WE 91E geïntegreerde versterker – Altijd dynamisch en ritmisch aanstekelijk

Verplaatst

Meer recentelijk heeft ondernemer Charles Whitener, in samenwerking met AT & T, Western Electric en de Westrex Corporation hersteld en in 1997 de productie van de eerste nieuwe 300B triodebuizen in Kansas City hervat. De nieuwe buizen ontvingen veel lof en werden al snel de gouden standaard. In 2003 verplaatste het bedrijf de productie van de 300B-buizen naar Huntsville, Alabama. Door die jaren heen diende het bedrijf het ministerie van Defensie met elektronenbuizen en testkits.

Tegenwoordig wordt de 300B geproduceerd in de Rossville Works-fabriek. Dit nieuwe fabriekshuis werd op maat gebouwd om de vele individuele eisen voor het maken van buizen te beheersen, van het afdichten van de iconische glazen bol tot de complexe metallurgische processen binnenin. Naast de beroemde 300B buis heeft Western Electric ook high-end audioversterkers, cd-spelers, phono-voorversterkers en andere audiocomponenten ontworpen en ontwikkeld. Eveneens vervaardigd in deze faciliteit, is het onderwerp van deze recensie, de prachtige WE91E geintegreerde versterker!

WE 91E

De 91E is een klasse A, single-ended (SE), geïntegreerde versterker die geïnspireerd is op zijn voorganger, de 91A. In vergelijking met het origineel, biedt de 91E het dubbele vermogen wat mogelijk wordt gemaakt door een volledig nieuwe benadering van het SE-versterkerontwerp. De 91E maakt gebruik van de gepatenteerde gestuurde stroombrontechnologie van Western Electric, de parallel feed steered constant current source (SCCS). Deze parallelle voedingstopologie draagt de helft van de wisselstroom bij aan de plaat (anode) van de 300B door ruststroom te moduleren. Als gevolg hiervan vindt de helft van de vermogensdissipatie plaats in de buis, waardoor een groter uitgangsvermogen van 20 watt per kanaal mogelijk is. Het ontwerp maakt gebruik van 2x ECC81 buizen voor de voorversterkersectie en 2x 300B buizen voor het vermogensgedeelte. Microprocessors biassen automatisch het 300B-buizenpaar, telkens wanneer de versterker wordt ingeschakeld. Hierdoor is er geen handmatige bias aanpassing nodig.

Terwijl de meeste buizenversterkers gebruik maken van multi-tap uitgangstransformatoren met twee of drie wikkelingen, gebruikt de 91E een speciaal, door de gebruiker verwisselbaar uitgangstransformatorblok dat is geoptimaliseerd voor een bepaalde belasting. De versterker wordt geleverd met een enkel transformatorblok dat kan worden gespecificeerd op 4 Ohm of 8 Ohm. En gebruikers kunnen indien gewenst voor 1000 euro een extra blok aanschaffen.

Inbegrepen is een solide, uit aluminium gefreesde infrarood afstandsbediening die snelle aanpassing van versterkerinstellingen mogelijk maakt, zoals ingangsniveaus, balans en schermdimmer.

De volumeregeling van de 91E is iets bijzonders. De verzwakker bestaat uitsluitend uit discrete weerstanden in een ladderconfiguratie die in en uit het circuit worden geschakeld om een logaritmische demping van het uitgangssignaal te bewerkstelligen. In tegenstelling tot gangbare potentiometerontwerpen waarbij de positie 9 uur luid klinkt en 12 uur vrijwel het maximale volumeniveau oplevert, voelt de logaritmische volumeregeling van de 91E lineair aan in gebruik. Met de Care Orchestra Celestial Deep Breath Evo luidsprekers, bijvoorbeeld, ontdekte ik dat het optimale volumeniveau vaak op een instelling van 88-90 lag.

Het voorpaneel bevat een prachtig helder en scherp, dimbaar LCD-scherm dat de geselecteerde ingang, het volume niveau en een VU-meter toont. Daarnaast toont het display ook instellingen die kunnen worden aangepast via de meegeleverde afstandsbediening, zoals de balans en de onderlinge versterkingsverhoudingen per ingang.

Aan de achterkant bevinden zich zes analoge audio-ingangen en een bluetooth-antenne. De versterker ondersteunt Bluetooth v4.2 met BC, MP3, AAC, FastStream en APTX codecs tot 16 bit, 96 kHz. Naast een enkele set luidsprekeraansluitingen zijn er ook Ethernet- en USB-verbindingen, maar helaas zijn deze uitsluitend bedoeld voor software- en firmware-updates.

Luisteren

Mijn normale buizen set bestaat uit de Ayon CD-10 II cd-speler en DAC, Ayon Spirit III geïntegreerde versterker en Xavian Perla Esclusiva speakers. Voor mijn eerste ervaring met de 91E ben ik echter begonnen met de Care Orchestra Spiritual Blue Evo en Celestial Deep Breath Evo speakers die hier nog staan van een vorige recensie. Voor deze recensie zal ik de zeer transparante FoilFlex interlinks en luidsprekerkabels gebruiken, evenals mijn beste cd-transport, een volledig gerecapte en zwaar gemodificeerde Naim CD-3, verbonden via een Mad Scientist Black FCGD + digitale interlink met de zeer hoogoplossende Denafrips Venus II DAC.

Typische SET-versterkers produceren vaak een slanke of zelfs afgeronde bas in combinatie met luidsprekers die niet bijzonder gevoelig zijn, zoals de luidsprekers die ik momenteel gebruik. Maar de 91E heeft een opmerkelijk solide en robuust geluid, in het geheel niet wat je normaal verwacht van een SET-ontwerp. De versterker is dan ook opmerkelijk krachtig voor een SET-ontwerp en levert de krachtigste en meest impactvolle bas die ik heb gehoord van een puur single-ended buizenontwerp.

Bij de 91E is de bas niet alleen solide en robuust maar ook lekker vol, maar absoluut niet vet of versmeerd. Integendeel, de bas is snel en precies, met een zeer goede ritmische kwaliteit. Nog verbazingwekkender is dat de bas qua soliditeit en drive bijna vergelijkbaar is met de Ayon Spirit III. Aangezien de Ayon een KT-150 Push-Pull ontwerp is dat in staat is tot 65 Watt in Pentode-modus te leveren, is dat zeker onverwacht. Dynamisch gezien is de 91E ook nogal verrassend en klinkt hij wederom meer als een grote push-pull versterker dan als een kleine triode. Het verschil is dat, in tegenstelling tot de Ayon en veel andere push-pull buizenversterkers, de 91E ook een subtiel gedoseerde warmte en ontspanning, een verleidelijke soepelheid, en een totaal gebrek aan hardheid heeft, zelfs wanneer je erg luid speelt.

Slim ontwerp

De tonale balans is enigszins donker met wat minder lucht in het tophoog dan bij sommige andere SET versterkers maar verder is de 91E erg lineair en zeer neutraal. De hoge tonen hebben precies de juiste hoeveelheid vriendelijkheid, maar zijn duidelijk omlijnd en net als de bas vrij van blur/onscherpte. Qua afbeelding klinkt de 91E geconcentreerd en niet bijzonder wijds maar wel heel fraai in de diepte. De 91E biedt een zeer realistische body, is het tegenovergestelde van plat, en heeft een heel natuurlijke tonaliteit.

Hoewel krachtig en zeer natuurlijk, blinkt de 91E niet uit qua vloeiendheid en is hij niet zo delicaat of ultra-genuanceerd als sommige van de andere SET-versterkers die ik heb gehoord van merken zoals Line Magnetic en Melody Audio. Maar ik moet hieraan toevoegen dat de meest zuiver en direct klinkende SET-versterkers die ik heb gehoord niet gebaseerd zijn op de soepel klinkende 300B-buizen, maar voorzien zijn van 211s, 845s, of 805s. En eerlijk is eerlijk, hoewel zeer direct-gekoppeld en expliciet, hebben deze versterkers meestal weer niet de ultieme baskracht, drive en volheid, noch de rijke gouden gloed die de 91E met zijn 300B’s zo zorgvuldig weet te combineren met zijn autoriteit.

Op dat gebied is er gewoonweg ook niets om weg te geven dat deze versterker ook maar enigszins “beperkt” wordt door zijn enkele paar 300B’s. Het is duidelijk dat het slimme ontwerp zijn vruchten afwerpt.

Verleidelijk

Het is niet alleen met delicate muziek of met Jazz en Soul dat de versterker goed werkt, zelfs Billie Eilish wordt er met enorm enthousiasme en veel energie uitgepompt. Binnen enkele seconden na het starten van Bad Guy ontstond er een grote grijns op mijn gezicht en begon mijn voet ritmisch mee te tikken. En als je dan aan de volumeknop draait dan blijft de versterker gewoon leveren!

Natuurlijk is er een limiet, maar de 91E bereikt deze heel voorzichtig door eerst de dynamiek soepel te comprimeren en wanneer er nog meer wordt gevraagd, vriendelijk klinkende vervorming te introduceren in plaats van hard te gaan clippen, terwijl het nooit hard of scherp wordt, zelfs niet wanneer hij tot het uiterste wordt gedreven. Maar voordat het zover is, kan ik u verzekeren dat de muziek al meer dan luid genoeg staat om de buren te ergeren.

Gezien het feit dat mijn 91E exemplaar was uitgerust met de 8 Ohm uitgangsmodule, zou men zich zorgen kunnen maken over een impedantie mismatch bij het aansturen van 4 Ohm luidsprekers. Maar ondanks dat ik zowel 4 Ohm als 8 Ohm luidsprekers heb gebruikt, kan ik niet zeggen dat ik een verschil heb gehoord in termen van kracht, communicatie, dynamiek of maximale luidheid.

Hoewel mijn veel kleinere Xavians niet zo laag reiken als de Care Orchestra-modellen,  behoudt  de 91E toch al zijn kenmerkende stevigheid en volheid in lichaam en tonaliteit.  En wederom blijkt de versterker meer dan genoeg vermogen te hebben om deze luidsprekers uitstekend aan te sturen. Met deze drie luidsprekers, evenals met de Franco Serblin Accordo’s bij een vriend waar ik ook een avondje naar de WE91E luisterde, heeft de versterker bewezen altijd uiterst consistent te werken, waarbij hij steevast meer klinkt als een grote push-pull versterker dan een kleine triode. Het verschil is dat, in tegenstelling tot veel andere push-pull buizenversterkers, en ondanks al zijn kracht en volheid, de 91E ook een verleidelijke en subtiel gedoseerde warmte, een heerlijke soepelheid en een totaal gebrek aan hardheid of rand heeft, zelfs bij een stevig volume. Het is misschien wel waar de 300B’s het meest beroemd om zijn: dat wonderbaarlijk rijke en diep verzadigde middengebied.

Tot slot

De kracht van de 91E is naar mijn mening dat hij robuustheid, volheid en kracht combineert met rijke en diepe tonale verzadiging en een subtiele warme gloed terwijl hij altijd dynamisch en ritmisch aanstekelijk blijft.

Geschreven door Christiaan Punter

Prijzen

• WE 91E versterker in Zwart of Champagne: 17.250,-
• WE 91E versterker in Nikkel (zoals beoordeeld): 17.850,-
• Extra uitgangstransformatorblok: 1.000,-
• Matched paar 300B: 1.855,-

Recensie unit in nikkel, ook verkrijgbaar in goud en zwart

A Tube Hifi Import
www.atube-hifiimport.nl
www.westernelectric.com