Review: PS Audio Stellar – Geluidsmatig superieure prestaties

Stellar Gain Cell pre amplifier

Deze voorversterker heeft ook een converter aan boord. Het is een analoge voorversterker met een Gain Cell. Dat is een volumeregelaar die geen extra componenten in de signaalweg plaatst, zoals alle bekende manieren om het volume te regelen dat wel doen. Volgens PS Audio hebben al die technieken enig nadeel op het signaal. De Gain Cell daarentegen zorgt voor een zo puur mogelijk signaal. De aanwezige DAC is gebaseerd op de Sabre 32 Hyperstream architectuur. Er is een class-A analoge uitgang. De DAC leest sacd (compatible met PS Audio DMP voor sacd playback in DSD), DSD direct via I2S (HDMI-connector), 192 kHz asynchroon via de coax input,  384 kHz asynchroon via USB en 96 kHz asynchroon via TOSLINK. DSD is single en double. De converter heeft separate voedingen en een low jitter clock. Analoge ingangen zijn via rca en balanced (xlr). Analoge uitgangen zijn ook via rca en balanced (xlr). Er zijn een tweetal 12v triggers en een hoofdtelefoonuitgang. De DAC heeft drie schakelbare filters en er is een hometheater bypass.

Stellar Phono Pre Amplifier

Deze versterker heeft een discrete opbouw in klasse-A met FET’s. Dat geeft een extreem lage ruis en een enorme headroom. Deze Stellar werkt dus niet met IC’s. Er zijn twee ingangen (mm en mc). De mc-ingang heeft 70 dB versterking en is dus geschikt voor cartridges met een zeer lage uitgangsspanning (0.15mV). Er zijn schakelbare impedanties (60, 100, 200 en 47K). Daarnaast kunnen impedanties via het achterpaneel custom ingeregeld worden. Er zijn drie waarden beschikbaar voor de gain. Phono-ingangen zijn via rca en de uitgangen zijn via rca en balanced (xlr). Verschillende functies zijn bereikbaar via de standaard PS Audio afstandsbediening, die meegeleverd wordt met onder andere de voorversterker. De Phono-versterker komt met een eigen afstandsbediening voor de gain, de mc-loading, de mute en de standby. De mm- en mc ingangen zijn daarmee ook om te schakelen zodat er twee draaitafels tegelijk aangesloten kunnen worden, of een draaitafel met twee armen.

Stellar Power Plant 3

Deze Power Plant weegt 24 kilo en is geschikt om de source componenten van een systeem te voeden met regenerated AC. De Europese uitvoering van de P3 kan op vier uitgangen tegelijk geregenereerde stroom leveren. Samen dan zo’n 300VA. Met de schakelaar op het achterpaneel, die alleen mag worden gebruikt als de unit helemaal uit staat, kunnen een tweetal uitgangen omgeschakeld worden naar filtered High Current. Er kan dan 13A geleverd worden op deze uitgangen. Alleen gefiltered en dus niet geregenereerd. De twee andere uitgangen leveren dan nog steeds geregenereerde stroom tot 300VA. Op die manier kunnen bijvoorbeeld de beide eindversterkers (M700) aangesloten worden. De P3 heeft een regenerator aan boord die een zeer stabiele uitgangsspanning levert. Die twee uitgangen zijn dan geschikt voor bijvoorbeeld de voorversterker en de phono. Als de geregenereerde uitgangen zwaarder worden belast dan 300VA, schakelt het apparaat uit. De Multiwave functie is schakelbaar. Die zorgt ervoor dat de voedings-riple op de aangesloten apparaten verminderd. Cleanwave is een demagnetiseer-functie voor de aangesloten apparatuur. Mag alleen gebruikt worden als de apparatuur geen muziek afspeelt. Alle genoemde functies zijn beschikbaar via de met de P3 geleverde afstandsbediening. De P3 verlaagt de uitgangsimpedantie van de voeding en heeft ingebouwde spike- en surge protectie. Wie voedingen ontwerpt weet dat een lage uitgangsimpedantie over het algemeen een gunstige invloed heeft op het geluid (volgens PS Audio een betere dynamiek en openheid) en een gestabiliseerde uitgangsspanning vermindert de crosstalk tussen stages en vermindert ook eventueel aanwezige RFI-problemen. De audio-circuits functioneren ook met een grotere lineariteit. PS Audio geeft aan dat hun Power Plants de AC-waveform herstellen, ruis op de lijn verminderen en reguleren. Dat laatste zorgt voor een stabiele netspanning. Sommige apparatuur is namelijk gevoelig voor variaties in de netspanning. Het hebben van een pure AC-waveform leidt tot minder harmonische vervorming en ruis en zorgt er bijvoorbeeld voor dat apparatuur minder warmte ontwikkelt en efficiënter werkt. Traditionele regeneratoren houden vaak de spanning stabiel met een door een motor geregelde terugkoppelkring. Dat is erg traag en niet heel precies. Ook een regenerator die werkt vanuit een vaste DC-voeding is erg inefficiënt. Het is dan ook niet handig om hoge voltages met MOSFETS te gaan schakelen. Sommige systemen werken met een correctiesignaal en een trafo om de gewenste stabiele uitgangs-spanning te krijgen. Hierdoor wordt de uitgangsimpedantie van de voeding te hoog. Zoals eerder beschreven heeft een lage uitgangsimpedantie voordelen. PS Audio zocht dus naar een techniek die alle traditionele nadelen zou doen verdwijnen. Wie op een scope naar de netspanning kijkt, zal vaak zien dat zo’n signaal geen zuivere sinus is, maar een golf met afgeronde toppen en met bijvoorbeeld een zeker percentage van een bepaalde harmonische, die toegevoegd is aan de sinus. Maar, zo’n harmonische mist dan de grondfrequentie en is feitelijk een asymmetrische halve cycle. Kort door de bocht heeft de P3 een schakeling die de beschreven binnenkomende AC-waveform kan ‘tracken’ en dit signaal omzet in een square wave (blokgolf). Deze blokgolf is precies in fase met het binnenkomende signaal (de netspanning). Vervolgens is er een circuit dat de blokgolf omzet in een sinus. Dat gaat via Direct Digital Synthesis. Feitelijk is dit een digitale representatie van een sinus en die is exact en binnen 0.001 Hz gematched met de frequentie en de fase van de binnenkomende netspanning. Door DDS heeft de digitale sinus een vervorming die lager is dan 0.01%. Logischerwijze wordt de fase en de spanning van het inkomende signaal genegeerd. Dat is namelijk hetgeen dat je wilt herstellen. Wie in de P3 kijkt zal een microprocessor aantreffen. Die wordt gebruikt om de synthetische sinus te maken, waar een PLL (phase locked loop) voor nodig is, maar werkt ook als oscillator en verzorgt de systeem routines. De PLL-functie is overigens in de software geschreven. Een DAC zet deze digitale synthetische sinus om in een analoog signaal. Als je meet, vind je een waarde van ongeveer 2.5 Volt. Het signaal heeft een verdraaid lage harmonische vervorming, maar nog wel een DC-component en ruis die afkomstig is van de sample frequentie die de DDS gebruikt. Achter de DAC is dus een filter te vinden, dat ook de DC-component verwijdert. Vervolgens is er een versterker die dit analoge signaal de spanning en stroom geeft die de apparatuur aan de uitgang van de P3 nodig heeft. Dus van 2.5 Volt naar bijvoorbeeld 230 Volt of 110 Volt (US). Op het circuit-board van de P3 zie je een tweetal opamps. De eerste is deel van het filter. De tweede dient als spanningsversterker. De derde achterliggende opamp is deel van de stroomversterker, die met discrete transistoren uitgerust is. Zo te zien in een bipolaire emitter follower configuratie. Eigenlijk gewoon een audio-eindversterker, die nu de wisselspanning en stroom levert die de aangesloten apparaten op de P3 nodig hebben. De zwaardere modellen uit de DirectStream Power Plant series kunnen meer vermogen leveren via de geregenereerde uitgang(en) en hebben dus een zwaardere versterker aan boord. Dat kan zelfs een klasse-D versterker zijn. Dat betekent dat er veel lichtere en handzamer Power Plants voor hogere vermogens kunnen worden gebouwd, dan voorheen mogelijk was met traditionele technieken.  Vanuit verdere technische details, die hier niet beschreven worden, kan de uitgangsspanning in principe elke waarde hebben. Het uitgangssignaal heeft een perfecte sinusvorm en is vrij van vervorming, noise, harmonischen en andere mogelijke afwijkingen van de inkomende netspanning. Ook heeft de P3 een lagere uitgangsimpedantie dan die van de inkomende netspanning.

Luisteren

De afgelopen maanden waren veel componenten van PS Audio aanwezig in de verschillende luisterruimten. Ook de S300 en diverse apparaten uit de DirectStream-series. Dat geeft ruimte om eens uitgebreid te experimenteren. Wie een versterker wenst met aanzienlijke uitgangsvermogens is momenteel in klasse-A of klasse-AB configuraties een stevig bedrag kwijt. Alleen al vanwege het behoorlijk verminderde aantal componenten zou een klasse-D versterker dus aanzienlijk goedkoper moeten zijn. Toch zijn er in de markt klasse-D versterkers waarvoor je in de plaats niet eens zo’n onderbemeten middenklasse auto zou kunnen kopen. Dat is merkwaardig, want klasse-D techniek vergt een zeer lage investering van een fabrikant die OEM-klasse-D modulen inkoopt. Zulke basismodulen bieden vaak een zeer hoog uitgangsvermogen en een zeer hoge geluidskwaliteit. PS Audio biedt met de S300 en M700 versterkers zeer betaalbare versterkers van zeer hoge kwaliteit. Veel duurder hoeft het niet te zijn. Klasse-D techniek gaat ook steeds beter klinken. Er zijn best nog enkele klasse-D producten in de markt waarvan je meteen hoort dat het een klasse-D is. Maar, dat is met de Stellar-producten niet meer aan de orde. Het enige kenmerk dat voor vrijwel alle klasse-D ontwerpen karakteristiek is, is het fenomenale en gecontroleerde laag. Dat is een typisch klasse-D kenmerk en je moet een superieur klasse-A of klasse-AB ontwerp hebben om hier in de buurt te komen. PS Audio realiseert die volstrekte neutraliteit van de Stellars door de D-stage te combineren met een klasse-A driver stage. Het beste van twee werelden samen. Om te luisteren zijn diverse sets opgebouwd. De geluidsmatige ervaringen staan in de ‘captain’s log’ en die wordt nu gepresenteerd. In de eerste sets spelen de beide eindversterkers met de pre amp/DAC.

M700 en Pre amplifier/DAC

In deze sets gaat het laag enorm diep, is loeistrak en zeer fraai gedefinieerd. De stageweergave is fenomenaal en de focussering is messcherp. Achter stemmen en instrumenten is een enorme kracht, maar ook op micro dynamische schaal is het systeem overtuigend. De weergave is neutraal, maar er is een extreem goede vertaling van warmte, sfeer en klank, die afkomstig zijn uit de opname, naar de luidsprekers toe. Deze set klinkt absoluut nooit scherp, gemeen of harsh. De weergave kent een hoge mate van ‘plastische’ realiteit. Instrumenten en stemmen presenteren zich zeer ‘life-like’. De aanwezige DAC presteert zeer goed. Los van het fenomenale laag doet verder niets denken aan een mogelijk klasse-D karakter van deze versterkers. Integendeel, het geluid is rijk, harmonisch diep en natuurlijk.

PS Audio Phono Pre amplifier

Het schijnt erg lastig te zijn om een goede voorversterker te bouwen en ook moeilijk om een goede phono-pre te maken. Misschien omdat zulke apparaten met kleinere signalen werken en zo’n heel ontwerp op meerdere aspecten kritischer is? Laten we eerlijk zijn, vanaf de jaren vijftig zijn er maar pakweg een tiental voorversterkers en phono-pre’s verschenen die echt ‘outstanding’ zijn. De connaisseurs kennen ze allemaal en op zulke exemplaren wordt al jarenlang intensief gejaagd. De nieuwe PS Audio phono stage scoort behoorlijk hoog in de ranking. Kernwaarden zijn hier de dichtheid van informatie waarmee de fenomenale stage wordt gevuld en de rijkdom aan klank. Het apparaat kan dynamisch ook enorm uithalen. Het laag heeft dan een overtuigende power en is loeistrak. Maar, deze phono kan ook zeer subtiel, micro dynamisch en gedetailleerd opereren. Daarnaast laat deze phono op het gebied van functionaliteit en bedieningsgemak niets te wensen over. In het bijzonder dient ook opgemerkt te worden dat alle Stellar-componenten erg degelijk zijn gebouwd. Er is niet bezuinigd op materiaal en dat kun je niet altijd zeggen van moderne audio-apparatuur. Zeker niet als merken onderdeel zijn van investment companies. Daar geldt dat er enorm geknepen wordt op productiekosten en materialen, terwijl de winkelprijs zulke producten meer en meer uit de markt knalt.

Stellar P3 Power Plant

Zoals bekend is alles rondom de conditionering van de netspanning en het verkrijgen van ‘schone’ stroom een mijnenveld. Er is een enorm aantal variabelen die bepalen of het effect van allerlei vormen van netbehandeling hoorbaar is. Tegen EMI kun je je moeilijk wapenen. Het optreden van RFI wordt vaak erg overdreven. Goed ontworpen apparatuur is in principe immuun voor RFI/EMI. Niet alle filters, netkabels, verdeeldozen, andere kabels, regenerators enzovoorts zijn even goed ontworpen. Vervolgens zijn er nog veel omgevingsfactoren die een rol spelen. Ook moet je je als consument heen vechten door alle misinformatie vanuit fabrikanten, dealers en het internet. In ieder geval is er een soort algemene ‘wetmatigheid’ waar het hele circus onder te vangen is. Als de sinus van het inkomende lichtnet aangetast is, als er RFI/EMI op welke manier dan ook binnenkomt, als voedingskabels of filters zelf een bron van storingen vormen, als het systeem barst van de aardfouten of als er problemen ontstaan als gevolg van ten onrechte geslagen aardpennen of rare configuraties met aparte groepen voor de audio-aparatuur, dan kan het uiteindelijke resultaat zijn dat al die storingen terechtkomen binnen het signaalvoerende deel van de audio-set. Los van dat er zend-

amateurs, exotische radiostations uit verre oorden, de babyfoon van de buren of Schiphol’s Approach Surveillance Radar (ASR) via uw hifi kunnen klinken, manifesteren de genoemde problemen zich altijd in een verhoging van de noisefloor. Allerlei signalen, noise en vervormingen bezetten het gebied waar de zachtste en meest subtiele audiosignalen huizen. Die worden dan overstemd en zijn niet meer waarneembaar. Daardoor klinkt het geluid ook ‘vuiler’ en dus minder schoon. Een op de juiste manier gediagnostiseerde oorzaak van die problemen, gevolgd door het nemen van de juiste maatregelen, waarvan de belangrijkste is het wegnemen van de oorzaak, leidt tot het ‘schoonvegen’ van het gebied rondom de noisefloor. Bedoeld geluid dat zich daar dan bevindt wordt opeens waarneembaar en het systeem gaat ‘schoner’ klinken. Je moet dan ook nog luidsprekers hebben die zo’n resolutie hebben dat ze in dit gebied kunnen ‘kijken’. Anders zijn de verbeteringen niet waarneembaar. Waak ervoor om nooit te roepen dat al die netbehandelingstechnieken er ‘detail’ bijmaken. Ondergetekende zoekt al jaren naar accessoires die in een opname ontbrekende detaillering erbij maken. Nee, er is sprake van psychoacoustische effecten. Omdat de noisefloor daalt, word je je opeens bewust van details en micro dynamische bewegingen die je eerst niet waarnam. Ze waren er dus wel, maar werden gemaskeerd. Ook tonale verschillen kunnen dan ontstaan. Een belangrijke les is dat vanwege het grote aantal variabelen, je er nooit vanuit kunt gaan dat al die accessoires per definitie werken. Meestal werken ze wel, maar de vraag is altijd of ze in jouw specifieke situatie iets doen. Dus, leen ze een weekendje bij de dealer. Terug naar de Stellar P3 en eerdere ervaringen met de DirectStream P15. Het effect in de diverse luisterruimten met diverse sets is dat er sprake is van een ‘schoner’ signaal. Audiofielen spreken vaak over een ‘black background’. Het leidt dan ook tot een betere waarneming van subtiele details. Er werd ook geluisterd op grote actieve studio-monitoren. Die hebben de resolutie van de Hubble telescoop. Sommige opnames presenteren dan een heel nieuwe dimensie aan nuance, detail en microdynamiek. Het resultaat moet ook niet overdreven worden. Het is uiteraard situationeel, maar er is hier nog nooit welk accessoire dan ook geweest dat wereldschokkende verbeteringen veroorzaakt. De verbeteringen zijn subtiel en soms iets groter. Maar altijd dat er een waardevolle toevoeging is aan de weergave. Dus, zo ook met deze Stellar P3.

Epiloog

De PS Audio componenten in de vorm van de M700 mono-versterkers, de pre amplifier/DAC, de phono stage en de P3 Power Plant kenmerken zich door geluidsmatig superieure prestaties. Daarnaast vormen de degelijke bouw, de gebruiksvriendelijkheid en het relatief bereikbare prijskaartje enorme aanbevelingen. Het is gewoon no nonsense apparatuur, de service en support vanuit PS Audio is zeer goed en er is geen gedoe met allerlei apps. Gewoon plug & play. Er is heel veel buitensporig dure hifi die geluidsmatig niet opgewassen is tegen deze Stellar componenten. Ook is alles symmetrisch aan te sluiten. De P3 Power Plant functioneert goed, maar de te bereiken resultaten zijn uiteraard situationeel. En, let erop dat topresultaten gehaald kunnen worden door deze Stellar componenten te matchen met de juiste luidsprekers, die op de juiste manier geplaatst zijn in een goede akoestische omgeving.

Dit artikel is geschreven door Ruud Jonker.