Geluid opnemen bij video – Deel 1: De microfoon

Verschillende microfoontypen

Een microfoon bestaat ruwweg uit een deel dat het geluid opvangt (het kapsel aan de voorzijde), het deel dat de stroompjes verwerkt in de houder en een aansluiting voor de geluidsrecorder. Microfoons zijn qua werkingstechniek te verdelen in dynamisch, condensator en electret. Bij een dynamische microfoon brengen geluidsgolven een membraan in trilling. Deze trillingen tranduceert de membraan (diafragma) over op een spoeltje dat in een magneetveld hangt waardoor er elektrische stroompjes gaan lopen. Elke geluidsfrequentie wekt zo zijn eigen specifieke stroompje op. Dynamische microfoons zijn robuust en kunnen relatief hoge geluidsdrukken aan. Zij raken niet gauw overstuurd en zijn veel minder gevoelig voor het irritante rondzingen op podia en in zalen. Als belangrijkste beperking geldt het geringere bereik bij hoge frequenties en het missen van fijne toonnuances. Overigens is dat bij video zelden een bezwaar. Dynamische microfoons zijn favoriet bij spraak, harde zang en krachtige muziekuitvoeringen.
Bij de condensatormicrofoon is zoals de naam al aangeeft sprake van een ingebouwde condensator. Deze condensator staat onder elektrische voorspanning en heeft voeding nodig. Ook dient de microfoon het signaal elektrisch te versterken. Doorgaans betrekt de condensator deze voeding uit de camera (Fantoomvoeding 48V) zelf maar het kan ook via een batterijtje. De geluidsdruk van de golven verplaatst de membraan binnen de condensator waardoor de capaciteit verandert. Deze capaciteitsverandering zet de condensator-microfoon om in elektrische stroompjes. Condensatormicrofoons zijn heel gevoelig en geven het geluid in al zijn fijne nuances weer. Zij zijn echter ook minder robuust, duurder en gevoelig voor oversturing. Condensatormicrofoons met een groot membraan zijn heel geschikt voor het opnemen van zang, omgevingsgeluid en koren. Typen met een kleinere membraan zitten vaak in dasspeldmicrofoons, headsets en vergadermicrofoons.
De electretmicrofoon lijkt veel op het condensatortype. Ook hier een elektrostatische werking met twee permanent elektrisch geladen plaatjes waarvan er eentje kan bewegen zodat de spanning verandert. De electretmicrofoon is goedkoop en ook geschikt voor hoge tonen. Bekende nadelen zijn een eigenkleuring van het geluid en er is een aparte batterijvoeding nodig.

De geluidskarakteristiek

Een belangrijke vraag bij de geluidsopname is: Wat pikt de microfoon nu eigenlijk op? Als eerste het frequentiebereik. Het menselijk gehoor kan in optima forma een frequentiegebied van 20 tot 20.000 Hz waarnemen. In de praktijk is het echter eerder 40 tot 15.000 Hz. Ook de geluidsregistratie bij video heeft meestal bij de standaard videoformaten en weergave door tv-toestellen geen breder frequentiebereik nodig. Alleen bij het inzetten van veldrecorders voor audio en professionele camcorders kan een hoger frequentiebereik meer nuance en natuurlijkheid in de geluidsopnamen aanbrengen.
Ten tweede de opnamehoek waaronder het geluid wordt opgevangen. Een zogenaamde richtmicrofoon pikt uitsluitend het geluid op dat recht van voren komt. Ook overbrugt deze microfoon grotere afstanden tot de geluidsbron. Een cardioïde microfoon met een niervormige karakteristiek pakt ook het geluid dat van opzij komt mee. Wel vermindert daarbij de geluidsterkte bij het vergroten van de afstand. Een zogenaamde omnidirectionele microfoon registreert zelfs geluid dat van achteren komt.
U vindt de gerichtheid op het geluid vermeld in graden. Echte richtmicrofoons zoals shotguns (lange staven) pakken minder dan 30 of zelfs 20 graden. Standaard niervormige microfoons 40 tot 60 graden of iets meer.
Voor camcorders en videofilmende fotocamera’s verdienen microfoons met enige richtgevoeligheid de voorkeur. Anders pikt de geluidsopname teveel omgevings- of bedieningsgeluid mee. Een genre apart vormt de dasspeld (Lavalier)-microfoon. Deze dasspeld spelt u op de kleding dichtbij de mond. Het Lavelier-type is geoptimaliseerd voor het perfect registeren van spraak op korte afstand zonder het meenemen van ongewenst omgevingsgeluid.

Mono of stereo?

Stereo geluid van een microfoon voor video-opnamen is minder vanzelfsprekend dan u wellicht denkt. Bij interviews en spraak is het bijna altijd mono. En zelfs bij muziekopnamen zet de geluidsman vaak een aparte microfoon per instrument en/of zanger om deze op een mengpaneel te kunnen mixen. Daarom zijn externe richt- en interview- of zangmicrofoons vaak in mono uitgevoerd.
Omdat wij nu eenmaal stereo op de tv willen zit er standaard een stereomicrofoon in of op de amateur- en menig professionele camera. Verwacht daarbij echter geen wonderen van. Zonder een goede stereo opstelling van de microfoons blijft het behelpen. Steeds meer fabrikanten laten stereo elektronisch simuleren door de ingebouwde geluidstechniek. Dat geldt met name ook voor Dolby Surround 5.1. Feitelijk is daarvoor een speciale opstelling van vijf microfoons vereist. Iets dat u niet gauw zult doen en dan helpt de audiotechniek van de camera een handje.
Een veel gebruikte opstelling voor stereocapsules bij microfoons is X-Y. Een X-Y-opstelling maakt gebruik van twee identieke microfoons met een nierkarakteristiek. De membranen staan 90 graden ten opzichte van elkaar gedraaid op minder dan 1,7 cm van elkaar. Deze microfoons zelf staan beide 45 graden van de geluidsbron afgedraaid. Hiermee is een zeer compacte opstelling voor stereomicrofoons zonder gebruik van statief of kans op faseverschuiving mogelijk.

Interne of externe microfoon

Zoals gezegd beschikken de meeste camcorders in videofilmende fotocamera’s over een interne (stereo)microfoon. Dat is lekker compact en de videofilmer behoeft geen onhandige microfoons op de camerabody of rig te monteren.
Er zijn echter een aantal belangrijke nadelen. De kleine interne microfoons presteren op enkele peperdure typen na aanmerkelijk minder dan afzonderlijk opgestelde externe microfoons. Met name op het gebied van frequentiebereik, richtkarakteristiek en het ongewenst meepikken van de bedieningsgeluiden en/of motorgeruis van de camera. Het blijft vaak allemaal behelpen en eigenlijk alleen geschikt voor het mee opnemen van omgevingsgeluid en interviews vlak voor de camera.
Externe microfoons bieden een drietal voordelen:

1. Voor elk opnametype is er een specifiek type te koop qua richtgevoeligheid, versterking en frequentiebereik;
2. De microfoons presteren vaak aanmerkelijk beter dan de ingebouwde. Menig gebruiker is verrast over de toegenomen opnamekwaliteit;
3. Zij zijn volgens wens op te stellen en te bevestigen.

Microfoons extern op de camera zijn te bevestigen in de accessoireschoen, in een speciale houder met dempende constructie voor trillingen of aanraken en op statief. Speciale houders met elastische ophanging dempen uitstekend.

Aansluitingen

De eenvoudiger camcorder en de videofilmende fotocamera maken gebruik van de 3.5 mm minijack en soms de nog kleinere 2.5 mm connector voor het aansluiten van externe microfoons. In de praktijk een kwetsbare aansluiting. Leg de kabel bij voorkeur in een trekonspannende (spiraal)lus.
Veel degelijker en professioneler is de metalen XLR-bus. Die kan best een rukje of meer hebben en is minder storingsgevoelig. Microfoons met USB-aansluiting vinden hun toepassing bij computers en interfacekastjes of mengpaneeltjes voor de audio-opname.
Intelligente microfoonaansluitingen zitten in de accessoireschoen (hotshoe) van de camera. Hiermee zijn extra functies zoals het meezoomen van de richtkarakteristiek met het objectief, instellen van geluidsfilters en volume of voeding mogelijk. Gebruik in hotshoes alleen daarvoor geschikte microfoons om kortsluiting en storingen te voorkomen!
Bij het gebruik van meerdere microfoons op één camera zet de gebruiker een minimengpaneeltje (met klittenband of via de statiefschroef te bevestigen) op de camera. Sluit de microfoons aan op de ingangen en de uitgang op audio-in bij de camera.

Draadloos of per kabel?

Bij externe microfoons is er de keuze tussen draadloos of per kabel. Het aansluiten per kabel is goedkoper, minder gevoelig voor frequentiestoringen van buitenaf maar wel een stuk onhandiger. Ook kan gerommel met kabels als stoorgeluid worden meegenomen. Voor de aansluiting op zaalapparatuur verdienen robuuste kabels nog altijd de voorkeur.
Bij draadloos zijn een goede zender op of in de microfoon en een ontvanger aan de camera nodig. Dat maakt de microfoonset al snel enkele honderden euro’s duurder. In de praktijk zijn het gemak en geboden kwaliteit deze investering echter dubbel en dwars waard. Koop bij voorkeur draadloze microfoonsets die speciaal voor camera en ENG-werk (= elektronische nieuwsgaring) zijn ontworpen.

Algemeen hanteren

Kies indien mogelijk de microfoon(set) die optimaal bij de op te nemen geluidssituatie past. Hang de externe microfoon het liefst vrij op of plaats deze op een geschikt microfoonstatief. Bij het gebruik van meerdere microfoons is het een must er een mengpaneeltje tussen te plaatsen.
Gebruikt u microfoons uit de hand dan is het slim deze zo min mogelijk te bewegen of met de vingers aan te raken. In geval van een interview of commentaar inspreken, de mond op een afstand van circa 30 cm tot de opnamecapsule houden. Zwaai bij interviews de microfoon niet heen en weer. Het mooiste klinkt hierbij een opgespelde Lavalier-microfoon. Waait het? Plaats dan een dempende schuimkap of bontvel op de microfoon. Een aantal microfoons biedt hiervoor ook een elektronisch windfilter.
Spreekt u in de studio achteraf commentaar of een voice-over in, zet daartoe dan een USB-microfoon op een standaard. Sluit deze microfoon aan op de USB-ingang van de computer of audio(meng)interface.

Ulco Schuurmans