Review: LEAK Sandwich 250 – A future classic reinvented

De bouwwijze

Bij de ontwikkeling van de nieuwe tweeweg Sandwich 150 en de drieweg Sandwich 250-modellen maakt de fabrikant gebruik van dezelfde vooruitstrevende filosofie die LEAK in de jaren zestig heeft ontwikkeld. De originele tweeweg LEAK Sandwich is het geesteskind van Don Barlow en wordt al snel aangevuld met een drieweg ontwerp. Barlow heeft de sandwich cone ontwikkeld en deze bestond destijds uit een polystyreen schuimlaag die zich tussen twee aluminium lagen bevond. Vandaar de modelnaam Sandwich. Met deze revolutionaire bouwwijze wordt de driverstijfheid significant vergroot waarmee ongewenste resonanties en conusvervorming effectief worden tegengegaan. Nu zult u denken dat dit niet uniek is en er meer fabrikanten zijn die dit toepassen. Vergeet niet dat LEAK dit al in de jaren 60 deed, ver voordat andere merken deze ‘innovatie’ in de drivers hebben geïmplementeerd.

In het laag wordt bij de Sandwich 250 gebruik gemaakt van 280 mm laagdrivers met een zogenaamde Aluminium-Foamcore Sandwich Cone. Ook de 108 mm midrange driver is voorzien van een Aluminium-Foamcore Sandwich Cone volgens hetzelfde concept. De door Barlow verkozen tweeter had destijds een dome-grootte van 30 millimeter. LEAK maakt bij de nieuwe Sandwich-generatie wederom gebruik van een Coated Textile Dome-tweeter met een diameter van 30 mm en blijft ook hier trouw aan het origineel. Bij de ‘nieuwe’ Sandwich 250 maakt LEAK gebruik van een modern scheidingsfilter waarbij de scheidingsfrequenties liggen op 470 Hz en 3,1 kHz.

Omdat er moderne drivers worden toegepast heeft het gehele systeem een mooie impedantie van 6 ohm in tegenstelling tot de 15 ohm impedantie die de vintage modellen hadden. De gevoeligheid bedraagt 88,5 decibel en dit maakt deze luidsprekers veel gemakkelijker in de aansturing. De frequentieresponse bedraagt 42 Hz tot 26 kHz binnen de -3 dB marge. Bij -6 dB levert deze een basextensie tot maar liefst 32 Hz. Of je nu kiest voor een buizenversterker met een bescheiden vermogensafgifte of een krachtige klasse D eindversterker, de Sandwich 250 levert uitstekende prestaties met een brede selectie versterkers.

Trouw aan het origineel

Bij luidsprekerontwerp wordt doorgaans gebruik gemaakt van twee denkbeeldige assen waarmee het centrum van de drivers in de diepte worden uitgelijnd en gecentreerd in het midden van de baffle worden gemonteerd. Dit om een zo coherent mogelijk afstraalgedrag te realiseren zodat elke frequentie een gelijke afstand naar het oor aflegt. LEAK wijkt hier traditioneel van af met de Sandwich 250. De tweeter en midrange zijn, net als bij de eerste generatie, uit deze centrale as geplaatst en de linker en rechter luidspreker zijn qua design gespiegeld.

Ik heb de IAG gevraagd waarom er voor deze bouwwijze is gekozen en hierop antwoordt Peter Comeau, Director of Acoustic Design, dat Barlow hier destijds voor heeft gekozen om interferentie-effecten te verstrooien die anders zouden optreden wanneer de drivers zich op een gelijke afstand van de rand van de baffle zouden bevinden. Bovendien verbetert hiermee het afstraalgedrag van de drivers die op een brede baffle zijn geplaatst. Deze filosofie is ook bij de ontwikkeling van de nieuwe Sandwich 250 toegepast.

Hier zegt Comeau, vrij vertaald, het volgende over:

“Het lijkt misschien vreemd om af te wijken van de meer gebruikelijke verticale driver-uitlijning, maar het bleek, net als in het oorspronkelijke ontwerp van Barlow, dat het afstraalgedrag van de luidspreker verbeterde wanneer de drivers op deze manier waren uitgelijnd. Dit kan voor een enigszins ongelijkmatig (meet)resultaat zorgen wanneer de (meet)microfoon op een meter afstand is geplaatst deze horizontaal meer dan 15 graden afwijkt. Op een gebruikelijke luisterafstand van twee meter of meer komen de geluidsbundels van de drivers weer samen waarna deze naadloos in elkaar opgaan.”

Hier heeft Comeau beslist een punt. Het is hierbij wel belangrijk om de linker en rechter speaker op de juiste plek neer te zetten. Gelukkig staat op de doos welke speaker de linker en rechter is, dit ontbreekt echter op de speaker zelf. Om dit vast te stellen verwijder je de magnetische frontjes eenvoudig met behulp van een creditcard, zodat aan de positie van de nu zichtbare tweeter gemakkelijk is af te leiden welke speaker waar moet staan. De tweeters hebben bij een juiste plaatsing altijd de binnenste posities.

De fabrikant maakt bij de Sandwich 250 gebruik van een drieweg basreflex-methode met een dubbele achterwaarts gerichte reflexpoort. Hiermee is de kracht in basextensie perfect te doseren door de luidspreker van of naar de wand te bewegen. De luidsprekerbehuizingen hebben net als in de jaren 60 een sandwich-bouwwijze met interne versteviging om kastresonanties, kleuring en vervorming tegen te gaan. Destijds waren deze kasten waarschijnlijk vervaardigd van twee lagen gefineerd spaanplaat en tegenwoordig uit twee lagen MDF dat met een dun laagje echt hout is gefineerd en met elkaar verlijmd met een dempende lijmlaag. De klankkast heeft gescheiden compartimenten voor laag en midhoog en de inhoud bedraagt respectievelijk 45,5 en 2,7 liter. Met de meegeleverde, van spikes voorziene stands worden de luidsprekers tenslotte optimaal ontkoppeld van het vloeroppervlak.

Genieten als vanouds

Als bron gebruik ik mijn Rega Planar 3 50th Anniversary Edition-draaitafel voorzien van een Rega Exact MM-element. Voor een eerlijke match is een bezoek aan mijn opslagruimte voldoende om een eveneens Britse Leema Pulse uit te graven. Deze geïntegreerde versterker heeft helaas de stakingsbereidheid van een Britse productiemedewerker in de jaren 60, maar de interne MM/MC-phonostage levert formidabele prestaties. De stroomvoorziening wordt geleverd door een AudioQuest PowerQuest 707-stroomfilter en zowel de luidsprekerkabels en interlinks komen uit de Driade Flow-serie. Wanneer ik mijn eerste langspeler opzet om de luidsprekers in te laten spelen val ik bijna van mijn stoel. Wauw. De klank kan ik het best omschrijven met een warm-neutraal karakter en een fluweelzachte detaillering. Deze Sandwich 250 levert hierbij een fraaie extensie in zowel het hoog als in het laag en levert een frequentiebereik van 32 Hz tot 26 kHz.. Met gemonteerde frontjes bespeur ik nergens hardheid of een scherp randje. Bij elk album dat ik opzet laat deze Sandwich 250 de muziek met openheid, een delicate precisie en een snel maar zachtmoedig karakter horen. Deze Britse set geeft elk element in de muziek nét even dat kleine beetje extra energie om te excelleren. Dit had ik niet verwacht. Vervolgens laat ik de luidsprekers nog een paar dagen wennen aan de nieuwe situatie alvorens ik er kritisch voor ga zitten.

Ik start mijn luistersessie met het in mono geproduceerde ‘In Memoriam’ van blueslegende Sonny Boy Williamson uit 1967. Een album dat past bij het tijdperk waarin de originele LEAK Sandwich-luidsprekers de woonkamers van muziekliefhebbers sierden. Alhoewel, deze oudjes klonken destijds beter dan ze uitzagen. Dit aanstekelijke blues-album met piano, drums en gitaar laat me al bij de eerste minuut van het openingsnummer One Way Out ongecontroleerd met de muziek mee tappen. Het gehele podium wordt messcherp uit het midden van het geluidscentrum weergegeven, waarbij stem en instrumenten netjes op gepaste afstand achter elkaar plaatsnemen, waarmee een flinke geluidsdiepte wordt bereikt. Ondanks dat de stereo-informatie ontbreekt is het belevingsniveau van dit kraakhelder opgenomen album van hoog niveau. Door de snelheid en de kracht waarmee blaasinstrumenten, mondharmonica en zang worden weergegeven dringt de muziek diep door in mijn ziel. Gitaar en slagwerk hebben juist weer een subtiele ingetogenheid waarmee de nummers met een heerlijke gelaagdheid worden weergegeven. Ben je een liefhebber van het blues-genre, dan mag Sonny Boy eigenlijk niet in jouw collectie ontbreken. Natuurlijk in 33 toeren mono.

Wanneer ik het album ‘461 Ocean Boulevard’ van Eric Clapton uit 1974 beluister word ik verder de muziek ingezogen. Dit is al vele jaren een van mijn favoriete Clapton-albums dat goed opgenomen juweeltjes bevat die zelfs na vijftig jaar niet vervelen. De basdrum bij het tweede nummer Give Me Strength levert droge, strakke klappen in de midbas en flinke push in het laag. De snaredrum laat niet alleen een neutraal gedempte aanslag horen, maar dankzij de snelheid waarmee de mid-hoog unit werkt hoor ik de snarenset onder het vel tevens lichtjes meetrillen. Afgespeeld van compact disk oké, maar van vijftig jaar oud vinyl? Ook de slidegitaar springt energiek van de luidsprekers af. De Hammond in de achtergrond lijkt ineens prominent op een verhoging te staan en vult de ruimte met de herkenbare sound. De precisie waarmee de Sandwich 250 de denkbeeldige soundstage in de ruimte neerzet is breed en redelijk diep. De snelheid en de definitie waarmee deze Britse combinatie elk afzonderlijk instrument op dit album de ruimte in loodst is hoog.

Openheid

Tijdens een recent verjaar moment word ik blij verrast met het nieuwe album ‘The Harmony Codex’ van Steven Wilson uit 2023. Een ander album dan ik gewend ben van Wilson. Het begint gelijk goed met brede en diepe soundscapes, waarbij de Sandwiches de experimenteel progressief dynamische reserves met precisie uit de half uur durende zwarte groef pulkt en hierna met het grootste gemak weergeeft. Dit dubbelalbum is een soort van muzikale reis waarbij progressieve Wilson-klanken en inhoudelijk sterke teksten worden vermengd met aanstekelijke, licht psychedelische melancholie en moderne dance-invloeden. Bij de track ‘What Life Brings’ droom ik weg bij de dynamische baslijnen en het sprankelende gitaarspel die samen met het slagwerk de zanglijnen kleur geven. Jongens, wat gaan de Sandwiches diep door in het laag. Niet dik of overheersend, maar juist goed gecontroleerd, met een flinke dosis rust en met een prima tonale balans. Klinkt alles door de dubbele achterwaarts gerichte reflexpoorten toch wat te dik, dan lost het vergroten van de afstand tot de wand dit eenvoudig op. Bij ‘Economies of Scale’ is de elektronisch gegenereerde basdrum diep en massief en vult deze de ruimte met dynamisch geweld, waarbij de elektronische hihat er speels lucht in klopt. Piano klinkt vol, groots en slokt me gevoelsmatig helemaal op. Zang is precies, strak omlijnd en snel. De openheid waarmee de LEAK/Leema-combinatie dit laatste door Wilson zelfgeproduceerde album weergeeft is niets anders dan magisch.

Mijn oordeel

Ongeacht het genre en de leeftijd van het vinylalbum dat ik opzet, de LEAK Sandwich 250-luidsprekers vullen mijn woonkamer moeiteloos met muziek. De tonale balans waarmee de muziek wordt weergeven is dynamisch en laagdrempelig. Het geluidsbeeld dat de 250’s met de Leema Pulse in de ruimte optekent is ruimtelijk en precies. Door de positionering van de midrange driver boven de tweeter ervaar ik dat zang op een niveau hoger wordt weergegeven dan, bijvoorbeeld, het snaargeluid van akoestische gitaar. De plaatsing van de Sandwich 250-luidsprekers ten opzichte van de luisterpositie is wel belangrijk. Deze presteren het best wanneer deze een zekere afstand van de wanden hebben en hierbij redelijk ver naar de luisterpositie zijn ingedraaid en er een denkbeeldige luisterdriehoek ontstaat. Wanneer je hier wat meer aandacht aan schenkt zullen stemmen scherp in het centrum van het geluidsbeeld worden weergegeven.

Wanneer je het echt goed hebt gedaan zullen de Sandwich 250’s je op een heerlijk meeslepende muziekbeleving trakteren en zullen de luidsprekers zichzelf uit de ruimte gummen wanneer je de exacte sweet spot hebt gevonden. Maar, deze sweet spot is klein. Bij de Sandwich 250 zijn de drivers links en rechts van de verticale as geplaatst en hiermee heeft elke driver een individuele geluidsbundel waarmee het afstraalgedrag naar de luisterpositie onderling verschilt. Hierdoor zul je vooral een minimaal variërende klankbalans en een kleine verschuiving in het fasegedrag en het midhoog ervaren wanneer je je van links naar rechts en van voor naar achteren in de sweet spot van de luisterpositie beweegt. Dus eigenlijk ervaar je een sweet spot in de sweet spot. Dit is niet ideaal, maar niet per se erg. Wanneer je je altijd op dezelfde plek in de ruimte bevindt wanneer je naar muziek luistert is dit geen enkel probleem. Ondanks dat deze plaatsing van de drivers optisch een vintage-gevoel afstraalt, ben ik erg nieuwsgierig hoe de Sandwich 250-speakers hadden gepresteerd wanneer er van het origineel was afgeweken en er was gekozen voor verticaal in de baffle gecentreerde drivers.

LEAK heeft voor een fraai luidsprekerdoek met een fraai puntjesdesign gekozen dat eveneens een modern vintage uitstraling levert. Je ziet alleen precies waar het doek is strakgetrokken en vastgeniet, omdat de structuur hier vrij sterk golft. Als je dit eenmaal ziet kun je het niet meer ‘ontzien’. Ondanks dat luidsprekerdoek akoestisch transparant is, dempt deze de midrange-definitie en de topend redelijk veel. Bij het afnemen van de frontjes vallen deze al snel op de vloer, omdat deze in een 45 graden afgeschuinde rand vallen waar deze bij het afnemen al snel uitglijden wanneer je de krachtige magneetjes lostrekt. Deze punten zijn beslist niet erg en al helemaal niet in de klasse waarin deze luidsprekers zijn gepositioneerd. International Audio Group heeft met de revival van LEAK en de introductie van de Sandwich 250-luidsprekers gewoon een sublieme prestatie geleverd en zijn deze de glanzende LEAK-badges meer dan waardig. Inmiddels heb ik deze luidsprekers al een paar weken in de ruimte staan en ben ik het design zowaar gaan waarderen. Bovenal waardeer ik de autoriteit en authenticiteit waarmee deze luidsprekers mijn muziekalbums weergeven. Ben je op zoek naar een set goed presterende hifi-luidsprekers in een betaalbare prijsklasse en zijn mijn kritische aantekeningen iets waar je mee kunt leven (ikzelf kan dit zeker), dan verwacht ik dat dit een heel mooi muzikaal leven gaat worden.

Conclusie

Na maar liefst 63 jaar lanceert IAG een fraaie tweede generatie LEAK Sandwich 250-luidsprekers die de veel geprezen LEAK-merknaam uit de hoogtijdagen van vinyl eer aandoet. Met vertrouwde LEAK-principes aangevuld met moderne technieken herintroduceert de fabrikant de legendarische Sandwich-luidsprekerlijn met een vintage look en feel. Het eindresultaat is een echte modern classic met goede en bovenal erg prettige weergaveprestaties. Ik ervaar deze LEAK Sandwich 250 nu al als een van de grootste verrassingen van 2024 en kan niet anders dan je adviseren deze zelf ook eens bij een van de LEAK-dealers te gaan beluisteren. Doe dit natuurlijk wel in stijl en met tijdloos vinyl.