Verslag: Zellaton Plural Evo bij Rhapsody

Zellaton Evo membraan

Het is dus in ieder geval meteen duidelijk dat hier wat bijzonders aan de hand moest zijn. Want geen enkele fabrikant die zo legendarisch is gaat natuurlijk zijn typerende handelsmerk (de zilverkleurige Zellaton units) overboord gooien. Daarom ben ik erg benieuwd naar het verhaal achter dit opzienbarende nieuwe model. In geval van dit Duitse merk kan niemand mij dit beter vertellen dan de extravagante Zellaton eigenaar Michael Schwab. Samen met de al net zo excentrieke wetenschapper Manuel Podszus (kleinzoon en oprichter van Zellaton oprichter Dr. Emil Podszus), vormen zij het team achter deze nieuwe ontwikkeling. ‘Super, dat je interesse hebt in de achtergronden van ons nieuwste geesteskind,’ gaat Michael meteen van start. ‘Heel kort gezegd is het ons voor het eerst gelukt om de unieke Zellaton-technologie daadwerkelijk te vernieuwen. Op basis van ons legendarische hardschuimmembraan hebben we namelijk het Zellaton EVO-diafragma ontwikkeld. Een ontwerp dat naadloos alle voorgaande sonische deugden voortzet en als hart van onze gloednieuwe productlijn een nieuw tijdperk inluidt. Tijdens de bijna zes jaar ontwikkeltijd hebben we een nieuwe generatie hardschuimmembraan ontwikkeld dat net zo uniek is qua samenstelling als qua vorm. Het is lastig om niet meteen diep in de techniek af te dalen, maar het komt erop neer dat de technische ontwikkelingsbenaderingen door bionica voor structurele optimalisatie zijn ontstaan. Vervolgens is deze met behulp van CAD techniek omgezet naar ons nieuwe EVO-membraan. En hoewel dit vast klinkt als een eenvoudige opgave, was het echt ‘a hell of a job’! Zo was het berekenen van de oppervlaktestructuur zelfs dermate complex dat onze CAD computer er herhaaldelijk door vastliep! Iets wat nog niet eerder was gebeurd. Het bijzondere reliëf van de membraan of conus maakt trouwens onderdeel uit van de speciale klank geoptimaliseerde oppervlaktestructuur en dient ook om ongewenste resonanties tot een minimum te beperken.’

Complex samenspel

‘Zoals je waarschijnlijk al zult verwachten gezien onze geschiedenis met membranen die zijn opgebouwd met een meerlaagse structuur, is dit ook het geval met het Evo membraan. Zeker op de wijze zoals wij het toepassen, ontstaat er een extreem stijve constructie die een zeer laag gewicht combineert met een hoge stijfheid. De inwendige schuimkern zorgt daarbij voor een hoge interne demping. Het complexe fabricageproces van het sandwich-diafragma wat uit één stuk bestaat, is bijzonder tijdrovend. Een gegeven wat wordt veroorzaakt doordat het procedé in verschillende stappen moet worden uitgevoerd. De basis start met handgeschept papier, gevolgd door reliëfdruk van de folie en vervolgens het temperatuur gecontroleerde schuimproces wat verschillende complexe apparaten doorloopt. Als dragerfolie van het hardschuim gebruiken we een 0,3 mm dunne PP-folie. Deze vormt de ideale combinatie van gewicht, sterkte en interne demping. Polypropyleen (PP) is een thermoplastisch materiaal dat wordt geproduceerd door kettingpolymerisatie van propeen. Het behoort tot de groep van polyolefinen en is gedeeltelijk kristallijn en niet-polair. De eigenschappen zijn vergelijkbaar met die van polyethyleen, maar het is iets harder en beter bestand tegen hitte. De dichtheid van PP ligt tussen 0,895 en 0,92 g/cm³. Dit maakt PP het plastic met de laagste dichtheid. Door de lagere densiteit kunnen van vormdelen die een lager gewicht en een bepaalde massa bezitten, meer onderdelen worden geproduceerd. Polypropyleen heeft bovendien een uitstekende weerstand tegen materiaalmoeheid. Een belangrijk aspect voor een lange levensduur. Dat het oppervlak van het EVO-membraan ten slotte ook nog gemakkelijk is te reinigen en tevens is bestand tegen omgevingsinvloeden, maakt het helemaal af.’

Een echte Zellaton

‘Een duidelijk verschil waarmee ons merk zich verder van de meeste anderen onderscheidt, is dat bijvoorbeeld de Evo-driver voor het middengebied net als in de duurdere Klassik-serie individueel met de hand wordt afgestemd door Dipl. Ing. Manuel Podszus. Het gaat daarbij om een uiterst complexe procedure, waarbij mogelijke onregelmatigheden in de frequentierespons mechanisch worden geëlimineerd. Zoiets wordt vooral belangrijk én waarneembaar, doordat ons Zellaton Evo hardschuimmembraan een frequentiespectrum van 150 Hz tot circa 7000 Hz binnen één driver kan weergeven! Een gegeven dat wat ons betreft essentieel is voor levensechte realistische prestaties. In tegenstelling tot de Klassik serie, wordt de tweeter van de Plural Evo niet door ons vervaardigd maar op specificatie. Toch hebben we wel extra aandacht aan het afstraalgedrag besteed door de buitenring anders te vormen en verder te optimaliseren. Dit is in vogelvlucht de uitleg over onze werkwijze en wat volgens ons de enige manier is om het unieke geluid van de Zellaton diafragma’s door middel van industriële productie toegankelijk te maken voor een breder publiek. Maar uiteraard zonder daarbij de bijzondere kwaliteiten op te offeren.’

Passief Evo wisselfilter

‘Een wisselfilter is het elektrische netwerk wat ervoor zorgt dat iedere driver zijn eigen dingen zo ongehinderd mogelijk kan verrichten, maar niet buiten zijn comfortzone hoeft te treden. Alleen met een compromisloos wisselfilter kunnen de kwaliteiten van de luidsprekerdrivers optimaal tot hun recht komen. Bij Zellaton houden we ervan om het ontwerp zo puristisch als maar mogelijk te houden onder het motto Less is more.

Net zoals in onze duurdere Klassik modellen zijn ook in de Evo Plural weergevers alleen maar componenten van de allerhoogste kwaliteit gebruikt en dat zijn in ons geval onderdelen van Duelund Coherent Audio. Componenten die uiteraard hardwired met elkaar worden verbonden voor de beste prestaties. Door de mechanische linearisering van de middenunit kunnen ook de typisch geluidskwaliteit verminderende zuigkringen worden weggelaten. Hierdoor is een luidspreker ontstaan die een uitzonderlijk lage vervorming koppelt met een extreem impulsieve en natuurlijk muzikale weergave. Eerder vertelde ik al dat de 7” Evo midrange een breed frequentiespectrum naar boven en naar beneden bestrijkt. Dit verklaart de open klankkarakteristiek die sterk lijkt op die van een full range driver, maar dan zonder de gebruikelijke faseproblemen in de gebieden waar het ook gevoelig voor is! Hierdoor kan ook de tweeter hoog worden gekoppeld, wat betekent dat hij zijn werk kan doen zonder onnodig belast te worden door lagere frequenties.’

Kast en lakwerk

Bij het bepalen van het Evo kastontwerp hebben we naast functionaliteit ook de unieke vormtaal van ons topmodel STATEMENT overgenomen. Deze combineert design en technologie tot één harmonieus geheel en zet deze filosofie ook in de meer betaalbare EVO serie door. Het plaatsen van luidsprekers en zeker grote full-range systemen kan in meer normale ruimtes al snel problemen geven. Daarom is bij de Evo Plural een baspoort gecreëerd die naar de onderzijde afstraalt. Dit zorgt ervoor dat de luidsprekers dichter bij een muur kunnen worden opgesteld zonder de geluidskwaliteit in gevaar te brengen. Zoals men van ons gewend is werkt ook de nieuwe EVO driver voor het middengebied in een eigen afzonderlijk geoptimaliseerde ruimte. Aan de achterzijde heeft dit compartiment een opening wat kast compressie effecten voorkomt. De speciale meerlaagse behuizing heeft zijn diensten al ruimschoots bewezen in de top Klassik serie en zorgt voor een goede interne demping en energieregulatie. Voor de ultieme visuele finishing touch kan naast de standaard lakken optioneel worden gekozen uit een grote variëteit aan verschillende hoogwaardige lakken. Door de keuze voor ingenieus verlijmde houtlagen is er trouwens een optimale geluidsabsorptie van binnen naar buiten bereikt. Daarnaast worden er ook nog dempingsmatten gebruikt om de trillingen binnenin de kast tot een minimum te beperken.

Ruimte invloeden

‘Ook bij een luisterruimte of woonomgeving is de geluidsdissipatie naar de vloer van groot belang. Om een ideale koppeling onafhankelijk van de gebruikte materialen te garanderen, hebben we een voetensysteem ontwikkeld dat de energie in een optimale verhouding opneemt en dus niet meer terug in de kast voert. De afstand en positie van de individuele luidsprekerunits tot elkaar zijn fase-geoptimaliseerd en werden net als alle overige parameters bepaald door een groot aantal luistertests. De belangrijkste focus lag daarbij altijd op ‘materiaal geluid’. Dit inherente geluid wat ieder materiaal afzonderlijk produceert en geen deel uitmaakt van de muziekopname, kan gemakkelijk worden waargenomen en onderscheiden door het getrainde menselijke oor. Dit verklaart, naast de verschillende technische concepten voor muziekweergave, vaak de verschillende geluidskarakteristieken van de talloze luidsprekerfabrikanten op de markt. Bij Zellaton streven we er altijd naar om het materiaalgeluid tot een minimum te beperken tot zelfs tegen de limiet van wat fysiek mogelijk is. En daar steken we enorm veel tijd en moeite in! Daarom zijn onze luidsprekers zo mooi in staat om elk soort muziek op een gebalanceerde, neutrale wijze weer te geven en zijn ze niet gevoiced voor een bepaalde smaak of richting. Of het nu klassieke, elektronische of jazzmuziek is – de luidspreker is niet langer de beperkende factor en wordt op zijn best alleen beperkt door de opnamekwaliteit. Minder bekend is dat ook de negatieve invloeden van elektromagnetische stoorvelden een belangrijke rol bij een luidsprekerontwerp en daardoor ook zijn meegenomen bij de ontwikkeling van onder meer de Plural Evo kasten. Hierbij hebben we dankbaar gebruik kunnen maken van de uitgebreide ervaring met ons vlaggenschip, de Zellaton Statement. Maar ook de vormtaal van dit absolute topmodel is naast technische aspecten, te herkennen in de Plural Evo. Wat de oorsprong van deze naam betreft is het tot slot wel leuk om te vermelden hoe we bij deze naam zijn gekomen. Eigenlijk is het heel eenvoudig want de Plural was de allereerste complete Zellaton luidspreker uit de geschiedenis. Het model was in de eerste helft van de vorige eeuw al revolutionair en tijdloos en precies die waarden hebben we ook in de nieuwe Evo Plural weten te realiseren. Een prachtig tijdloze ‘stealth’ achtige vormgeving en een ware interne revolutie om de Zellaton kwaliteiten nu ook in ‘massaproductie’ te vervaardigen’.

Voorbereiding

Zoals gewoonlijk bij deze Hilversumse high-end specialist hebben Harry van Dalen en Michael van Polen weer alles uit de kast gehaald om hun klanten en bezoekers iets werkelijk prachtigs voor te schotelen. Zo worden de Evo Plurals (127 cm hoog, 34 cm breed, 54 cm diep en 95 kg zwaar) bij de demo’s van 31 oktober en 14 november aangestuurd door de relatief onbekende zeer apart vormgegeven Bulgaarse versterkers van Thrax Audio (Dionysos voor- en Teres stereo eindversterker). Als analoge bron dient een Döhmann Helix Two mk 2 met Fuuga MC element, terwijl aan digitale zijde de fantastisch goede Merging Technology +Player, +Power en +Clock de muzieksignalen doorgeeft. Als bekabeling en voor de verwijdering van ‘smog’ die wordt veroorzaakt door electro-magnetische velden, ook dit keer van het eveneens uit Duitsland afkomstige Schnerzinger gebruik gemaakt. Niet zo vreemd wanneer blijkt dat Zellaton ook voor de binnen bekabeling van dit bijzondere merk gebruik maakt. Tijdens de privé demo met de Plural Evo een maand later is de Thrax Audio versterker vervangen door een Nagra HD voorversterker in samenwerking met de D’Agostino Momentum M400 mono eindversterkers.

Luisteren

Hoewel Harry als winkelier natuurlijk over al zijn producten enthousiast hoort te zijn, merk ik in de 32(!) jaar dat ik al bij deze winkel kom, inmiddels heel goed wanneer hij over een product of set echt in vuur en vlam staat. In geval van deze Zellaton Plural Evo is er bij hem het duidelijke gevoel dat het verdomde knap is dat deze fabrikant voor zoveel minder geld nog steeds zo’n geweldige kwaliteit neer kan zetten. Let wel, ik heb het hier over lichaamstaal want ik heb op dit moment zelf nog geen noot gehoord! ‘Werner’ zegt hij het volgende moment terwijl zijn stemvolume een heel stuk is gedaald. ‘Je hebt inmiddels ook de Stage en Reference modellen gehoord en die vond jij ook schitterend en van absoluut wereldniveau. Dat zijn uiterst serieuze en kostbare weergevers waar je maar weinig anders naast kan zetten. Maar toen we deze nieuwe Plural’s binnenkregen en ze meteen daarna aansloten, waren we echt even in shock. Niet omdat ze beter speelden dan de modellen uit de Klassik serie, want dat doen ze niet. Maar wel omdat er nog zoveel van die unieke magie van de topmodellen overbleef. Toch is het ook op een bepaalde wijze anders en ik ben benieuwd hoe jij dit gaat ervaren.’ Wanneer als eerste het prachtig verstilde ECM album van Stephan Micus – The Garden Of Mirrors levens-echt in de ruimte wordt geprojecteerd, is het mijn beurt om even stil te vallen. Want ik zie zwarte units maar hoor meteen het ultra natuurlijke karakter van de zilveren varianten. Kortom ik hoor een echte (dure!) Zellaton. Een deel van dat ‘geheim’ komt natuurlijk doordat ook hier de middenunit zoveel in zijn ééntje weergeeft en de woofers en tweeter dit alleen maar naadloos aanvullen.

Is anders beter of minder?

Toch is er inderdaad ook wat anders aan de weergave van deze nieuweling. Maar ligt dat nu aan deze luidsprekers of ook aan de veel minder kostbare aansturing? Op het moment dat ik weken later de veel kostbaardere Nagra HD voortrap met D’Agostino mono’s opnieuw op deze luidsprekers hoor weet ik het, het verschil zit zowel in deze Plural Evo weergevers als in de versterkers. Maar laat ik meteen heel duidelijk zijn, de Thrax Audio versterkers zijn zeker gezien hun prijs van rond de € 20.000,- per apparaat hun geld absoluut waard. Met name omdat het een type weergave is die behalve heel vloeiend, ook natuurlijk overkomt, een verfijnd karakter bezit en als totaal zeer goed in balans is. Toch kan ook niet worden ontkend dat de Nagra en D’Agostino combinatie voor veel meer geld, ook een nog hogere kwaliteit ten tonele brengt. Nog vloeiender, nog natuurlijker, met een enorme onderhuidse kracht en een soort weergave die een opvallend hoge resolutie met een bijzonder aanstekelijke ongedwongenheid combineert. Wat echter overblijft is het eigen karakter of beter gezegd de muzikale insteek van de Zellaton Plural Evo. Want is het inderdaad nog steeds herkenbaar als een echte Zellaton? Jazeker is het dat, hoewel het ook ontegenzeggelijk wezenlijk anders is. Na nog veel meer prachtige muziek te hebben beluisterd met dank aan de typerende diversiteit die Harry van Dalen bij zijn muziekkeuze altijd zo eigen is, zou ik het karakter van de Plural Evo ten opzichte van de Stage als volgt willen omschrijven. Moderner, nog gemakkelijker in het gehoor liggend, maar ook op een bepaalde manier wat vluchtiger. Dus nee, deze Plural Evo haalt niet volledig de kwaliteiten met dat ultieme realisme van zijn even grote maar wel veel duurdere broer uit de Klassik serie. Maar de insteek en muzikale eigenschappen lijken er wel sterk op. Ook is het belangrijk om te weten dat helemaal niemand buiten een 1 op 1 vergelijk iets zal missen. Dit is ook gewoon echt enorm goed en binnen de prijsklasse zelfs behorend bij het beste wat je aan luidsprekers momenteel kunt aanschaffen! Daarbij zijn vormgeving en afwerking net zo fraai en de materiaalkeuze en moderne ‘gelikte’ uitstraling misschien zelfs nog wel op een bepaalde manier mooier!

Genieten met hoofdletter ‘G’

Waar ik de Stage zo goed in vond is het met de juiste versterkers volledig wegcijferen van de reproductieketen. Je hoort dus de muzikanten in de zaal en ruimte tijdens de opname en verder niets. Nou ja niets, het lijkt nog het meeste op de tastbaarheid, schoonheid, directheid en puurheid van een electrostaat! Maar… dan wel met alle voordelen van een top dynamisch systeem en niet meer de nadelen van zo’n lang uitgesponnen folie. Hierdoor kom je ook met de Plural Evo ongekend diep in de muziek. Je voelt echt de boodschap en diepere betekenis en dan aangevuld door de fysieke plezierfactor van een prachtig groot dynamisch conussysteem. Een extra bonus komt bovendien door het hoge rendement van 92 dB (de Zellaton Stage heeft ‘maar’ 88 dB). Hierdoor kan zelfs met een kleinere (maar stabiele) versterker worden volstaan, maar kunnen met wat meer vermogen ook met meer gemak grote dynamische contrasten worden weergegeven. Het is dit gemak met een puurheid die je vaker bij zeer goede 2-weg of 1-wegsystemen tegenkomt, die bij de Plural worden gecombineerd met het speelplezier van een grote meerweg. Wat we echter in het ‘geweld’ van dat mooie middengebied ook niet moeten vergeten is het schitterend natuurlijke laag! Want dit is werkelijk heel mooi gedoseerd en doet wederom aan het karakter van een top electrostaat of magnetostaat denken, maar dan aangevuld met bijna oneindige fysieke kracht en het ontbreken van compressie. Net een zwaargewicht bokser met de lichtvoetigheid en wendbaarheid van een ballerina. Wat bij de illusie – want daar spreken we bij reproductie toch over, ook niet mag ontbreken is afsluitend de ruimtepresentatie. Die is net als de rest van het systeem in dienst van de muziek en nooit of te nimmer overdreven of buitenproportioneel. Maar het is vooral een weergave die er bij een juiste opstelling en set samenstelling alles aan doet om de techniek volledig te kunnen vergeten.

Conclusie

Wat een prachtige en bijzondere luidsprekers zijn deze Zellaton Plural Evo geworden. Bijzonder compleet qua prestaties en met eigenschappen die in staat zijn om iedere luisteraar ongeacht(!) smaak op muzikaal sleeptouw te nemen. De hoofdeigenschappen zijn snelheid zoals een electrostaat/magnetostaat, dynamische directheid zoals een hoorn, laag zoals een transmissielijn, ademen zoals een open baffle en controle en definitie zoals een gesloten kast weergever dat zo goed kan. Kortom deze Plural is in alle opzichten een echte kameleon. Het is ook een echte technologische tour de force, waarbij door de enorme hoeveelheid kennis en ervaring bij de ontwerpers, een holistisch geheel zonder weerga is ontstaan. Dat het daarbij ook nog eens om de meest ‘betaalbare’ grote Zellaton van dit moment gaat maakt dit aanbod zeer begerenswaardig. Natuurlijk is er veel concurrentie in en rond deze prijsklasse, maar deze baanbrekende Duitsers hebben maar weinig te vrezen. Vooral bedoeld voor liefhebbers die houden van een volstrekt natuurlijke presentatie en zo min mogelijk aan de techniek zelf willen worden herinnerd. Grote klasse, een nieuwe legende in wording en absoluut een model en serie om voor de nabije toekomst in de gaten te houden.

Rhapsody, tel: 035-6284644, e-mail: info@rhapsody.nl, www.rhapsody.nl