Plaats van bestemming: de luisterruimte van waarschijnlijk Nederlands meest bekende high-end winkel te weten Rhapsody aan de statige Borneolaan te Hilversum. Terwijl het weer buiten nat en rillerig aanvoelt valt daar binnen helemaal niets van te merken. Want bijna hypnotiseerd staren mij twee in pianolak uitgevoerde zwarte sculpturen met zilveren cycloop-ogen aan. Daartussen twee eveneens in hoogglans zwart uitgevoerde Teutoons grote objecten met in hun binnenste een kleine reeks aan ronduit prachtig warm gloeiende objecten. De voorzijde wordt daarbij gesierd door groot uitgeschreven letters ‘Elysium’ en in het audiorack daarachter zie ik behalve een reeks analoge en digitale state-of-the-art bronnen nog twee soortgelijke zwarte apparaten. Alleen staat hier de naam ‘Lara’ vermeld. Natuurlijk herken ik deze zwarte luidsprekers als de ‘Stage’ modellen van het Duitse Zellaton en vermoed tegelijkertijd dat het bij deze twee uit de kluiten gewassen ‘bijzettafels’ om een paar reusachtige eindversterkers gaat. Maar waarom deze extreme afmetingen?! Vragen waar ik later in alle rust door Marco de Wilde van importeur Music2 en Harry van Dalen van Rhapsody antwoord op krijg. Maar voorafgaand word ik tijdens een lange demo in dermate hoge muzikale sferen gebracht zoals ik dat zelfs in deze topwinkel nog maar zelden heb kunnen ervaren! Denkt u trouwens daarbij niet alleen aan de bekende auditieve geneugten zoals prachtig gelaagde dynamische contrasten, ontelbare klankkleurschakeringen en een 3D ruimtebeeld waarin je een vrachtwagen kunt laten keren. Nee, wat ik tijdens dit voorproefje van deze ‘Birth of a Legend’ show waarneem gaat veel verder. Het is het loskoppelen van je ‘audiofiele’ waarnemingen om je vervolgens volledig over te geven aan een diepgaande ontspanning en enorme toename van serotonine – ook wel gelukshormoon genoemd.
Door de gestage kwaliteitstoename van transistoren in met name de laatste tien jaar lijkt het er op dat producten die nog steeds van buizen gebruik maken nu toch echt wel hun langste tijd hebben gehad. Op zich niet zo vreemd wanneer we weten dat de geschiedenis van deze vaak stemmig oplichtende glazen kolf al in 1904(!) startte met de uitvinding van de elektronenbuis door de Brit Ambrose. Dus wat moeten we nog met zo’n stokoude ouderwetse vinding in een tijd van energiebesparing, flexibiliteit en een rem op ruimtegebruik? Het liefst zou ik dit alles enkel willen pareren met groot geschreven ‘OH’s’ en ‘AH’s’. Maar aangezien u daar vast geen genoegen mee zult nemen, stel ik u met de nodige eerbied en onverholen plezier voor aan een relatief betaalbare buizen voor- en eindversterkercombinatie. Een topfit duo voorzien van een prijs-kwaliteitverhouding zoals ik dat in jaren niet meer zo heb gezien.
Minder omlijning - meer muziek
Hoewel ik het risico loop dat u dit allemaal wel heel zweverig zult gaan vinden, wil ik graag vooraf vermelden dat ik helemaal niet zo in elkaar zit. Ik ben ook iemand van feitelijke kennis en normaal is al gek genoeg, maar ook ik kan niet negeren dat tijdens deze demo bizarre dingen gebeuren. Hoewel ik Zellaton zowel qua merk als modellen goed meen te kennen, is dit een ‘next level’ weergave. Want hoeveel moeite ik ook doe, ik kan met de beste wil van de wereld geen geluid afkomstig uit luidsprekers lokaliseren. Alle gepresenteerde muziek lijkt dan ook veel meer op een authentieke uitvoering zoals dat ook live in een goede zaal kan worden ervaren en geen moment is er ook maar de geringste vorm van stress of een ander artefact wat de aandacht af kan leiden. Maar nog vreemder is dat er helemaal geen definitie of beter gezegd omlijning in het muzikale gebeuren lijkt te zijn aangebracht?! Ik zal proberen uit te leggen wat ik bedoel door te vertellen dat zeker in 95 van de 100 serieuze audiosystemen de muzikale materie eigenlijk bovengemiddeld duidelijk wordt omlijnd. Om het ‘geëtst’ te noemen gaat te ver maar het is een soort artefact waardoor bij een hifi-set het ontbreken van visuele informatie als het ware kan worden gecompenseerd. Bij een echt concert zie je namelijk wanneer iemand speelt, terwijl bij klassieke muziek de dirigent zelfs duidelijk wijst naar de instrumenten die het volgende moment moeten gaan spelen. Bij een audioset heb je dat aspect niet en dan zorgen verschillende (gemanipuleerde) vervormingssoorten voor een extra accentlijntje.
Serbian Kondo
De reden waarom ik zoveel moeite doe om dit op u over te brengen, is dat deze mysterieuze versterkers dit bewust of onbewust geïmplementeerde trucje helemaal niet gebruiken?! Want niet alleen de muzikale boodschap is er vanaf de eerste seconde al volledig, maar ook het haren rijzende bizarre gevoel, dat er mensen, hun omgeving en instrumenten daadwerkelijk pal voor je neus 1:1 worden gematerialiseerd! De versterkers die dit voor mijn oren behoorlijk unieke huzarenstukje weten te leveren zijn (bijna) de topmodellen van het voor mij totaal onbekende merk Servische Trafomatic. Een werkelijk bijzondere elektronicafabrikant uit het voormalig Oostblok en een merk waarbij hoofdontwerper en eigenaar Sasa Cokic in selecte kringen ook wel de ‘Serbian Kondo’ uit de Balkan wordt genoemd (naar de legendarische Japanse audio ontwerper Hiroyasu Kondo). Maar het mooiste van dit alles is dat hoewel de producten van deze test slechts de instappers van dit merk zijn, hun ontwerpen meer dan een glimp van de grensverleggende kwaliteiten van de topmodellen blijken te zijn!
Trafomatic
De geschiedenis van dit halverwege de jaren negentig gestarte bedrijf is zonder meer bijzonder en vooral heerlijk afwijkend. Eén van de redenen daarvoor is dat Servië, de thuisbasis van Trafomatic, tot 2003 nog onderdeel uitmaakte van Joegoslavië. Een land wat rond 1990 nog uit zes verschillende republieken bestond en tegenwoordig uit zes autonome landen. Sasa Cokic en zijn onderneming zijn in de Oostblok periode al begonnen met het vervaardigen van transformatoren voor defensietoepassingen. Minder bekend is dat er binnen dit Oostblok een heuse kritische audioscene is ontstaan. Daarbij ontstonden voor ons totaal onbekende merken die bijna altijd elektronenbuizen als basis hadden. Deze voor het westen ‘verborgen’ merken bleken soms dermate hoogwaardig dat ze zelfs simultaan liepen met het beste wat bij ons bekend was! Enkele voorbeelden van verborgen merken die tegenwoordig ook hier bekendheid genieten zijn KR Audio en NAT Audio, maar de lijst is natuurlijk veel langer. Door de enorme kennis met transformatoren, het enorme fanatisme om voor het maximaal haalbare te gaan en vooral de hoge mate aan consistentie, wordt Sasa Cokic vandaag de dag niet voor niets in één adem genoemd met Hiroyasu Kondo, de legendarische ontwerper van Audio Note en later de Kondo buizenversterkers. De transformatoren worden overigens ook vandaag de dag nog steeds voor talloze andere kritische toepassingen vervaardigd en dat gekoppeld aan een hoge mate aan out of the box technische kennis, hebben uiteindelijk geleid tot het merk Trafomatic.
Evolution Line One voorversterker
Het Trafomatic versterkerprogramma blijkt dus eveneens volledig op moderne buizentechniek gebaseerd en is opvallend uitgebreid. Zo zijn er vier voorversterkers, vijf hoofdtelefoon/phono voorversterkers, maar liefst tien(!) eindversterkers en zeven geïntegreerde versterkers! Door de Rhapsody demo van de extreem prijzige en reusachtig grote Elysium mono eindversterkers van € 120.000,-
per paar, was bij mij het typerende high-end beeld ontstaan van zeer hoge kwaliteit tegen zeer hoge prijzen. Maar hoe zit het dan met de bij mij aangeleverde testproducten? Op het moment dat ze in volle glorie op mijn Finite Pagode Master Reference rack zijn geplaatst ben ik er vooral in eerste instantie even stil van. Goh wat mooi en wederom afwijkend zeg. De Evolution Line One voorversterker is namelijk standaard uitgevoerd in een hele mooie diepe matzwarte kleur die prettig rubberachtig aanvoelt. Hoewel de maten (45 cm breed, 10,5 cm hoog en 32 cm diep) klassiek georiënteerd zijn, is de ronde vormgeving en uitstraling dat allerminst. Pfoei, dit is echt mooi en absoluut stijlvol zeg. Op de voorzijde een ingelegd blank aluminium paneel met daarom slechts twee geprofileerde draairegelaars voor volume en bronkeuze. Een logo, typenaam en rode LED indicatie maken dit plaatje aan de voorzijde af. De linkerzijde bevat een kantelschakelaar om het apparaat aan/uit te schakelen, terwijl de achterzijde een stuk uitgebreider toont en is voorzien van maar liefst vijf schakelbare RCA ingangen, een tape uit, sub uit en line uitgang. Positief afwijkend zijn tuimelschakelaars voor aarde, de versterkerkingsfactor (22 of 25 dB)
en een extra aardedraad aansluiting. De bekende Euro netsnoeraansluiting rond het plaatje af. De Evolution Line One staat mooi breeduit op zijn vier eigen fabricaat voeten en de behuizing toont opmerkelijk robuust en massief. Nadere inspectie leert dat dit niet alleen zo lijkt maar ook werkelijk zo is. Want alle Trafomatic behuizingen zijn namelijk vervaardigd van MDF wat met een CNC machine nauwkeurig tot de typerende behuizing met ronde hoeken wordt gevormd.
Deze massieve en solide houten buitenschil is trouwens niet alleen bijzonder geschikt om de beoogde vorm te realiseren, maar zorgt er ook voor dat resonanties geen kans maken. Aan de binnenzijde zorgen trouwens metalen wanden voor de benodigde elektrische afscherming. Net wanneer ik bijna denk dat deze sobere voorversterker handmatig bediend moet worden, blijkt er ook een hele mooie afstandsbediening bij dit pakket standaard te worden geleverd. Het is wederom een stijlvol kleinood geheel in dezelfde stijl en kleur (iedere Trafomatic kan tegen meerprijs in iedere gewenste kleur worden uitgevoerd). Ook bij deze afstandsbediening is de vloeiend gestileerde behuizing wederom met het rubberachtige van DuPont afkomstig materiaal bekleed, terwijl het aluminium bovenplaatje alleen maar twee grote chromen drukknoppen bezit. Heerlijk zo’n echt functionele afstandsbediening die nu eens niet is voorzien van de hele berg ‘universele’ knopjes met functies die het desbetreffende apparaat vaak niet eens bezit.
Onderhuids
Eén van de basiskenmerken van ieder Trafomatic product is dat de opbouw volgens het principe van het gebruik van een minimum aan actieve onderdelen met passieve componenten van topkwaliteit plaatsvindt en de hele onderhuidse opbouw volledig hard wired is uitgevoerd. Ook bij de in single ended (klasse A) geschakelde 10 kg zware Evolution Line One voortrap is dit vergaand doorgevoerd. Mede hierdoor is om het uiteindelijke doel te bereiken een lange ontwikkeltijd voorafgegaan, waarbij vele circuitvarianten de revue zijn gepasseerd. Eerdere ervaringen hebben het ontwerpteam geleerd dat alleen een compromisloos ontwerp ook op de lange termijn de moeite waard zal blijven. Bij de definitieve selectie is uiteindelijk voor de bekende ECC88 dubbel triode gekozen en wel één per kanaal. Niet alleen vanwege zijn hoge betrouwbaarheid, maar ook vanwege het feit dat dit buisje zelf weinig aan de weergave toevoegt. Om een minimale uitgangsimpedantie te bereiken, wordt de tweede triode binnen hetzelfde buisje als kathodevolger aangesloten. Trafomatic typisch wordt speciale zorg besteed aan het eigen ontwerp van een krachtige voeding. Diode-gelijkrichting gevolgd door een C-L-C-filter en hoogwaardige elektrolytische condensatoren, zorgen voor een extreem lage uitgangsrimpel van de anodetoevoer. Als stabilisatie(buis) voor de anodespanning van de ECC88 dient de bekende ECL82 wat een indirect verhitte buis is. Een hoogwaardige ringkerntransformator verbetert het voedingsgedeelte nog verder, waardoor in zijn totaliteit uiteindelijk een bijzonder hoge kwaliteit voorversterker op mijn rack kan staan.
Evolution Elegance
Het mooie van het gegeven wanneer je een versterkercombinatie van één enkel merk aanschaft, is dat de apparaten vaak voor elkaar zijn geoptimaliseerd. Dat is zeker bij deze Trafomatic combinatie het geval waarbij ook de vormgeving van beide apparaten heel fraai op elkaar aansluit. De naam Evolution Elegance blijkt trouwens niet zomaar gekozen. Want deze buizen eindversterker op basis van KT88/6550 eindbuizen is werkelijk een plaatje. De afmetingen zijn op een toegenomen hoogte van 19,5 cm na, met een breedte van 45 cm en diepte van 32 cm verder gelijk aan de Evolution Line One voorversterker. Uiteraard is het gewicht door de drie achter op de behuizing geplaatste ingegoten transformatoren met 22 kilo wel een stuk zwaarder. De buitenste exemplaren zijn daarbij uitgangstransformatoren, terwijl de middelste de feitelijke voeding vertegenwoordigd. De Evolution Elegance is de krachtigste versterker in de Evolution-serie en is geconstrueerd als push-pull ontwerp waarbij vier KT88 eindbuizen worden toegepast. Het uitgangsvermogen is 50 Watt per kanaal. Dat lijkt niet veel maar is zeker in de Trafomatic opzet met robuuste voeding ruim voldoende voor de meeste luidsprekers. Zelfs exemplaren met een lagere gevoeligheid gaan nog verrassend goed. Deze Servische fabrikant vindt wat mij betreft terecht single ended buizenversterkers nog steeds de absolute top. Daarom is tijdens de ontwerpfase veel met negatieve tegenkoppeling geëxperimenteerd (noodzakelijk bij push pull ontwerpen om de vervorming in de hand te kunnen houden). Uiteindelijk is hij voor deze eindversterker uiteindelijk uitgekomen op een waarde van -6 dB. Binnen de goed ontworpen voeding wordt gebruik gemaakt van een eigen fabricaat ringkerntrafo van 300 VA. De uitgangstransformatoren zijn gebaseerd op een configuratie met dubbele C-kern, waarbij overal in het circuit van razendsnelle Solen condensatoren gebruik wordt gemaakt.
Fixed bias
In tegenstelling tot verschillende andere merken houdt Trafomatic voor al zijn modellen nog steeds bewust aan een vaste biasinstelling voor de eindbuizen. Het grote nadeel van auto bias oplossingen is namelijk dat ze niet alleen corrigeren wanneer er geen muzieksignaal is, maar ook als deze er wel is. Dit zorgt voor hoorbaar kwaliteitsverlies waaronder een bepaalde vermindering van dynamische contrasten. Om toch voldoende controle te kunnen uitoefenen bevindt zich bij de Evolution Elegance eindversterker aan de rechter zijkant een afneembaar paneeltje met de mogelijkheid om iedere buis de juiste biaswaarde te geven. Dit kan heel eenvoudig met een multimeter waarbij de beoogde waarde op het paneel staat vermeld en dient plaats te vinden bij een goed warme versterker. Daarna hoeven de waardes maar heel af en toe te worden gecontroleerd.
De achterzijde van deze eindversterker is net als zijn voorversterkerbroer opvallend rijk uitgerust. U moet dan denken aan een extra aardeaansluiting, luidsprekerterminals voor zowel vier als acht Ohm luidsprekers en ingangen voor zowel single ended als gebalanceerd gebruik. Een euro netstekker entree met ingebouwde zekeringhouder en weer die prachtige rubberachtige DuPont afwerking met smetteloos hoog afwerkingsniveau, zorgen zeker samen voor een echt oogverblindend mooie versterkercombinatie.
Voorbereidingen
Zoals ik graag te werk ga ben ik voorafgaande aan deze test niet op de hoogte van de prijsstelling van deze buizenversterkers. Maar doordat ik weet dat de reusachtige Trafomatic Elysium mono eindversterkers schrik niet € 120.000,- per paar op moeten brengen, heb ik voor mijn gevoel wel een bepaald idee dat ook de testproducten waarschijnlijk niet echt betaalbaar zullen zijn. Een richting waar de prachtige uitstraling, het mooie materiaalgebruik en solide bouwwijze ook meteen aan bijdragen. Deze basisgegevens zijn zelfs zo sterk vertegenwoordigd dat ik mijn oren niet kan geloven wanneer ik uiteindelijk hoor dat de totaalprijs van deze set maar net de € 6.000,- passeert! Terwijl ik het volgende moment met een veel kritischer oog weer terug ga naar de Evolution combinatie, ben ik misschien nog wel meer verbaasd. Want de afwerking, uitstraling en materiaalgebruik zijn tien van tien. Maar hoe zit het dan met de geluidsweergave zelf? Om hier achter te komen gebruik ik deze versterkers tijdens een periode van een twee weken op drie paar luidsprekers. De fraaie Dynaudio Heritage Specials bijten het spits af. Daarna volgen de machtige en bijzondere Graham 5/5 BBC monitoren om uiteindelijk af te sluiten met de referentie Contemporary C’s van Mastermind Rick Paap. Kabels zijn een per testcomponent wisselende combinatie van Siltech, AudioQuest, Nirvana, MIT, Kemp Elektroniks, Essential Audio Tools en Grimm. Als bronnen gebruik ik zowel een Grimm MU1 muziekspeler met Mola Mola Tambaqui DAC, als ook het Aqua La Diva CD loopwerk met Formula xHD DAC en natuurlijk mijn extreem betrouwbare en beproefde North Star Design 192 MK II CD loopwerk met Extremo DAC.
Luisteren 1
Eigenlijk is het allereerste aspect waar ik bij iedere versterker of product op let, de mate waarbij er een soort van eigen sound aan de muziek word toegevoegd. Zeker bij buizenproducten die in de volksmond al snel als warm en prettig worden gezien, loert het om de hoek om de weergave snel als soft en eufonisch gekleurd te duiden. Maar niet bij dit Trafomatic duo! De balans is zelfs zo ideaal naturel dat het op dat gebied meer weg heeft van topklasse transistorbroeders, maar dan wel voorzien van de voor buizen zo typerende ‘muzikale ziel’. Ook een zeer hoge mate aan ontspannenheid in combinatie met een bovengemiddeld hoge aanstekelijkheid vallen meteen op en dat is iets wat ik maar zelden hoor in deze prijsklasse. Dit in samenwerking met een resolutie die heel bewust net onder de ‘technisch luisteren grens’ blijft, zorgt ervoor dat je jezelf al snel thuis voelt bij deze versterkers. Een album om dit treffend uit te lichten is Cover Girl van de inmiddels al 65-jarige Amerikaanse folk zangeres Shawn Colvin. Vooral met de live nummers scoort ze heel mooi en integer waarbij ik voor deze test Killing The Blues uitkies. Alleen begeleid door haar eigen gitaar en gebed in een mooie zaalakoestiek komt zeker met deze Trafomatic versterkers de muzikale boodschap vol binnen. De informatiedichtheid is hoog maar nooit te hoog waardoor de muzikale boodschap verloren kan gaan. Buistypisch zitten alle noten net als live echt akoestisch ‘aan elkaar’. Met andere woorden ervaar je heel sterk de natuurlijke interactie tussen Shawn en haar instrument. Het is een gegeven wat later ook bij alle andere muziek het voortouw neemt en het muzikale genieten enorm vergroot. Van een heel andere orde is Stavroz met The Ginning. Zeker in het nummer The Finishing worden organische keyboard klanken opgevolgd door een diepe pulserende beat die ten slotte uitmondt in een klein feestje met een zwoele tenorsaxofoon in de hoofdrol. Heel mooi en vooral prettig is dat de Evolution Elegance eindversterker hierbij veel grip en definitie in het laag laat zien zonder ‘transistor droog’ over te komen. Het pallet neigt daarbij meer naar ietwat lichtvoetig en frivool dan naar zwaar, bedachtzaam en statisch.
Luisteren 2
Waar de grenzen van deze knappe ontwerpen logischerwijs uiteindelijk bij in zicht komen, is wanneer ik bewust de poorten van de ‘audiohemel’ nog verder openzet en ik direct ga vergelijken met de ‘über’ Trafomatic modellen. Van laatstgenoemde zijn de Lara voorversterker en EOS, Pandora en zelfs Glenn (vernoemd naar de vrouw van de Nederlandse importeur) mono eindversterkers aanwezig. Eerlijk? Nee, maar wel bijzonder verhelderend omdat het inzicht geeft in de ontwerpkeuzes die ontwerper Sasa Cokic en zijn team voor deze prijsklasse hebben moeten maken. Want hoewel natuurlijk de duurdere aanwezige Trafomatic’s nog een stuk verder gaan op het ideale muzikale pad, is het ook prachtig en vooral razend knap om te horen hoeveel raakvlakken er tussen deze modellen bestaan. Daarbij heeft een Lara voortrap natuurlijk meer kleur en tonale verzadiging in een groter uitdijend stereobeeld. Ook heeft de EOS eindversterker met zijn grotere voeding en KT120 eindbuizen meer power en schaalgrootte. De fantastische Pandora en Glenn blijken zelfs daar nog weer ruim bovenuit te kunnen steken. Maar uiteindelijk blijkt de kern van al deze vergelijking vooral te liggen bij het geweldig goed verschalen van alle eigenschappen op volstrekt geloofwaardige wijze. Voor mijzelf betekent dit dat wanneer aan het einde weer moet worden teruggegaan naar de betaalbare Evolution modellen, het maar weinig moeite kost en ook van deze instappers met volle teugen blijvend kan worden genoten. Een gegeven wat maar weinig merken lukt en bij mij veel respect afdwingt.
Conclusie
Wauw, wat een prachtige, integere en bezielend muzikale producten zijn deze Trafomatic Evolution Line One voor- en Evolution Elegance eindversterker geworden. Zonder enig ander merk te kort te willen doen, behoort dit duo echt tot de top in zijn prijsklasse en zelfs ruim daarboven. Want voor een bedrag waar je normaliter alleen een uitstekende geïntegreerde versterker voor kunt kopen, staat er dit keer een voor- en eindversterker van echte sterallure voor mij. Deze ‘Star Quality’ begint al met het in mijn ogen zeer geslaagde visuele voorkomen, om vervolgens gestaag verder te gaan met goed gekozen afmetingen, een heel mooi kwaliteitsbesef, bovengemiddeld mooi materiaalgebruik, zeer uitgebreide (analoge) aansluitmogelijkheden en tenslotte de buitengewoon goede geluidskwaliteit. Deze is zo goed gekozen dat ik denk en dat zo’n beetje iedere muziekliefhebber deze twee producten in zijn armen en hart zal kunnen sluiten. Het vermogen van 2 x 50 Watt blijkt in de dagelijkse praktijk ruim voldoende om ook luidsprekers met een wat lager rendement goed aan te kunnen sturen en als kers op de taart blijkt het karakter bijna niet veranderen of je nu heel zacht of heel luid speelt. Doe er dus uw voordeel mee want je weet nooit hoelang dit soort prijsgunstige meevallers blijven duren als de schijnwerpers er eenmaal op gericht staan.
Prijzen:
Trafomatic Elegance Evolution € 3.699,-
Trafomatic Evolution Line One € 2.599,-
Distributeur:
Music2 audio import
Dwarskulk 1
3151 ZD Hoek van Holland
www.music2.nl
info@music2.nl
Reacties (0)