Review: Crystal Cable Minissimo Forte standluidsprekers – Grandissimo!

High End München

Oplettende bezoekers zagen tijdens de High End München 2022 op de stand van Crystal Cable al een set Minissimo-luidsprekers staan die iets afweken van de gangbare types. Wat moest dat losse kastje, verbonden met die speakers? De afgelopen maanden waren deze prototypes ook hier en daar te horen, en gelijk al viel de hoge weergavekwaliteit op. Wat was hier aan de hand? Wel, met eindeloos geduld, testen, luisteren en aanpassen werkte Crystal Cable stilletjes aan de nieuwe Minissimo Forte. Qua ontwerp en prestatie geen doorsnee luidspreker. De fijnzinnige muzikale afstemming kan alleen maar komen van goed getrainde muzikale oren en inzicht in instrumentenleer. Gabi Rynveld, PR, Sales en Marketing Crystal Cable en Siltech en tevens een ervaren concertpianiste, heeft in samenwerking met haar echtgenoot Edwin Rynveld, CEO International Audio Holding (Siltech en Crystal Cable) bezielend ingenieur en tevens musicus, een standluidspreker ontwikkeld van wereldklasse.

De Minissimo Forte 2023 nader bekeken

Ik had de prototypes al vaker gezien en er een hard hoofd in hoe al die electronica in dat losse kastje uiteindelijk in de bescheiden grootte van de Minissimo-behuizing moest worden gepropt. De oplossing is echter vormtechnisch ingenieus. Vrijwel alle electronica zit in de nieuwe zwarte aluminium stand waar aan de bovenzijde de luidsprekerbehuizing is bevestigd, met een afwijkende kleur, als het ware om de stand heen gedraaid. Erg mooi. De bescheiden voet van de zuil is in dezelfde kleur uitgevoerd als de luidsprekerbehuizing. Ongelofelijk, maar deze behuizing is gefreesd uit één massief blok aluminium, het best denkbare stabiele en stijve platform. De ronde vormen voorkomen inwendig ongewenste staande golven. De totale luidspreker is van een ongekende schoonheid. Vorig jaar schreef ik eens dat ik de Sonus faber Guarneri Tradition de mooiste standluidspreker ter wereld vond, maar die plaats gun ik vanaf dit moment graag de nieuwe Minissimo Forte. Het is een kunstzinnige sculptuur, bescheiden van afmeting en passend in welhaast elk interieur. De afwerking is van het hoogste niveau. De beluisterde exemplaren waren uitgevoerd in een fraaie mat-metallic champagnekleur, met contrasterende zwarte elementen. Ze zijn ook in Fire Glow Red en matzwart verkrijgbaar. Inwendig is al een grote innovatie bespeurbaar: er is gebruik gemaakt van 3D-geprint diffusiemateriaal, de MAD (Multiple Absorption and Dispertion) Technology. Het resultaat is een glasheldere weergave, zonder enige denkbare toevoeging van de luidspreker zelf, zoals ongewenst gedrag van geluidsgolven of inwendige resonanties. Aan de onderzijde van de luidsprekerbehuizing vinden we een bescheiden, speciaal vormgegeven baspoort.

Waarom die extra elektronica?

De nieuwe Minissimo Forte is een actieve luidspreker, voorzien van een in de stand ingebouwde versterker met een impedantie van 16 ohm. Dit betekent in de praktijk dat deze luidspreker gemakkelijk aan te sturen is door versterkers van pakweg 15 tot 150 watt. Hierdoor wordt ook nauwelijks warmte ontwikkeld, de versterker hoeft niet op de tenen te lopen en levert altijd de best denkbare prestaties. De stands maken deel uit van het akoestisch ontwerp en zijn, inclusief de inhoud, volledig ontkoppeld van de luidsprekerbehuizing, waardoor elke denkbare vibratie wordt voorkomen. Uiteraard bestaat alle inwendige bekabeling uit het verfijnde en hoogwaardige Crystal Cable Infinite Crystal Silver.

Uniek in de industrie

Opnieuw is een belangrijke innovatie in de Minissimo Forte te bespeuren. Gewoonlijk zien we bij luidsprekerontwerpen meerdere weergevers, die elk een deel van het frequentiespectrum weergeven. Het muzieksignaal wordt dan verdeeld via een passief scheidingsfilter met spoelen. Helemaal ideaal is dit niet, er blijft altijd kans op oneffenheden in het weergegeven muzieksignaal.

Crystal Cable heeft voor de Minissimo Forte radicaal een nieuw type passief-actief scheidingsfilter ontwikkeld. De actieve elektronica en de volledige afwezigheid van spoelen maken, dat de weergevers aanzienlijk beter klinken dan met de traditionele passieve crossovers, met onder meer een zeer consistente, meer gedetailleerde en levendige weergave van het muzieksignaal in de tijd. Deze nieuwe configuratie levert nog een ander voordeel op: ook bij zeer laag volume blijft de Minissimo Forte topprestaties leveren. De in het scheidingsfilter ingebouwde versterker houdt de weergevers in alle omstandigheden strak onder controle in elke denkbare situatie. Dat dit zeer goed hoorbaar is, zal zometeen blijken uit de luistertest. Deze kleine luidspreker is in staat tot een basspower van 150 watt, een maximale geluidsdruk van 105 dB en een frequentierespons van 48 Hz tot 38 kHz (+/- 3dB). Crystal Cable zit met die specificaties wel aan de voorzichtige kant, want tijdens de luistertest bleek meerdere malen dat de Minissimo Forte diep en onvervormd onder die 48 Hz kan duiken.

De weergevers

De twee weergevers zijn zonder beschermend rooster of doek in de behuizing bevestigd. Wat ik niet had verwacht is, dat de tweeter niet, zoals bij de Arabesque Minissimo-speakers, van het diamond-type is. Deze klinken in dit model meer dan uitstekend. Maar die in de Minissimo Fortes klinken nog eens in de overtreffende trap. Hoe kan dat? Ik had hierover contact met Kingson Zhou PhD, een jonge en getalenteerde Senior R&D Engineer, werkzaam bij International Audio Holding (de moedermaatschappij van Crystal Cable en Siltech). Zijn uitleg was simpel. Er is lang wereldwijd gezocht naar een tweeter die nog beter was, ongeacht het type. En die is, volgens Zhou, uiteindelijk gevonden. Maar dan ben je er nog niet. Een ingewikkelde mix van geavanceerde metingen, computer-modelling en inzet van nieuwe elektronica, in samenwerking met deze tweeter (met een anders gevormde dome), heeft geleid tot een uiterst muzikale, ruimtelijke en vooral soepele geluidsweergave. Zhou verklaarde ook hoe het kwam dat het productiemodel van de Minissimo Forte toch weer herkenbaar beter klonk dan het prototype. Dit kwam doordat bij het prototype nog, via een blackbox, deels oude elektronica werd ingezet. De som van innovaties heeft geleid tot een totaal nieuw luidsprekerconcept. De afstelling van het nieuwe filter is uiterst zorgvuldig en met muzikale oren gebeurd.

Research and development

De uitleg van Zhou werd door Edwin Rijnveld nog verder aangevuld. Om met een statement in ontwerp te komen moet je, als relatief kleine fabrikant, durven te investeren in het beste van het beste. Zoals COMSOL Multiphysics computergebaseerde ontwerpfaciliteiten en een customer-made vibratie-meetsysteem. Ook werd geïnvesteerd in wetenschappelijk talent, gehuisvest in Elst. Met de hoogstaande technische faciliteiten was het mogelijk geavanceerde metingen te doen naar gedrag van inwendige vibraties bij luidsprekers, en dit voorkomen in een nieuw baanbrekend ontwerp. Ook werden uitgebreid wetenschappelijke onderzoeken bestudeerd. En, volgens Edwin, niet alleen specificatiegericht. Ook onderzoek naar muziekinstrumenten, de frequentie-eigenschappen van instrumentgroepen en on-stage luisterervaringen speelden een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de Minissimo Forte, niet in de laatste plaats door Gabi. Zij bracht persoonlijk talloze ervaringen mee als professioneel pianiste op concertpodia van uiteenlopende concertzalen in de wereld. Zo zie je dat binnen International Audio Holding optimaal gebruik wordt gemaakt van technische en muzikale synergie. Echt goede luidsprekers bouw je niet alleen met goede meetapparatuur en computers, maar ook met je oren.

De luisterset

En dan de luistertest. Zoals al aangegeven via een zeer ongebruikelijke hifi-set, bij elkaar met een totale waarde van een aanzienlijke zes cijfers voor de komma. Allereerst is in Elst geïnvesteerd in de referentie onder alle draaitafels: de splinternieuwe SME Model 60, voorzien van de allernieuwste SME 5A-toonarm (A staat voor Advanced), met een taps toelopende armbuis, vervaardigd van high-tech hars. Gemonteerd is het Ortofon Winfeld Ti (PWTi) MC-element. Een kostbaar high-end moving-coil-element, één van de beste die Ortofon ooit heeft geproduceerd, met een geweldige dynamiek en detaillering. En dan de Metaxas & Sins Tourbillon T-RX-open reel recorder, 2-sporen IEC equalisatie, met high speed mogelijkheid (38 cm/seconde). Dit alles aangesloten op een van de beste versterkersystemen die verkrijgbaar zijn: de Siltech SAGA C1-voorversterker, Siltech SAGA P1-eindversterker en Siltech SAGA V1-voltage gain interstage versterker. 350 watt per kanaal bij 8 ohm! Uiteraard een set Minissimo Forte luidsprekers met een set Crystal Cable Ultra2 Diamond-luidsprekerkabels (zilver/goud geleiders, top-level in het programma). Van Crystal Cable zijn ook de interconnects afkomstig: de prachtige Art Series Da Vinci (Infinite Crystal Silver).

Het bronmateriaal

Toen ik van Gabi Rynveld hoorde welk demonstratiegeweld er in Elst klaarstond, en ik zelf al het gevoel had dat de Minissimo Forte tot topprestaties in staat was, heb ik gekozen voor het allerbeste analoge bronmateriaal dat voorhanden is. Dat is namelijk de enige manier om de uiterste prestaties van de testapparatuur waar te kunnen nemen. Ten eerste is gekozen voor het fijnste vinyl dat op aarde verkrijgbaar is: grotendeels de halfspeed-masters van Abbey Road Studios in Londen, zowel in 33 toeren per minuut als zelfs 45 toeren. Daarnaast kon ik beschikken over een met grote zorg vervaardigde tape, 2 sporen IEC 38 cm/seconde, op Recording The Masters 911. Dit is een high-output studiotape die veel voor mastering wordt gebruikt en een excellent frequentiebereik en signaal-ruisverhouding heeft. Een compleet analoog luisterfeest dus en grote dank aan Michiel van den Brekel, voor het klaarzetten en mede-bedienen van deze bijzondere hifi-installatie.

Sam Smith, Live at Abbey Road Studios

De lp ‘Love Goes’ van Sam Smith, live opgenomen bij Abbey Road Studios (Capitol 0243541843), is van de hoogste audiofiele opname- en persingkwaliteit, als enige niet op half-speed gemasterd. Al bij de eerste track Young komt de weergave op superhoog niveau binnen. In een ruimtelijke outillage, met zwarte stiltes en een diep 3-dimensionaal geluidsbeeld, horen we de sonore stem van Smith, op gitaar begeleid. Ik zie dat Gabi, die toch wel wat gewend is, direct door de kwaliteit wordt gepakt. Ik ook trouwens. En deze track is geen eendagsvlieg. We luisteren vervolgens ook naar Diamonds, Dancing with a Stranger en Promises. De Minissimo Fortes toveren een beeld tevoorschijn van Smith ergens in het midden, zijn combo eromheen en een weergaloze bas. Ongelofelijk, uit zo’n kleine standluidspreker. De detaillering is subliem, van het licht draaien van Smith’s gezicht tijdens het zingen tot de bijgeluiden op de gitaarsnaren. Enkele bastonen, die ik goed ken, gaan duidelijk veel dieper dan 48 Hz. Prachtig vol, niet vet, niet vervormd. Deze lp is beslist een sterke binnenkomer.

John Martin, Solid Air

Dan de lp ‘Solid Air’ van John Martin, een echte klassieker, voor het eerst opgenomen in 1973. Nu wel op half speed gemasterd en gedraaid op 33 toeren (Universal ARHSLP003). Al snel blijkt dat de SME Model 60 met het fraaie Winfeld Ti MC-element het uiterste uit deze lp weet te halen. Voor live-publiek in een grote zaal schittert Martyn met de nummers Solid Air, Over the Hill en Go Down Easy. Samen met Gabi en Michiel zit ik stil te luisteren, we zitten er allemaal diep in. Het pakt ons. De verbazing in mij groeit. Hoe is het mogelijk dat die kleine Minissimo Fortes zo’n groot en waanzinnig gedetailleerd geluidsbeeld neerzetten met zo’n enorm diepe bas? De tweeters zijn een klasse apart qua detaillering. Onbewust schieten mijn gedachten even naar de hoogweergave van de Quad ESL van weleer. Dit is beter. We komen onze luisterstoel niet uit en blijven alle tracks volledig uitluisteren. De wat typisch lage en warme stem van Martyn klinkt alsof hij daadwerkelijk on stage voor je zit. In de diepte horen we zijn publiek in de zaal af en toe reageren. Deze halfspeed master laat extra veel dynamiek horen en een uitstekend hoog bereik. Tot dusverre twee lp’s, zonder enig spatje of tikje.

Simple Minds, New Gold Dream

Dit album werd voor het eerst in 1982 op Virgin opgenomen, we luisteren nu naar de Abbey Road Studios half speed master-versie op 33 toeren (Universal ARHSLP004). Ik heb voor deze lp gekozen omdat in de eerste twee tracks (Someone Somewhere in Summertime en Colours Fly and Catherine Wheel) stevige dynamiek en slagwerk voorkomt. Veel speakers hebben hier wat moeite mee. Als we dit beluisteren ontstaat er ook steeds meer enthousiasme bij Gabi en Michiel. Ze willen alleen maar meer horen. Niet stoppen. Ik leg intussen uit dat bij dit soort apparatuur de keuze voor top bronmateriaal een must is. De som der delen geldt niet alleen voor apparatuur en bekabeling! Het slagwerk komt enorm strak en met snelle impulsen uit de verf. De Minissimo Forte verwerkt op sublieme wijze de enorme dynamiekverschillen. Niet alleen bij pianissimo is het geluid formidabel, ook bij fortissimo is dit het geval. De crossover is werkelijk perfect afgesteld. Nergens hoor je een verkeerde overgang tussen de weergevers. Achteraf mailt Gaby mij nog: ze heeft haar Minissimo Forte nog nooit zo mooi horen spelen.

Dire Straits, Brothers in Arms

Ach, behoeft dit fantastische album nog introductie? Vanaf de eerste uitgave in 1985 is dit een succes gebleven. Deze halfspeed master lp’s (2) op 45 toeren (jawel!) van Abbey Road Studios vormen de top op wat qua audiofiel geluid op vinyl mogelijk is (Mercury ARHSDLP004). En als je dit dan ook nog eens via de SME Model 60 met Ortofon Winfeld Ti afspeelt, dan hoor je het walhalla. Dat gebeurde dan ook, dankzij die schitterende Minissimo Forte-set. De heldere gouden en sprankelende klank van de gitaarsnaren is onbeschrijfelijk mooi. Hoezo digitaal? Analoog op zijn allerbest. En weer: wat gaan die bassen diep! Veel dieper dan de door Crystal Cable opgegeven specificaties. Misschien komt dat ook wel een beetje door het sublieme bronmateriaal. De tracks So Far Away, Money for Nothing en Brothers in Arms komen er fenomenaal uit.

Claire Martin, Believiní It

Dit album kwam in 2019 op cd uit (Linn AKD 563) en we horen jazz-zangeres Claire Martin op haar best, begeleid door een combo van fantastische jazz-musici. De tape wordt afgespeeld op de Metaxas & Sins Tourbillon T-RX. Een bijzonder apparaat. De weergavekop weet wel raad met de mooie tape. We beluisteren verschillende tracks, waaronder Come Running’, Timeline en Love Dance. De wat lage stem van Martin, in het hoog met een tikkeltje heesheid, komt er volstrekt waarheidsgetrouw uit. De swing maakt, dat we niet op onze stoelen kunnen blijven zitten. Zelden heb ik de plukbas, met die mooie diepe volle houten klankkast, zo mooi gehoord als nu. De qua grootte bescheiden Minissimo Fortes gedragen zich als een grote vloerstaande luidspreker. Hoe is het toch mogelijk, die bas? En hoe kan het, dat Crystal Cable in de wereld zo’n tweeter wist te vinden? Zhou had gelijk, het geluidsbeeld is soepel en ontspannen. Je wil alsmaar meer luisteren.

Conclusie: een nieuwe referentie

De Minissmo Forte is een mijlpaal in het design van standluidsprekers. Meerdere innovatieve technische oplossingen en een perfecte afstelling van de crossover hebben geleid tot een natuurgetrouw en fijn gedetailleerd en genuanceerd geluidsbeeld dat nooit verveelt en waarnaar je ontspannen wilt blijven luisteren. Qua hoog- en laagweergave blijft er niets te wensen over. Het kan eigenlijk niet beter. Ontwerp- en bouwkwaliteit behoren tot het beste van het beste. Zowel qua uiterlijk als geluid is de Minissimo Forte beeldschoon. Ze vormen daarmee wereldwijd een nieuwe referentie in deze luidsprekerklasse. De investering, € 20.000,- per paar, is het alleszins waard. Vergeet ook niet dat de combinatie met de Crystal Cable Arts Series Da Vinci-luidsprekerkabel bijna vanzelfsprekend is. De kwaliteit ervan is niet te overtreffen.

In 2009 kwam Crystal Cable positief in het nieuws met de introductie van de toen innovatieve Arabesque vloerstaande luidspreker, grotendeels uit glas vervaardigd, toen al met verbazingwekkend goede prestaties. Nu, veertien jaar later, laat Crystal Cable zien dat een reeds veroverde toppositie in de wereld op het gebied van high-end audiokabels is uitgebreid met een wereldwijde toppositie op het gebied van standluidsprekers. Een fantastisch resultaat, door hard werken, buiten kaders denken en muzikale oren. Alleen de naamgeving… Ik zou ze Grandissimo noemen.

Schrijver: Jan Willem Voogd

Prijs:

Crystal Cable Minissimo Forte € 20.000,- per set (excl. BTW)

Crystal Cable, www.crystalcable.com