Voordat ik het hoofdonderwerp van deze test in de vorm van de bijzonder complete Enyo Mk2 ‘Bulgaars (Zwitsers) zakmes’ buizenversterker aan u voorstel, is het belangrijk om eerst een beter idee te krijgen wie en wat Thrax Audio nu eigenlijk is. Om dat helder te krijgen heb ik eind vorig jaar tijdens Rhapsody’s ‘In a Silent Way’-show bij Thrax Audio-eigenaar en oprichter Rumen Artarski een uitgebreid interview afgenomen. “Als de achtergrond stil is nemen we de daaropvolgende geluiden luider en duidelijker waar. Alles dat anders is dan de doodstille achtergrond trekt dan onze aandacht. Om een analogie te maken: het is als het vergroten van het contrast in een foto door de achtergrond donkerder te maken in plaats van de helderheid te verhogen. Het felle licht zal ons verblinden en we zullen niet beter zien. Maar wanneer we het geheel donkerder en beter in balans brengen, blijkt het beeld bijna in tegenstelling tot wat je zou verwachten en meteen levendiger en scherper te worden. Het is alsof we naar een film kijken in de bioscoop met de zaalverlichting aan of juist uit. Hoewel ik vanuit mijn technische achtergrond het liefst alles wil verklaren, hoef je hier als koper niet van op de hoogte te zijn. Wat voor de consument belangrijk is, blijkt de constatering dat je als ‘gewone’ luisteraar ook heel goed kan waarnemen wanneer de artefacten in onze kostbare muziek worden verminderd.”
Wanneer ik het over high-end merken heb zullen bij u als trouwe Music Emotion lezer vast een aantal merken te binnen schieten. Toch is de kans groot dat de naam Thrax Audio daar niet in voorkomt. Dat lijkt op het eerste gezicht vreemd omdat het Bulgaarse merk onder leiding van visionair Rumen Artarski al in 2010 is gestart. Maar zoals dat wel vaker gebeurt moeten nieuwe ondernemingen eerst een bepaalde groei doormaken voordat ze hun vleugels uit kunnen slaan. Na een carrière als studiotechnicus en importeur voor verschillende gerenommeerde audio-merken, heeft Rumen zijn ervaring en passie gecombineerd om vervolgens zelf apparatuur te ontwikkelen. Thrax Audio heeft de klassieke buizentechnologie als vast uitgangspunt, maar is in staat om door de combinatie van ultramoderne technieken en materialen een luisterervaring te creëren die opmerkelijk dicht bij het origineel in de buurt komt.
De moeizame weg naar het eigen ideaal
“Voordat het zover was gingen er vele jaren van onderzoek in de high-end audioscene voorbij. Een periode waarin we (Thrax Audio gevestigd in Sofia heeft momenteel 22 enthousiaste medewerkers in dienst) beseften dat we geen producten vinden die aan al onze wensen voldeden. De behoefte om daarom onze eigen audiocomponenten te ontwikkelen, ontstond door het combineren van de beste eigenschappen van hetgeen we in deze periode hadden gehoord. Hiervoor hebben we ervaring opgedaan met alle beschikbare technologieën en versterkingscircuits die door de jaren heen als vernieuwend of baanbrekend werden bestempeld. Als volgende stap hebben we deze kandidaten geleidelijk gefilterd totdat tenslotte een lijst met serieuze kanshebbers ontstond. Tijdens een onverwacht lang en inspannend R&D-project in eigen huis, waarin we versterkingstopologieën, circuits en de interactie met andere componenten evalueerden, kwamen we steeds dichter bij ons doel. Ook hebben we veel tijd besteed aan de mechanische constructie van onze producten. Daarbij hebben we ons geconcentreerd op trillingsbeheersing en elektromagnetische en elektrostatische afscherming. Door gebruik te maken van de beschikbare technologieën en materialen van de 21e eeuw slaagden we er uiteindelijk in om het kwaliteitsniveau te bereiken wat ons voor ogen stond. Toch is het geen truc en al helemaal geen magie. Uiteindelijk is het vooral een combinatie van kennis, aandacht voor detail, gezond verstand en een open mind die je daar brengt.”
Enyo Mk2
Na dit mooie diepgaande betoog waar ik Rumen hartelijk voor wil bedanken, is het mijn beurt om kennis te maken met de instap in de bijzondere wereld van Thrax Audio. In dit geval verpakt in misschien wel de meest compromisloze alles-in-één-oplossing waar ik tot op heden kennis mee heb kunnen maken. Heel bijzonder en wederom typerend voor de denkwijze van Rumen, is dat de Enyo Mk2 ook een directe broer blijkt te hebben genaamd Ares Mk2. Ook dat is een modulair alles-in-één-apparaat. Maar terwijl de Enyo Mk2 een van de grond af aan gebouwd buizenontwerp is, blijkt de Ares Mk2 een volgens de fabrikant revolutionaire transistorvariant te zijn. Dat beiden geen kopie met enkel maar een ander versterkingsmedium zijn, bewijst de compleet andere opbouw voor eenieder die de foto’s van de binnenzijde naast elkaar bekijkt. Ook compleet anders zijn de vormgeving, afmetingen en materiaalkeuze. Waar de Ares bijna rechtstreeks afkomstig lijkt uit de film ‘A Space Odyssey’ van producer Stanley Kubrick, bezit de Enyo Mk2 meer het gewicht, de duisternis en de zwaarte van ‘Lord of The Rings’ van J.R.R. Tolkien. Om dit beter te verklaren bevat de 27 kilo zware Ares een hypermoderne, uit een massief blok aluminium van 45 kilo gefreesde behuizing. Een zilverkleurige sculptuur, zo afwijkend van de mainstream, dat hij zo in het MoMA (Museum of Modern Art) in New York kan worden geplaatst. De grote, in een diepzwart met enkele brede verchroomde verticale banen uitgevoerde Enyo Mk2 lijkt wel van een compleet ander merk. Het apparaat ziet er zelfs dermate afwijkend uit als ik nog niet eerder bij dezelfde fabrikant ben tegengekomen. Ook hier is de bouwkwaliteit ronduit prachtig en lijkt vooral het front met zijn facetten wel een beetje op het design van de Amerikaanse B-2 Spirit Stealth bommenwerper. Met andere woorden zijn deze twee ontwerpen in ieder geval visueel spraakmakend te noemen. Qua klank zijn ze beide anders, maar wel duidelijk van dezelfde ontwerper. Fascinerend.
Groot, luxe, uitgebreid en ‘hot’
Heb ik al verteld dat de Enyo Mk2 groot is? Zijn 43 cm breedte mag dan wel als ‘marktconform’ worden gezien, maar dat zijn de diepte van 48 cm en hoogte van 19 cm al een stuk minder. Ook het gewicht van 29 kilo laat zien dat deze versterker heel graag een stabiele en goed geventileerde plek toegewezen krijgt. Dus liever niet plaatsen in een afgesloten kast. Qua buisbezetting zijn de vier ingangs- en stuurbuizen van dit pushpull autobias-ontwerp van het 6n6p-type. De eindversterking wordt op zijn beurt door de bijzondere GU50 verricht. De GU50 is gebaseerd op de beroemde Telefunken LS50 maar gemaakt door de Sovjets voor de radiocommunicatie in de MIG-straaljagers. Deze oorsprong wordt ook meteen duidelijk op het moment dat ik de kap van de versterker haal. Want waar zijn dan toch de eindbuizen? Ze blijken er natuurlijk wel te zijn, maar zitten verpakt in een soort van mof. Deze afdekking vrijwaart de buis van heftige trillingen en zorgt meteen voor een heel robuuste bouwsteen binnen het Enyo Mk2-ontwerp. Daarbij is het ook heel fijn dat er heel veel van dit buistype zijn gemaakt en de eindbuis wereldwijd goed verkrijgbaar is voor zeer redelijke prijzen. Bij de voeding van de versterker wordt gebruik gemaakt van choke-filtering. Hierdoor ontstaan volgens Rumen de typerende diepzwarte achtergronden en een volledige vrijheid van voedingsmodulatie. Kenmerken die je eigenlijk maar zelden in deze prijsklasse tegenkomt en veel meer worden gezien bij heel kostbare buizen-monoblokken van topkwaliteit.
Genoeg vermogen en bijzonder compleet
Door deze configuratie levert de Enyo Mk2 2 x 50 watt vermogen aan zowel 8 als 4 ohm en is de versterker in staat om pieken van 100 watt muziekvermogen te genereren. Dat lijkt misschien niet zo veel, maar tijdens de testperiode blijkt deze buizenversterker, door zijn bijzondere schakeling en excellente stabiliteit, uitstekend in staat om ook moeilijke luidsprekers prima aan te sturen. Het enige waar u dan op moet letten is dat het rendement niet al te laag wordt. 87 dB is daarbij een mooie ondergrens. De voorzijde van de Enyo Mk2 wordt net als zijn transistorbroer Ares Mk2 gesierd door een groot display met daaronder een zestal druktoetsen. Hiermee kunt u het toestel op stand-by schakelen, de menuopties kiezen, de bronkeuze en het volume. Om maar meteen met de deur in huis te vallen: deze ronde knopjes zijn best wat afwijkend. Ze werken op zich prima, maar hebben nauwelijks zichtbare symbolen. Daarnaast blijken ze ook nog eens dermate sensitief (bijna tiptoets-achtig), dat het mij verschillende keren is overkomen dat ik, tijdens het inschakelen, de versterker per abuis ook weer net zo snel uitschakelde! Je krijgt er wel handigheid in en kunt uiteraard ook de afstandsbediening gebruiken, maar van mij hadden ze wel wat minder gevoelig gemogen. Het grote TFT-kleuren lcd-scherm pal erboven, is van het schoonschrift–type en goed afleesbaar op grotere afstand. Ook de achterzijde is de robuustheid zelve en kent een overzichtelijke lay-out. Voor links en rechts is voor een goede kwaliteit luidsprekeraansluitingen gekozen. Daartussenin bevindt zich een euro-netstekkeraansluiting met hoofdschakelaar, de analoge aansluitingen en de connectoren van de optionele digitale module. Laatstgenoemde biedt plaats aan een RJ45-netwerkverbinding en coaxiale en gebalanceerde digitale aansluitingen. Verder is er ook plaats voor een optische Toslink-connectie, een USB-aansluiting en is er zelfs een draadloze Bluetooth 4.2-verbinding aanwezig om het pakket compleet maken. Op analoog gebied is er plaats voor drie RCA-ingangen (waarvan één voor phono, MM of MC) en één paar XLR-ingang. Tot slot is het belangrijk om te vermelden dat de Enyo Mk2 ook een Roon endpoint is.
Techniek
Wanneer ik de kap verwijder kijk ik naar een zeer verzorgd binnenwerk. Alle printplaten zijn goed ingedeeld en de prints en componenten zijn duidelijk van topkwaliteit. De voorversterker werkt passief en de phonotrap blijkt een solid-state circuit te zijn met een versterking van 40 dB voor MM (met een belasting van 47 kilo-ohm) en 60 dB voor MC-elementen. Mooi is dat de belasting via het menu is in te stellen van 100 tot 390 ohm. De optionele DAC-module kan op zijn beurt data verwerken tot 32-bit / 384 kHz en DSD128. Aan boord is verder een netwerkspeler die van een ingebedde Linux-module met prioritaire software gebruik maakt, waardoor het mogelijk is om van AirPlay-, DLNA- en Roon-protocollen gebruik te maken. Het digitale moederbord bevat een XMOS-gebaseerde USB-interface dat alle formaten tot 32-bit / 384 kHz en DSD128 ondersteunt, evenals een bluetooth-module met ondersteuning voor aptX. Wanneer ik nog dieper in de techniek duik blijkt de optionele DAC-print een ingebouwde formaat- en sample-rate-converter en een herkloksysteem te bevatten. Deze worden gevoed door dubbele NDK super-low-phase-noise oscillatoren. Verder werkt de DAC volgens de door vele audiofielen gefavoriseerde R-2R ladderconverter voor de digitaal-naar-analoogconversie. Het digitale gedeelte bezit een volledig gescheiden voedingseenheid die volledig los staat van het analoge gedeelte van de versterker.
Fantastische sturing voor iedere afstandsbediening
Het mooiste heb ik dit keer voor het laatste bewaard, want ook al wordt er standaard een kleine universele Apple TV afstandsbediening bijgeleverd. De Enyo Mk2 kan ook overweg met iedere andere willekeurige afstandsbediening! Ik heb deze functie nog niet eerder bij een high-end product gezien, maar in dit geval is het mogelijk om de functies van de versterker te koppelen aan bijvoorbeeld uw eigen vertrouwde exemplaar. Het enige dat u hoeft te doen is het desbetreffende menu op de versterker te openen. De functie selecteren die u wilt bedienen (bijvoorbeeld volume omhoog) en dan de overeenkomstige knop op uw eigen afstandsbediening even ingedrukt houden. Deze wordt vervolgens automatisch opgeslagen en het werkt. Een kind kan de was doen.
Voorbereidingen
Vermeldenswaard is verder dat de Thrax-versterker in een echte flightcase is verpakt. Dat is dé ideale manier om een product daadwerkelijk onbeschadigd te transporteren. Zodra de versterker in mijn eigen luisterruimte arriveert plaats ik de Enyo Mk2 op een Finite Elemente-versterkerplateau. Als luidsprekers heb ik buiten mijn Master Contemporary C dit keer ook gebruikgemaakt van de bijzondere en (uiteraard) goed bijpassende Thrax Sirens-weergevers. Mooie sculpturen vervaardigd van een combinatie van aluminium en leer en door hun bijzondere concept zeer volwassen qua weergave en snel in bijna iedere ruimte aan het klinken te krijgen. Net zo bijzonder en onorthodox is de miniatuur Boenicke W5SE+, terwijl tijdens een kennismakingssessie bij Rhapsody zelf van de prestigieuze Marten Mingus Quintet 2 gebruik is gemaakt. Digitale bron is een Grimm MU1 music server aangesloten met een Siltech Golden Eagle Double Crown AES/EBU-kabel op de Mola Mola Tambaqui DAC. Een combinatie die speciaal voor deze test is aangevuld met een door Rhapsody beschikbaar gestelde Dr. Feikert Voltare-platenspeler met Reed 1H-arm en Van den Hul DDT-II MC-element. De rest van de kabels zijn afkomstig van Nirvana Audio (S-X-luidsprekerkabel en -stroomkabel), Kemp Elektroniks (Reference-stroomkabel), AudioQuest (Fire-, Pegasus- en Dragon-interlinks en Dragon- en Castle Rock-luidsprekerkabels) en Essential Audio Tools (Current Conductor stroomkabel).
Luisteren
Terwijl ook mijn (duurdere) Zanden 6000-buizenreferentie aanwezig is voor direct vergelijk en her en der nog versterkers rondzwerven van eerdere testen zoals o.a. een Serblin & Son Frankie, ben ik positief gespannen voor wat komen gaat. Tijdens de test heb ik van zowel de 4 als 8 ohm aansluitingen gebruik gemaakt en dat blijkt vooral smaakkwestie en afhankelijk van de gebruikte luidspreker. Na het omzetten van de hoofdschakelaar gebeurt er eerst nog niets. Het echt tot leven wekken vindt pas plaats als ik de stand-by-tiptoets aan de voorzijde aanraak. De versterker komt dan in zijn opwarmprocedure terecht en geeft dit duidelijk aan op de display. Na wat relais-tikjes is hij dan ‘klaar’ en kun je óf meteen aan de gang gaan en de ingang en het volume kiezen, óf je eigen afstandsbediening configureren. Ik besluit meteen maar met het laatste te beginnen waardoor ik mijn eigen Zanden-afstandsbediening kan gebruiken. Die is niet alleen groter dan het kleine Apple TV-exemplaar, maar ook weet ik blind waar de functies zitten. Als eerste ga ik van start met de lijningangen. Zo luister ik normaliter ook met de Zanden (die geen eigen DAC heeft) en kan ik het snelst en meest accuraat een eerste vergelijkingsindruk verkrijgen. Nou, dat valt zeker niet tegen, want ook de Thrax Enyo Mk2 geeft al vanaf het eerste moment een ronduit prachtig geluid. Oké, na een half uur opwarmen wordt het nog een stukje beter, maar ik vind dat hij het meteen al erg goed doet. Wat ik heel goed en lovenswaardig vind, is dat de Enyo Mk2 geen nadrukkelijk (gekleurde) buizenklank bezit. Dit is dus geen romantisch, eufonisch of anderzijds gekleurde versterker.
Heerlijke muzikale deugden
Wel heeft hij de voordelen waarom ik buizen nog steeds zo hoog waardeer. Want ook hier is er vanaf het allereerste moment een prachtig grootse en zeer goed gelaagde 3D presentatie aanwezig. Een zeer goed en geloofwaardig gedefinieerd virtueel podium, waarbij instrumenten nu eens niet naar voren trekken als het volume omhooggaat en niet naar achteren als het minder luid wordt. Ook de Zanden 6000 heeft trouwens geen typerende buizenklank, maar toch zijn beide wezenlijk anders. Bij de Thrax hoor ik misschien wel mede door de GU50-eindbuizen (die ik zelf nog niet eerder heb gehoord) een weergave die wat meer de bekende EL34-kant op gaat. Het is niet zo verzadigd en accuraat, omlijnd en moeiteloos, maar het heeft wel iets prettigs. Dat, in combinatie met zijn heel vloeiende, natuurlijke en tevens nauwkeurige karakter, maakt luisteren een feest. Terwijl de term 3D nog een beetje algemeen kan zijn bedoel ik bij deze Thrax dat het beeld verder ook heel mooi breed, diep en zelfs de zo gewenste hoogte bezit. Het oplossende vermogen is hoog tot zeer hoog. Je hoort dus veel informatie dat van laag tot hoog bijzonder evenwichtig is. Dit is een zeer knappe prestatie die mijn respect voor het ontwerpteam alleen nog maar verder doet stijgen.
DAC en Roon Ready
Wanneer ik de Siltech AES/EBU-kabel uit de Mola Mola-DAC verwijder en de connector in die van de Enyo Mk2 plaats, verandert er bij dezelfde muziek best één en ander. De samenhang, soepelheid, betrokkenheid en kleur blijven, maar het geheel wordt ook wat organischer, ronder en warmer en het oplossende vermogen gaat wat omlaag. Toch tikt mijn eigen Mola Mola Tambaqui tegenwoordig ook al bijna de € 11.000,- aan, terwijl de ingebouwde DAC-module in de Thrax-versterker slechts € 3.250,- kost. Nemen we dat in ogenschouw dan blijkt ook de ingebouwde DAC van mooi hoog niveau. Wanneer ik ook Roon overhevel van de Grimm naar de Thrax, gaat de weergave eveneens wat ‘omlaag’. Maar eigenlijk is het weer hetzelfde verhaal, want de Grimm is met zijn € 12.220,- (inclusief 8 TB SSD) in zijn eentje zonder kabels al bijna even duur als de hele Enyo Mk2! Aan u de keuze.
Analoog
Voor de afsluitende ronde heb ik analoog tot het laatste bewaard. Ontwerper Rumen Artarski is een echte analoogliefhebber en dat facet is vanaf de eerste seconde goed hoorbaar. Nu is het Van den Hul DDT-II-element van nature een wijd opengetrokken en goed gearticuleerd MC-element en dat is dan ook precies wat ik te horen krijg. Vanwege het beleefde muziekplezier vermeld ik hier een aantal albums die ik via deze versterker met veel plezier heb beluisterd. Ulla Meinecke (Wenn schon nicht für immer, dann wenigstens für ewig), Andreas Vollenweider (Behind the Gardens – Behind the Wall – Under the Tree…), Hatfield’s End (Stonehenge – The Story So Far – May ’99), Patricia Barber (Clique!) en het prachtige nieuwe soloalbum van Marnix Busstra (Dances with Silence). Marnix heeft zelf voor de basis van dit album gezorgd, waarbij hij de door hem bespeelde 8-snarige Bouzouki gestemd op 432 Hz en met een speciaal element zelf digitaal heeft opgenomen. Rhapsody-medewerker Michael van Polen, die tevens gediplomeerd opnametechnicus is, heeft zich vervolgens omringd door de mooiste high-end apparatuur om deze digitale bestanden over te zetten naar analoge tape. Reden van al deze moeite is om een heel speciale ‘magisch’ bezielende, rijke en expressieve sound te krijgen en dat is ook precies wat ik hoor. Terwijl ik op de Thrax vanuit mijn luie luisterstoel speel met de waarden tussen de 100 en 390 ohm (100 is rustiger en terughoudender en 390 nog rijker en meer nadrukkelijk dynamisch), is het echt genieten geblazen van dit prachtige album. Wat een kleur, bezieling, aanwezigheid en attack. Een waardige afsluiting van een test van één van de meest interessante producten binnen zijn prijsklasse.
Conclusie
Het Bulgaarse Thrax Audio mag dan wel twaalf jaar na zijn start nog steeds een kleine en relatief onbekende speler in audioland zijn, toch groeit het merk de laatste jaren snel in naamsbekendheid. Na deze test begrijp ik waarom, want deze all-in-one is een dijk van een product. Het uiterlijk is tegelijkertijd robuust en verfijnd, waarbij ontwerper en eigenaar Rumen Artarski behalve voor de techniek ook voor het design heeft getekend. De mogelijkheden zijn mooi praktijkgericht (zelfs de balans tussen beide kanalen kan bijvoorbeeld in het menu worden ingesteld) en zijn een zinvolle toevoeging. De optionele DAC-print kunt u kiezen als u een alles-in-één-apparaat wilt. Voor een relatief kleine meerwaarde geniet u dan van een bijzonder goede weergave. Maar de rest van de versterker is nog beter en wilt u dit helemaal benutten dan kunt u er ook voor kiezen om de optionele digitale module niet te nemen. Dat scheelt in eerste instantie best veel geld, maar uiteraard mist u dan wel het ultieme bedieningsgemak waarom je zo’n alles-in-één-apparaat aanschaft. Buiten dat kosten een losse DAC en goede kabels een veelvoud van dit bedrag. De ingebouwde phonotrap, die voor zowel MM- als MC-elementen geschikt is, krijgt u er wel altijd bij. En dat is maar goed ook, want zeker met een goede platenspeler benadruk je met analoog de kwaliteiten van deze hele mooie buizenversterker nog eens extra. Dus waar wacht u nog op voordat het merk zo bekend wordt dat de prijzen zullen gaan stijgen?
Prijzen:
- Thrax Audio Enyo Mk2 (standaard zonder DAC optie) € 14.750,-
- DAC module € 3.250,-
Distributeur
Very Fine Solutions
Tel: +32(0)472 425 775
E-mail: sales@verfinesolutions.eu
www.veryfinesolutions.com
Exclusieve dealer voor Nederland
Rhapsody Sound & Vision
Tel: 035-6284644
E-mail: info@rhapsody.nl
www.rhapsody.nl
Reacties (0)