Echt, ook hifi-liefhebbers thuis doen zich soms tekort. Recent mocht ik meeluisteren naar een beeldschone hifi-set met, naar ik zeker weet, adembenemend mooie vloerstaande speakers van Italiaanse makelij en een supergoede streamer. Heel bijzonder, namelijk een MQA-file. Maar het klonk niet. Want ook MQA kan van een opname met een matige balans en een stereomix met daarin slordige, bijna mono-achtige tracks, niets beters maken. Of het luisteren naar die prachtige Bowers & Wilkins 800 D4-serie met de beste voor/eindversterking die er is, en vervolgens een vlak geluidsbeeld ervaren. Dan blijkt dat wordt geluisterd via streaming met een iPad met een playlist van 320 kB en met matige opnames van kleinere productiestudio’s, veelal Amerikaans. Veel dynamiek en details gaan ongewild verloren. Ik heb ook de ervaring dat als je bij hifi-liefhebbers thuis top bronmateriaal draait, ze soms – in positieve zin – hun installatie opnieuw ontdekken. En demonstreren via streaming is prima, maar gebruik voor het onderste uit de kan dan wel een Grimm, Aurender, Naim of iets van gelijke aard en kies dan tevens hoge resolutie audiofiles. En let dan vooraf wel op of het oorspronkelijke bronmateriaal wel een goede opname is. Vaak wordt dit vergeten! De les is hier: vooraf eerst kritisch luisteren of een opname wel goed is.
Ook het afgelopen jaar overkwam het mij meerdere malen dat ik bij het bezoeken van luistersessies bij hifi-dealers niet overdonderd raakte door de geluidsweergave. Enerzijds veroorzaakt doordat winkelpanden in het algemeen akoestisch gezien niet ideaal zijn (alhoewel sommige dealers juist wel heel prachtige luisterruimtes ter beschikking hebben) maar ook omdat het bronmateriaal dat bij de luisterdemonstraties werd gebruikt vaak niet van geweldige kwaliteit was. De opgestelde hifi-ketens, veelal van topkwaliteit, kunnen veel, maar nog steeds niet van een slechte opname een goede maken. Bij het recenseren van apparatuur is dit een belangrijk aandachtspunt. Niet alleen de apparatuur moet van topkwaliteit zijn, maar ook de opnames die voor de beoordeling gebruikt worden. Het fenomenale audiofiele oeuvre sacd’s/cd’s/vinyl van de Amerikaanse jazz-zangeres en producer Lyn Stanley behoort wat dat betreft tot het allerbeste bronmateriaal, met dank aan het legendarische mastering-duo Al Schmitt en Bernie Grundman.
Lyn Stanley
Er zijn in de wereld veel goede jazz-zangeressen, en de Amerikaanse Lyn Stanley hoort daarbij. Geboren in Tacoma, Washington, kreeg zij muziek en dans met de paplepel ingegoten. Haar vader was een talentvolle hobby jazzpianist, haar moeder een gepassioneerde jitterbugdanseres en haar grootvader een geschoolde operazanger. Ondanks deze brede culturele achtergrond koos ze aanvankelijk voor een gedegen College businessopleiding en werd daarna een succesvolle advertising executive, en zelfs College professor. Het bloed kruipt dan waar het niet gaan kan. Vanaf 2004 was ze reeds actief als amateur ballroomdanseres en stapte ze in een intensief trainingsprogramma. En niet zonder resultaat. Al snel werd ze een professional in Ballroom Dancing International Standard Style en behaalde daarin in 2010 drie kampioenstitels in het USA Championship DanceSport. Het daarbij benodigde ritmisch gevoel speelde later een grote rol bij haar ontwikkeling als jazz-zangeres.
Het jaar 2010, een mijlpaal
Het jaar 2010 was om meerdere redenen voor Lyn een mijlpaal. Ze trok de stoute schoenen aan en benaderde de bekende jazzpianist Paul Smith, die toen al 25 jaar samenwerkte met jazzlegende Ella Fitzgerald. Smith was diep onder de indruk van haar vocale kwaliteiten; het begin van samenwerking was een feit. Op Yale University werd ze vervolgens geaccepteerd om deel te nemen aan een cabaret-trainingsprogramma en kon ze haar eerste ervaringen opdoen met gevestigde namen in de muziekwereld. Haar eerste onewomanshow viel zo goed in aarde, dat het publiek vroeg om een album. Dat kwam er in 2013 ook. ‘Lost in Romance’ was een mix tussen dansritmes en jazz en het begin van een indrukwekkende carrière, waarin vele nieuwe albums zouden verschijnen. In 2018 werd ze door een belangrijk Amerikaans radiostation uitgeroepen tot ‘Female Jazz Vocalist of the Year 2018’.
Audiofiel vanaf het begin
Er zijn meerdere argumenten waarom de in de afgelopen jaren verschenen albums van Lyn zowel op muzikaal gebied top zijn, maar tevens op audiofiel gebied het summum bieden voor hifi-liefhebbers. Al vanaf de beginperiode schakelde Lyn uitsluitend de beste mixing- en recording professionals en opnamestudio’s in, waaronder de toen al bekende mixer Al Schmitt (die met zijn werk 23 Grammy’s heeft behaald!) en mastering engineer Bernie Grundman. Schmitt werkte in zijn leven met tal van beroemdheden, zoals Natalie Cole, Quincy Jones en Duke Ellington. Hij overleed in 2021, 91 jaar oud. Grundman is wereldberoemd geworden op het gebied van mastering, topklasse analoge en digitale opnames en vinyl. Zijn bedrijf, Bernie Grundman Mastering in Hollywood, speelt de laatste jaren een belangrijke rol bij de albumproductie van Lyn Stanley. Daarnaast is ook al vanaf de beginnende carrière van Lyn consequent gekozen voor de allerbeste, vaak wat oudere jazzmusici, veelal uit de Los Angeles-regio en stuk voor stuk toptalenten op hun instrument. Vanaf het begin was Lyn zich ervan bewust dat ook het bieden van de allerbeste opname- en geluidskwaliteit van haar albums onderdeel was van haar imago. Dat heeft ze echt al die jaren volgehouden en waargemaakt. En dat draagt ze ook zelf uit. Zo konden de bezoekers aan de High End München 2022 haar op de beursvloer aantreffen naast een knaap van een Studer open reel recorder, waarop ze analoge tape-edities liet horen van haar albums. Haar oeuvre is tegenwoordig verkrijgbaar op cd, sacd, vinyl, analoge tape en als digitale file.
London with a Twist: multi-mastering
Het voert te ver om alle verschenen albums van Lyn te bespreken, maar een paar wil ik toch wel graag onder de aandacht brengen. Allereerst ‘London with a Twist’ (hybride sacd, 2019). De zangkwaliteiten van Lyn Stanley zijn op dit album exceptioneel, maar dat geldt ook voor de geweldige jazzmusici die haar begeleiden, met inspiratief, loepzuiver en creatief spel. Het geluidsbeeld is fenomenaal 3D met een ongeëvenaarde plaatsing van Lyn op de bühne en om haar heen haar begeleiders. Een beter stereobeeld bestaat niet en de detailrijkheid is ongekend. De plukbas van Chuck Berghofer klinkt diep en vol, de houten klankkast en resonanties zijn tastbaar. Hiermee zijn geweldig goed topspeakers te beoordelen. Het programmaboekje geeft al direct aan dat we hier iets bijzonders in handen hebben. De DSD-files van de 12 tracks komen direct van de metalen lacquer master recording testpersingen. Dit klinkt nog beter dan direct-to-disc opnamen. Tegelijkertijd werden alle tracks ook opgenomen met een analoge open reel recorder op 468-tape, direct gevoed vanuit de studio mastering console. Deze zijn als extra 12 tracks op de sacd beschikbaar. Je kunt zo dus de verschillen tussen beide directe opnametechnieken horen. Tenslotte is ook nog een digitale opname in 44.1 kHz op de cd-layer beschikbaar, die ook uitzonderlijke dynamische eigenschappen heeft. Waar vind je zoiets? Qua opname een meesterwerk van Bernie Grundman.
Live at Studio A
Nog zo’n bijzonder album, opgenomen in Capitol Recording Studio A in Hollywood, verschenen in 2020, in 24-bit / 192 kHz stereo, met 5.1 surroundgeluid, DSD 128 en 16-bit / 44.1 kHz Wave files. Opnieuw kun je als hifi-liefhebber dus luisteren naar de verschillen in opnametechnieken. Alle tracks zijn live opgenomen, inclusief reacties van het publiek in de studio. De zangkwaliteiten van Lyn blijven subliem. Af en toe hoor je dat het in haar leven niet altijd heeft meegezeten. Emotie, gevoel, ingeleefd in muziek en tekst, geweldig gewoon. Haar vertolking van Route 66 (track 3) is één van de beste ooit. Af en toe hoor je haar genieten van de reacties in het publiek en reageert ze ook spontaan richting haar eigen musici. Deze interactie maakt het album extra aantrekkelijk. Ik hoorde recent ook de open reel tape-editie van dit album, en ook dat was adembenemend goed. Inmiddels heb ik al een aantal keren meegemaakt dat de allerbeste hificomponenten in mijn Music Emotion referentie luisterset van Mark Levinson, Esoteric, Stax, Bowers & Wilkins en Siltech zichzelf leken te overstijgen met dit bronmateriaal. De vinylversie, twee lp’s geperst op 180 gram en 45 tpm, is inmiddels al legendarisch en kost in Amerika 100 dollar.
Novel Noël
Wat nu? In het voorjaar een album gaan bespreken met een Kerstrepertoire? Jazeker, en daar zijn meerdere redenen voor. Dit is het meest recente album (2022) en inmiddels terecht al gelauwerd met diverse onderscheidingen. Allereerst is het een opnamesituatie, die tegenwoordig bijna niet meer voorkomt vanwege de hoge kosten: een live opname van Lyn, begeleid door een reusachtige bigband, de Jazz Mavericks. Deze bestaat uit 19 van de allerbeste Amerikaanse bigbandmusici, een strijkorkest van 44 man uit Boedapest en vocals. Lyn schrijft dit ook trots in het begeleidend boekje. Maar ook de opname-omstandigheden waren uitzonderlijk, namelijk tijdens de Covid-epidemie, met alle daarbij behorende veiligheidsmaatregelen. De band komt in sommige tracks tot enorme dynamiekexplosies, die in de praktijk bijvoorbeeld spectaculair overkomen via de Bowers & Wilkins 800 D4-serie Diamond-tweeters of via een Stax SR-X9000 elektrostatische hoofdtelefoon. Het hele album lang kun je niet stil blijven zitten, zo enorm veel swing zit er in de arrangementen. Steeds lijkt het even om een traditioneel kerstliedje te gaan, maar daarna barst steeds de bom, met waanzinnige improvisaties die alle kanten op gaan. Ook opnametechnisch en qua geluidsbeeld is dit album uitzonderlijk goed, met inzet van een van de beste hedendaagse opnameteams (inderdaad, nog steeds met Bernie Grundman). Het album is opgenomen met legendarische microfoons, namelijk de Neumann U47. Dit was een van de eerste microfoons van Neumann na de Tweede Wereldoorlog en werd geproduceerd tussen 1949 en 1965. Ze zijn voorzien van Telefunken VF14-buizen en behoren tot het beste van het beste.
Ook top voor vinylliefhebbers
Novel Noël is ook verkrijgbaar als een set van twee 45 tpm-lp’s in de best denkbare persing. De dynamiek op deze lp’s is verrassend hoog. Het bronmateriaal is uitermate geschikt voor het testen van topelementen en draaitafels en weergave van analoog geluid.
Het album is zo goed dat ik persoonlijk eind 2022 inschatte dat Novel Noël op zijn minst ‘Jazz Album of the Year 2022’ zou worden, misschien zelfs wel een Grammy. Helaas, dit gebeurde niet, ook Lynn was een klein beetje teleurgesteld. Toen ik haar eind 2022 met haar geweldige album feliciteerde, reageerde ze met “Wish the Grammypeople felt the same, Jan, but now I so appreciate this comment! Sending love and thanks…” Triest genoeg is dit album door Lyn opgedragen aan haar dierbare zoon Ian, die in 2021 helaas overleed. Zometeen kom ik nog even op dit album terug. En ik schaam me er niet voor te zeggen dat, nu kerst allang voorbij is, ik met regelmaat nog dit album draai.
Een nieuw album in 2023
Uit betrouwbare bron vernam ik recent dat Lyn stilletjes weer een nieuw audiofiel album op stapel heeft staan dat in de loop van dit jaar zal gaan verschijnen. Voorlopig heeft dit de werktitel ‘1924’ meegekregen. Ik ben heel benieuwd en op voorhand al verkocht.
Opinie
Het komt maar zelden voor dat een recording artist jarenlang achter elkaar alleen maar albums van het allerhoogste vocale uitvoeringsniveau levert, in combinatie met de allerbeste audiofiele weergavekwaliteit. ‘Interludes’, ‘Potions’, ‘The Moonlight Sessions’: niet inhoudelijk besproken maar allemaal op hetzelfde niveau als de besproken uitgaven. Als bronmateriaal bijna essentieel om de uiterste kwaliteiten van je hifi-installatie te ontdekken.
Aangezien het Nederlands van Lyn niet al te best zal zijn sluit ik dan ook als volgt af met mijn persoonlijke opinie als professioneel klassiek musicus en reviewer: Lyn, here it comes: retroactively: Novel Noël, the best audiophile jazz album of 2022. Exceptional good vocal performance and bigband. And the total discography of Lyn Stanley: the best range of audiophile jazz albums in the world. Dear Lyn, congratulations!
Discografie
Onderstaand de complete discografie van Lyn Stanley. Op haar eigen website www.lynstanley.com is te zien dat haar opnamen ook in andere formats worden geleverd: vinyl, cd, reel to reel, BluRay en digitale downloads. Ook in Europa zijn haar albums goed verkrijgbaar, vaak wel met wat hogere importprijzen.
De titels zijn:
Lost in Romance, hybride sacd 2013, A.T. Music 3101
Potions, hybride sacd 2014, A.T. Music 3103
Interludes, hybride sacd 2015, A.T. Music 3104
The Moonlight Sessions volume 1, hybride sacd 2017, A.T. Music 3105
The Moonlight Sessions volume 2, hybride sacd 2017, A.T. Music 3106
London Calling, a Toast to Julie London, hybride sacd 2018, A.T. Music 3107
London with a Twist, Live at Bernie’s, hybride sacd 2019 A.T. Music 3108
Live at Studio A, hybride sacd 2020, A.T. Music 3109
Novel Noël, hybride sacd 2022, A.T. Music 3110
Uitzonderlijk is dat er van enkele albums open reel master copies verkrijgbaar zijn van Berrnie Grundman zelf op IEC- of NAB-spoel, high speed 38 cm/s op SM900 van Recording the Masters. Deze worden op speciale bestelling in de studio van Grundman gemaakt en zijn stevig geprijsd.
Schrijver: Jan Willem Voogd
Reacties (0)