Op vrijdag 15 maart is Music Emotion uitgenodigd om met niemand minder dan Mark Levinson en de nieuwe creaties van zijn bedrijf Daniel Hertz kennis te maken. Meer is dan ook niet nodig om me over te halen om op vrijdag 15 maart af naar AudioTempel in Zwolle af te reizen.
Bij aankomst gaat het om de introductie van de geïntegreerde Daniel Hertz Maria 800-versterker en de splinternieuwe, bijpassende Chiara-luidsprekers. Dit klinkt naar meer. Omdat ik wat aan de vroege kant bij AudioTempel aanwezig ben, heb ik de eer om met Mark Levinson te mogen spreken over zijn droom en de verwezenlijking ervan in zijn bedrijf Daniel Hertz. Deze analoge held zelf behoeft eigenlijk geen verdere introductie gezien hij voor velen onder ons bekend is als ontwikkelaar van hifi-versterkers onder de merknaam Mark Levinson begin jaren ’70. Magische versterkers die door velen nog steeds als de heilige graal in hifi-land worden gezien. Bovendien is Levinson bekend als geestelijk vader achter de legendarische merknaam Cello en een enkeling zal Levinson zelfs kennen als muzikant.
Ikzelf ken de naam, ik ken de historie. De Maria en Chiara van Daniel Hertz ken ik nog niet. Nadat ik Mark en zijn wederhelft de hand heb geschud, nemen we plaats in de luisterruimte waar Mark me vertelt hoe Daniel Hertz is ontstaan en welke relatie muziek heeft met de geestelijke en lichamelijke welgesteldheid van de luisteraar. Mark stelt me vervolgens de vraag wat ik zelf vind van digitale muziekoverdracht. Natuurlijk ben ik verbaasd over deze vraag en nog voordat ik zoiets als ‘goed’ kan antwoorden vervolgt hij het gesprek met de nadelen van digitale Pulse Code Modulation (PCM) waarop alle hedendaagse content is gebaseerd. Sinds de introductie van PCM (red. waarvan de theoretische methode zelfs teruggaat naar 1937 fwd.nl/audio/de-dat-recorder-schim-in-de-hifi-historie) zijn er velen die sinds de introductie van deze techniek onrust ervaren bij het luisteren naar digitaal gemasterd vinyl en op compact disk vastgelegde content.
Velen zijn dit zich niet bewust en ook Mark is er pas na vele jaren door een bevriende arts mee geconfronteerd. Wat blijkt het geval? De arts gebruikt al vele jaren een specifiek vinylalbum voor muziek tijdens zijn therapiesessies en op het moment dat hij deze moet vervangen door een nieuw exemplaar ervaren zijn patiënten plots luistermoeheid. Wat is er mis? Na enig onderzoek bemerkt de arts dat er eigenlijk niets is veranderd, behalve de investering in het nieuwe vinylalbum. Dit blijkt een heruitgave van het origineel en is nu opnieuw digitaal gemasterd. Blijkbaar reageren zijn patiënten hier in negatieve zin op. Vervolgens komt de arts in contact met Mark Levinson en vraagt hem of hij hem kan helpen een methode te ontwikkelen om de nadelen van deze digitaal gemasterde geluidsdrager op te lossen. Vervolgens heeft Levinson in samenwerking met de arts meetmethoden ontwikkeld om te achterhalen waarom de patiënten zo heftig op de digitale content reageren. Het blijkt dat de hersenen van de testgroep al na een paar minuten digitale PCM-content in de stress schieten. Bovendien is tijdens het testtraject aangetoond dat dit zelfs zover gaat dat de patiënten bij langere blootstelling aan dergelijke content lichamelijk klachten ontwikkelen.
Look & feel Daniel Hertz
Ik ben altijd geïnteresseerd in een stukje geschiedenis, maar ik ben bovenal nieuwsgierig naar de eindoplossing die Levinson vandaag aan ons presenteert. Wanneer ik me richt op de minimalistisch en hoogwaardig afgewerkte componenten en mijn complimenten geef, vertelt Mark me dat Daniel Hertz geen audiofabrikant is zoals er al zoveel zijn die weer een versterker en een set hifi-luidsprekers gebaseerd op technologie uit halverwege de vorige eeuw introduceren. Ik moet Daniel Hertz vooral zien als een technologiebedrijf dat zich richt op de ontwikkeling van revolutionaire en grensverleggende technologie. Disruptive Technology, zoals hij dit veelvuldig noemt. Met de recent door Daniel Hertz ontwikkelde C Wave-technologie (Continuous Wave) is hij in staat om de beste versterker te maken die hij kan met behulp van de middelen en technieken van nu. Volgens Levinson geen kostbare speeltjes voor de lucky few, maar relatief betaalbare oplossingen voor een bredere groep muziekliefhebbers.
Daniel Hertz hifi-componenten worden niet in massa geproduceerd, maar geheel met de hand vervaardigd in kleine series van zo’n twintig stuks. Het bedrijf zelf telt slechts zes man, inclusief partijen waar werk aan wordt uitbesteed telt de bezetting ongeveer zestien man. Bij een dergelijke bedrijfsomvang en productiecapaciteit voegen de ontwikkelingskosten een flinke schep toe aan de kostprijs. Dit vertaalt zich logischerwijze in de positionering in een hoger prijssegment. Hopelijk past ook de geluidsbeleving bij dit prijssegment. De vandaag gepresenteerde geïntegreerde Daniel Hertz Maria 800-versterker en Chiara boekenplankluidsprekers zijn vervaardigd van zwart plexiglas. Dit materiaal heeft een fraaie uitstraling, is krasbestendig en beschikt over uitstekende materiaaleigenschappen voor akoestisch inerte constructies, zoals een luidsprekerkast. Ik neem de tijd om de set in detail te bestuderen. Van de zelf ontwikkelde luidsprekerterminal tot de geheel met de hand vervaardigde bedieningsknoppen, alles ziet en voelt hoogwaardig en vooral exclusief. Het niveau van afwerking is absoluut van sublieme kwaliteit.
De tweeweg luidsprekers zijn voorzien van speciaal voor Daniel Hertz, geheel met de hand vervaardigde drivers. De grote, op de behuizing bevestigde tweeter is een doorontwikkelde variant van de populaire Air Motion Transformer die zich kenmerkt door een hoge weergavesnelheid. De Maria 800 die voor deze demonstratie is ingezet is het hoogst gepositioneerde versterkermodel en beschikt over twee gescheiden stereo eindtrappen waarmee de Chiara-luidsprekers in bi-amp configuratie worden aangestuurd. De Chiara’s zelf zijn niet voorzien van een scheidingsfilter, waarmee spoelen en condensatoren in de signaalweg ontbreken. Hiermee is de signaaloverdracht van versterker naar drivers optimaal. De versterker regelt dit intern met behulp van digital sound processing en op deze wijze kan de klank bovendien naar wens worden aangepast. De versterker maakt gebruik van klasse D-techniek die volgens het Pulse-width modulation-concept functioneert. Hierbij wordt er, net als bij een digitaal PCM-signaal, gebruik gemaakt van een samplingfrequentie die echter vele malen hoger ligt dan bij PCM-frequenties. Ook conventionele klasse D-techniek wordt niet door iedere muziekliefhebber als even ontspannen ervaren en volgens Levinson komt de C Wave-technologie hierbij optimaal tot zijn recht.
Luistersessie met de Maria 800 en de Chiara’s
Vervolgens zijn vrijwel alle genodigden gearriveerd en introduceert Levinson zijn nieuwe Daniel Hertz-creaties. Voordat we de luistersessie starten krijgen de genodigden een korte uitleg over het hoe en waarom en de werking van de C Wave-technologie. Hierna start Levinson vanaf zijn MacBook een stream die hij via een meterslange generieke USB-kabel naar de geïntegreerde DAC-sectie van de Maria stuurt. Met eveneens generiek ogende luidsprekerbekabeling stuurt de Maria beide Chiara’s aan. Tot zover, behalve de Daniel Hertz-componenten, niet heel veel fancy attributen. Warme, realistische klanken vullen vervolgens de ruimte. Ik bevind me in het begin van deze sessie precies in de sweet spot en beluister het eerste muziekstuk vol ongeloof. Het muzikale plaatje wordt als het ware van het canvas afgerukt en komt helemaal tot leven.
De focus en precisie waarmee elk element in de ruimte wordt neergezet is adembenemend goed. Wat me vooral opvalt is de rust, de oneindige geluidsdiepte waarmee dit systeem het muziekstuk overbrengt en het realisme waarmee zang en instrumenten worden neergezet. De meest minuscule details, echo’s van instrumenten én van de ruimte worden moeiteloos weergegeven waarmee ik het idee heb erbij te zijn. Levinson verwoordt dit zelf in een later stadium als het verschil tussen het bekijken van een filmfragment van een gebeurtenis en het zelf bij deze gebeurtenis aanwezig zijn. Dit heb ik bij high-end sets met prijskaartjes tot zo’n zes cijfers nog zelden meegemaakt. Na het eerste muziekstuk pauzeert hij de demonstratie kortstondig en vraagt de aanwezigen of ze een idee hebben over het bestandsformaat dat zojuist werd afgespeeld. Voorzichtig komen dealers en journalisten met antwoorden. Waar iedereen het vooral over eens is, is dat dit toch echt een high-res bestandsformaat moet zijn. Dan antwoordt Levinson dat dit een gewone iTunes-download in mp3-formaat betreft. Geloof me, dit zorgt zelfs bij de vakspecialisten in de ruimte voor enig tumult.
Vervolgens selecteert Levinson een volgende track. Naast audiogrootheid is hij zoals eerder aangegeven ook muzikant en beoefent hij al vele jaren de sitar. Hiervan is niet heel veel authentiek materiaal via de reguliere mediadragers of streamingdiensten beschikbaar. Waar wel veel beschikbaar is, is via YouTube. Hierom laat hij ons een stuk via deze populaire streamingdienst horen waarbij een muzikant de sitar bespeelt. Met de laptop als bewijsmateriaal prominent voor onze neus start hij de YouTube-stream. Als bij toverslag wordt een levensgrote, denkbeeldige sitar in de luisterruimte neergezet. Tot de kleinste details en subtiele ruimte-echo’s worden de luisterruimte in geprojecteerd. Wauw. Met een laptop, generieke bekabeling en dan ook nog eens gestreamd via de gecomprimeerde YouTube-stream. Dit is niets minder dan indrukwekkend.
Tenslotte speelt Mark een eigen studio-opname die hij decennia geleden met een reel-to-reel recorder heeft gemaakt met een bevriende drummer. De opname kenmerkt zich door een relatief hoge bandruis, niet vermoedend dat het volume zojuist een handjevol decibels kan zijn opgevoerd… Dan begint de drummer te spelen en dankzij de hoge snelheid en grote vermogensreserves wordt het slagwerk in al zijn geweld weergegeven. Het volume staat hoog, maar de Daniel Hertz-set geeft geen krimp. Dankzij de C Wave-technologie worden zelfs de kleinste details, authentieke klank van bekkens en de subtiele echo’s uit de ketels met een hoog realisme weergegeven. Dankzij de krachtige voeding en de efficiënte klasse D-versterkers levert de Maria 800 de dynamiek en snelheid om alle belangrijke transiënten zodanig weer te geven dat deze drumtrack levensecht klinkt. Wanneer ik de ogen sluit heb ik de indruk dat het slagwerk zich in de ruimte zelf bevindt. Jongens wat een klappen.
Daniel Hertz’ C Wave-magie
Klank is persoonlijk. De overige eigenschappen waarmee een realistisch geluidsbeeld wordt weergegeven zijn allesbepalend om als realistisch te worden aangemerkt. Maar wat doet C Wave dan precies om deze eigenschappen naar dit niveau te tillen? De geluidsbeleving is voor een groot deel terug te voeren naar de wijze waarop PCM-streams worden omgezet naar analoge geluidsgolven. Door de gebruikelijke manier van kwantificering, het gladtrekken van de digitale trapjes in het onbehandelde digitale geluidssignaal, ontstaat er altijd in meer of mindere mate kwantificeringsruis. Zelfs wanneer er high-res streams worden afgespeeld. De trapjes worden hiermee fijner, maar zijn niet afwezig. Deze kwantificeringsvervorming komt vooral tot uiting in digitale signalen die worden omgezet in een analoog signaal met een minimale amplitude. Denk aan microdetails en subtiele echo’s. Naarmate deze ‘ruis’ afneemt blijft er meer microdetail in het geluid behouden en zal het brein de weergave als meer authentiek betitelen.
Levinson maakt in de omzetting van het digitale signaal geen gebruik van de conventionele manier van kwantificering waarmee de ‘gaps’ tussen de samplepunten met een gemiddelde waarde worden ingevuld. Hij maakt gebruik van microseconden tellende echo’s van de oorspronkelijke sample (denk aan een Excel-staafgrafiek) waarbij de originele sample bij elke echo een klein stukje wordt opgerekt (of ingekrompen) om uiteindelijk tot een vloeiend, onafgebroken analoog signaal te komen. Dit uiteindelijke signaal benadert op deze manier het originele analoge signaal ten tijde van de opname. Om te verifiëren of de testpersonen met de C Wave bewerkte muziekstukken als minder stressvol ervaren, worden de proefpersonen aan blinde tests onderworpen waarbij analoge, digitale en met het C Wave-algoritme behandelende stukken worden afgespeeld. Hierbij reageren de breinen van de testkandidaten volgens de metingen zelfs meer ontspannen op de met C Wave bewerkte muziekstukken dan puur analoog bronmateriaal. Maar, zul je zeggen, dit kan een puur psychologisch effect betreffen waarbij er geen relatie is met de techniek. Ja, ware het niet dat Levinson zijn creaties van de geest heeft laten vastleggen in een octrooi. Deze worden bij het indienen geverifieerd op vernieuwende technologie en vereist bovendien onomstotelijke bewijzen dat de ingediende vinding doet wat het beschrijft. Dit octrooi is onlangs door het US Patent Office goedgekeurd in patent US11925433B2.
Oordeel
Na de demonstratie spreek ik een van de genodigde dealers die zijn verbazing over deze set uitspreekt. Hij lijdt namelijk, zoals veel muziekliefhebbers en muzikanten, aan tinnitus en zeker bij hogere volumes gaan zijn oren enorm fluiten. Oorzaken van tinnitus zijn vaak moeilijk aan te duiden. Het enige dat wel bekend is dat het niet in de oren, maar juist in de hersenen optreedt en stressgerelateerd kan zijn. Hij geeft aan er tijdens en na deze sessie voor het eerst geen last van te hebben. Ik wil er geen uitspraken over doen, maar C Wave lijkt ook hier een positieve invloed op te hebben. Alleen al hierom een interessante ontwikkeling voor diegenen die hier al jaren onder gebukt gaan.
Levinson komt op me over als een vriendelijk, beheerst en geduldig persoon, bevlogen door zijn passie voor muziek. Ten tijde van schrijven telt Levinson 77 levensjaren en hoeft hij het niet meer te doen voor het geld of om zichzelf te profileren. Levinson wil met dit nieuwe technologiebedrijf naar eigen zeggen vooral een radicale verandering in de hifi-wereld realiseren. Niet met de bouw van alweer een hoogwaardige versterker met halfgeleidercomponenten waarvan de technologie dateert uit de jaren ’50 van de vorige eeuw, maar met vernieuwende hifi-technologie waarmee de muziekformaten van vandaag de dag zo goed mogelijk worden weergegeven. Dat Daniel Hertz in zijn missie geslaagd is hebben we vandaag met een groepje experts kunnen ervaren. Wat Levinson in de luistersessie ook aan data richting de Maria stuurt, we ervaren allen unaniem een ongekend realistische muziekbeleving. In een tijdperk waarin we uitsluitend nog luisteren naar muziek dat op een of andere manier digitaal is bewerkt zie ik dit als een grensverleggende vinding.
Reacties (0)