergave, maar andere blinken uit in ontwerp, precisie en detail. Tot deze laatste groep behoort zeker het nog jonge Audeze. In 2009 opgericht, heeft men zich gespecialiseerd in hoofdtelefoons en in-ears. Audeze gebruikt Planar Magnetic Technology en heeft inmiddels een hoogwaardig aanbod opgebouwd in diverse prijsklassen. Het huidige topmodel, de planar-magnetische LCD-5, is verkrijgbaar voor 4999 euro, maar diverse modellen zijn al verkrijgbaar beneden de 1000 euro. Nog niet zo lang geleden waagden de Amerikanen zich zelfs aan een elektrostaat, de CRBN. Deze is voorzien van carbon nanotubes, compatible met Stax Pro aansluiting en speelt de sterren van de hemel. Deze kost ook 4999 euro. Een nog jong bedrijf dus, waar technisch-wetenschappelijke innovatie en gebruik van nieuwe materialen hoog in het vaandel staan. En nu dus komt de MM-500 op de markt, die u voor 2499 euro kunt aanschaffen, want deze professionele hoofdtelefoon is ook de moeite waard voor de hifi-liefhebber thuis.
In de audiowereld komt het regelmatig voor dat een product, dat ontwikkeld is voor de professionele markt, in identieke of doorontwikkelde vorm zijn weg weet te vinden naar hifiliefhebbers thuis. Niet zelden bouwen ze ook daar een ijzersterke reputatie op. Voorbeelden hiervan zijn SPL of RME (de SPL Phonitor-serie of de prachtige RME ADI-2 DAC FS-hoofdtelefoonversterker). Soms zit er tussen het professionele product en de consumentenversie nauwelijks verschil, zoals bij de Focal Clear MG Professional. Deze is technisch identiek aan de gewone Clear MG, maar heeft een andere kleurstelling en andere bijgeleverde accessoires. Hier is het net andersom: een consumentenversie die ook professioneel prima bruikbaar blijkt. Recent startte het in Costa Mesa, Californië gevestigde Audeze, fabrikant van hoofdzakelijk hoofdtelefoons voor de consumentenmarkt, met de Signature Series voor de professionele markt. De recent geïntroduceerde MM-500-hoofdtelefoon is hiervan de eerste telg. CEO Sankar Thiagasamudram deed daarbij een meesterlijke zet. Hij zocht voor het huidige en nog komende ontwikkelingsprogramma samenwerking met de wereldberoemde, 11-voudig Grammy Award-winnaar en opname- en mixing-expert Manny Marroquin, werkzaam bij Larrabee Sound Studios in Los Angeles.
Manny Marroquin
Velen zullen nog niet eerder van deze naam gehoord hebben. Marroquin, in 1971 geboren in Guatemala, verhuisde in zijn kinderjaren ten gevolge van de toen heersende burgeroorlog in zijn land naar de Verenigde Staten en ontwikkelde zich daar tot een van de meest toonaangevende producers/mixers in de wereld. Het is niet verwonderlijk dat wereldberoemde artiesten, waaronder Rihanna, Taylor Swift, Lady Gaga, John Mayer, Alicia Keys en Kanye West, Marroquin inschakelen voor het mixen van hun albums. Hiermee won hij tot op heden al 11 Grammy Awards, een ongekende prestatie. Zijn laatste Grammy Award ‘Album of the Year’ veroverde hij dit jaar nog, met top studiowerk voor het schitterende album ‘We Are’ van John Batiste. Hij heeft niet alleen verstand van mixen, maar beschikt ook over heel goede oren. Audeze-baas Sankar Thiagasamudram heeft Marroquin binnengehaald als Head Professional Products en gaat samen met hem de Manny Marroquin Signature Series ontwikkelen. Nou, dat belooft wat! Ik volg Marroquin al vele jaren, omdat ik zelf ook geïnteresseerd ben in studio- en mixingtechniek en de hoge kwaliteit die hij daarin steeds bereikt. Op dat vlak hoor ik van anderen maar al te vaak tenenkrommende producties, zoals Amerikaanse smooth jazz die soms ook op cd wordt uitgebracht, een rommeltje in de mix tussen mono- en stereokanalen, weinig balans in het frequentiespectrum en zelfs wel eens met vervorming. Toen ik hoorde dat Audeze met deze bijzondere hoofdtelefoon zou komen heb ik direct gebeld naar Audeze-importeur Bert Bazuin van Terrason Audio in Utrecht, en dankzij hem heb ik een vooraf ingespeeld exemplaar enige tijd thuis kunnen beluisteren. Bert, dank daarvoor!
De planar-magnetische MM-500
Deze hoofdtelefoon is het dus eerste resultaat van de nieuwe samenwerking. Laten we deze eerst eens onder de loep nemen. De MM-500 werkt met planar-magnetische technologie. Het is een open ontwerp waarin geen dynamische luidsprekers zitten. Simpel gezegd wordt geluid geproduceerd met een vlakke magnetische driver, via magneten waartussen zich ultrafijne draadjes bevinden. Deze brengt een tussengelegen diafragma, in de vorm van een ultralichte en zeer dunne film, in beweging. Door middel van geëtste tracks in verschillende vormen en formaten kan het gewenste audiobeeld verder worden verfijnd en beïnvloed. Het principe heeft voor- en nadelen. Een planar-magnetische hoofdtelefoon is soms wat terughoudender in bas dan een dynamische hoofdtelefoon. Vaak hebben ze een flink hoger gewicht (onder meer door zware magneten en de relatief grote drivers) en een laag rendement. Ook zijn ze lastiger aan te sturen, je hebt echt wel wat power nodig! Aan de andere kant zijn ze in staat tot enorme geluidsdruk met toch weinig vervorming, zijn razendsnel en hebben een groot dynamisch bereik. De MM-500, die wordt geleverd in een fraai en stevig afsluitbaar koffertje met foam-interieur en is al bij het aanschouwen zeer indrukwekkend. Relatief klein van formaat, een gewicht (zonder de meegeleverde gevlochten kabel) van 495 gram en een afwerking van het hoogste niveau.
Gebruik van premium materialen
Er is volop gebruik gemaakt van fijn gefreesd aluminium, de ‘gun-metallic’ grijze kleur is ronduit schitterend en de hoofdband, een combinatie van een flexibele stalen band en daaronder een lederen hoofdband, zit goed en is voldoende verstelbaar. De earpads behoren naar mijn mening tot de allerbeste die nu verkrijgbaar zijn en zijn vervaardigd van zacht en soepel zwart leer, dat goed afsluit. Ik meen dat Audeze deze MM-500 een iets strakkere afstelling van de hoofdband heeft meegegeven dan bij andere modellen. Dit lijkt mij, gezien het professionele gebruik, ook logisch. Ik heb zelf ervaren dat de MM-500 hierdoor goed blijft zitten, ook als je in beweging bent en ondanks die 495 gram kun je urenlang ontspannen luisteren. Binnenin de hoofdband staan duidelijke aanduidingen voor linker- of rechterkanaal en aan elke oorschelp zit een aansluiting voor de hoofdtelefoonkabel, via mini XLR-connectoren. Deze zijn iets schuin geplaatst, waardoor de kabel minder trekt en aan de voorzijde wat vrijer over je kleding valt. Goed doordacht! Aan de buitenzijde staat rechts de merknaam Audeze afgebeeld en links onderscheidend de naam Manny Marroquin. Als je deze Audeze hoofdtelefoon in je hand hebt, ervaar je echt een premium uitstraling.
Enkele specificaties
Het eerste wat mij opviel was de lage impedantie van 18 ohm. De MM-500 is daarmee probleemloos op werkelijk van alles aan te sluiten. Zelfs rechtstreeks ingeplugd op de hoofdtelefoonversterkers van mijn Studer Revox-recorders, die niet al te veel fut hebben, deed de MM-500 het prima. Het klassieke aansturingsprobleem van een planar-magnetisch ontwerp doet zich hier helemaal niet voor. Desondanks moet het aansturingsvermogen ook niet te laag zijn. Audeze adviseert hiervoor tenminste 250 milliwatt. De geluidsdruk is, zoals wel mag worden verwacht, met 130 dB, hoog. Ik heb dat maar niet uitgeprobeerd. De frequentierespons bedraagt een lage 5 tot 50.000 Hz met een relatief hoge sensiviteit van 100 dB. Als je vervolgens dieper de specificaties induikt, dan ontstaat het beeld van een zeer geavanceerd product. De MM-500 is door Manny Marroquin speciaal getuned voor een zo accuraat mogelijke lineare frequentierespons. Hierop kom ik straks terug.
Fluxor en Fazor
De MM-500 beschikt over Neodymium N50-magneten, het dunne Uniforce-diafragma (overigens net een iets minder dunne film dan in het topmodel, de LCD-5) en een Fluxor-magneetarray als magnetische structuur. Kort gezegd is dit een door Audeze gepatenteerde technologie waarbij, zonder dat grotere – en dus zwaardere – magneten nodig zijn. De dichtheid van het magnetische krachtveld wordt vergroot. Hierdoor ontstaat meer controle over hoe het diafragma beweegt en is ook meer geluidsdruk en efficiency mogelijk. En dan nóg een gepatenteerde technologie: Fazor Waveguides voor fase management. Dit is een door Audeze ontwikkelde technologie om ongewenste interferentie en diffractie tussen geluidsgolven, door middel van optimale hergeleiding van die geluidsgolven naar een meer parallelle vorm, te voorkomen. Hiervoor is achter elke magneet een Fazor-element aangebracht. De diameter van de drivers bedraagt 90 millimeter. Bijgeleverd wordt een gevlochten kabel met een lengte van 1,9 meter en een 6,3 mm jack. In de studio hebben ze wat betreft hoofdtelefoons niet zoveel aan een gebalanceerde XLR-kabel, die wordt dus niet meegeleverd.
De luistertest
Bij de luistertest heb ik verschillende onderdelen van mijn referentieset ingezet. Allereerst de Mark Levinson No. 5206 voorversterker. De klasse A analoge linestage ervan beschikt over zoveel capaciteit dat deze rechtstreeks een hoofdtelefoon kan aansturen. Vervolgens de No. 5101 voor het afspelen van cd’s. Daarnaast mijn Zwitserse zakmes, de onvolprezen ADL Stratos hoofdtelefoonversterker, die ik vaak ook als recording interface gebruik. Voor het vergelijk heeft de Stax SR-X9000 elektrostatische hoofdtelefoon gediend in combinatie met de Stax SRM-700S energizer, en ook de good old Sennheiser HD800S kwam ten tonele. Alles bekabeld met Siltech Legend. Maar, gezien het speciale en professionele karakter, ben ik ook echt met de MM-500 aan het werk gegaan, zowaar een analoog feestje. Hiervoor heb ik een optimaal geprepareerde 2-sporen high speed (38cm/s) Revox PR99 MKIII gebruikt, met als tape Recording The Masters SM911 en de Behringer Ultragraph Pro FBQ6200HD. Dit is een professionele 31-bands stereo equalizer. Voor sommige audiofielen wellicht een vloek, maar in de studio heel normaal in gebruik.
De Manny Marroquin tuning
De MM-500 is qua geluidsbeeld neutraal van karakter. Opvallend is dat dit echt over het gehele frequentiebereik is. Na twee weken luisteren heb ik het idee dat het hele spectrum iets naar links neigt en iets minder naar rechts, met de meeste focus op het midden. Dat wil zeggen, de bassen lijken ten opzichte van het gemiddeld een fractie meer te krijgen en de hoge tonen iets minder, alhoewel ze helder en zeer aanwezig zijn. In het zo belangrijke middengebied, waarin veel muziekinstrumenten en doorgaans ook stemmen het meest aanwezig zijn, is er niet alleen sprake van die neutraliteit, maar ook van een geweldige balans. Muziekinstrumenten en stemmen vormen één geheel, maar zijn ook enorm goed individueel te volgen, met een stereobeeld dat rustig en overzichtelijk is, een specifieke eigenschap van deze Audeze. De MM-500 is detailrijk met een behoorlijk brede stage. Bij dit laatste toonde de HD800S net ietsje meer, maar oh, had de Sennheiser maar die Audeze-bassen. En wat ook opviel, en hier zie je meer het professionele karakter: ook bij het flink verlagen of verhogen van het volume bleef die balans en het totale stereobeeld volkomen ongewijzigd. De MM-500 is daarmee bijna een meetinstrument, of een referentie voor een nulpunt.
Planar 2.0
Die bassen, dat is echt een planar 2.0 generatie. Diep en puntig, snel, lager dan dat ik van een planar-magnetische hoofdtelefoon ben gewend. In track 7, getiteld Free van de cd van de Amerikaanse jazzgitarist Norman Brown (‘The Highest Act of Love’) hoor je soul-jazz van de beste soort. Met de MM-500 worden luistermomenten bereikt waarop bassen bijna subwoofer-diep worden weergegeven, terwijl de hoofdtelefoon in het geheel geen indruk geeft van een overdreven basmaster. Zangeres Deniece Williams wordt in dat zo belangrijke middengebied sprankelend en levendig weergegeven. Maar ook haar hoge uithalen en instrumenten in het hogetonengebied komen er glashelder uit. Je komt aan het hoog bij deze Audeze echt niets tekort. En steeds weer lijkt het wel of je elke opnametrack binnen de totale master gedetailleerd kunt volgen. Die neutraliteit, waar je goed naar moet luisteren, blijkt na een aantal dagen een andere betekenis te hebben: een uiterst precieze weergave van de werkelijkheid. Een perfecte tuning van Marroquin. Nou, dit gaat wat beloven bij nog te verschijnen versies in zijn Signature Series. Een grote aanwinst voor professionals.
Alsmaar luisteren
Ook mijn referentie, de Stax SR-X9000, is behoorlijk neutraal, maar toch neigend naar een vleugje warmte. De detailweergave van deze Stax is mijns inziens op dit moment technisch het hoogst haalbare. Des te opvallender is, dat ik bij het luisteren naar de MM-500 ook in fijne details en nuances niets miste. Sommige bekende tracks, waarvan ik weet dat er wat klankmatige schoonheidsfoutjes in zitten, kwamen bij de Audeze net zo duidelijk naar voren als bij de Stax. Echt goed! Ongemerkt luisterde ik de dagen daarna steeds vaker en langer met de MM-500. Ook merkte ik dat ik daarbij wel bleef hangen aan de kant van de jazz, soul en andere lichte muziek, en minder behoefte had aan klassieke muziek. Sting, Claire Martin, Eliane Elias, Lyn Stanley en ook onze eigen Trijntje Oosterhuis kwamen prachtig voorbij in dat o zo mooie middengebied en met die spectaculaire bassen. De Audeze past er schitterend bij. De live-registratie van het concert van Trijntje met het Metropole Orkest ‘Best of Burt Bacharach’ uit 2009 beleefde ik helemaal opnieuw in een ander geluidsbeeld. Hier presteert de MM-500 optimaal. Swingende orkestleden, een jazzy zangeres, luidruchtig publiek op de achtergrond met klaterend applaus: één geheel, en toch allemaal zo nauwkeurig individueel te volgen. Ik had ook helemaal geen behoefte meer om dit met de Sennheiser nog eens aan te horen, die komt aan bas dan toch behoorlijk tekort. Blijvend bij Norman Brown, maar nu op zijn cd ‘Heart to Heart’, de eerste track Heading Wes: een combinatie van gitaren, hoge en lage snaren en slagwerk die met de MM-500 fantastisch klinkt. En wat leerde ik in die dagen: dat je naar de MM-500 ook buiten de studio in de huiskamer urenlang kan luisteren zonder een vermoeid luisterbeeld of verminderd draagcomfort te ervaren. Thuis is de lengte van de bijgeleverde gevlochten OCC koper kabel met 1,9 meter goed te doen, iets langer had gemogen. In de studio is het natuurlijk prima zo. De dunne kabel is lichtgewicht, maar nogal glad en gaat bijna als water door je handen. Ik vroeg me ook af of deze het bij zwaar professioneel gebruik zal overleven, of dat in de studio een iets zwaardere uitvoering niet verstandig zou zijn. Blijkbaar vormt deze kabel echter samen met de MM-500 het totale tuningbeeld van Marroquin, dus het ligt niet direct voor de hand om dit even aan te passen. De combinatie klinkt in ieder geval heel mooi.
Aan de slag
Ik wilde toch eens ervaren hoe je het neutrale en uiterst stabiele geluidsbeeld van de MM-500 kunt gebruiken om veranderingen in het frequentiespectrum goed te kunnen herkennen en beoordelen. Hiervoor gebruikte ik enkele tracks van de mooie cd ‘Authentic Life’ van Richard Elliot. Deze heb ik eerst rechtstreeks met de MM-500 en het neutrale geluidsbeeld beluisterd. Daarna heb ik meerdere fragmenten op de PR99 opgenomen, met daartussen de Behringer 31-bands equalizer voor uiterst kleine plus of min aanpassingen. Hiervoor heb je wel een enigszins geoefend oor nodig. Vanuit een neutraal geluidsbeeld zijn deze minieme wijzigingen in de frequentiebanden vanaf 20 Hz via de MM-500 al goed waar te nemen, bij een maximale versterking of vermindering van 6 of 12 dB is dit zo ie zo heel duidelijk, ook via de HD800S. Maar het gaat juist om die hele kleine nuances, die kunnen in het eindresultaat van een mix het verschil maken. In het gebied vanaf 1 kHz tot 4 kHz zijn ook al de allerkleinste veranderingen via de MM-500 te volgen. En wat bijzonder is: deze blijf je in dezelfde mate horen, ook als het volume wordt verlaagd. Meestal lukt dat in de praktijk niet, maar de Manny Marroquin-tuning maakt dit blijkbaar mogelijk. Vanaf 16 kHz worden de allerkleinste aanpassingen een fractie minder hoorbaar, en moest ik met de Behringer iets grotere aanpassingsstapjes nemen. Dit heeft wellicht ook te maken met je eigen gehoor en leeftijd. De luistergevoeligheid voor hoge frequenties wordt minder naar gelang je ouder wordt. Beurtelings kon ik luisteren naar de RTM SM911 tape met opgenomen aanpassingen versus de oorspronkelijke cd via de Mark Levinson No. 5206 en No. 5101. In mijn beleving waren de verschillen heel goed te beoordelen. Dat lukte met de Sennheiser uiteindelijk ook wel, maar minder goed. Ik begrijp ook waarom Manny Marroquin zelf ook aangeeft dat deze MM-500 het voor hem mogelijk maakt beter de mix te kunnen beoordelen, dat is niet alleen een marketingverhaal, maar ook de werkelijkheid.
De Audeze MM-500 thuis
Een planar-magnetische hoofdtelefoon die in eerste instantie is ontworpen voor de professionele markt. Hoe is de bruikbaarheid dan thuis, als onderdeel van je audiofiele installatie? Inmiddels heb ik daarover geen enkele twijfel meer. Deze hele bijzondere hoofdtelefoon, met de duidelijke signatuur van Manny Marroquin en de innovatieve technologie van Audeze, is ook thuis zeer de moeite waard. De MM-500 rekent, als voorloper van een nieuwe generatie, af met enkele klassieke nadelen van een planar-magnetisch ontwerp. Een kwalitatief zeer hoge afwerking, de best denkbare klankeigenschappen en een comfortabel draagniveau, wat wil je nog meer? Audeze heeft met de MM-500 mijns inziens op dit moment het beste aanbod voor de professionele markt. Maar ook voor de head-fi liefhebber thuis is deze Manny Marroquin niet te versmaden. Gezien de hoge kwaliteit vind ik de prijsstelling aantrekkelijk. Ook als u al een goede hoofdtelefoon hebt, neem de stap om de MM-500 erbij te kopen voor een geheel nieuwe luisterervaring. Zeer aanbevolen!
Geschreven door: Jan Willem Voogd
Prijs:
Audeze MM-500 2.199 euro
Terrason Audio, www.terrason-audio.nl
Audeze, www.audeze.com
Reacties (0)