Review: dCS Lina DAC X upsampling DAC / netwerk-muziekspeler met Lina Master Clock – Baby Varèse

Laat ik er geen doekjes om winden en meteen maar toegeven dat zodra ik te horen kreeg dat ik de nieuwe dCS Lina DAC X zou mogen gaan testen, ik bijna letterlijk een gat in de lucht sprong. Niet alleen is het alweer een poos geleden dat ik een dCS product in de luisterruimte te logeren had, maar ook behoort het innovatieve merk al jaren bij de echte voorhoede lopers in de sector. Zo’n compleet nieuwe ontwikkeling zoals deze bij de ultra high-end Varèse en nu ook bij de veel beter betaalbare Lina DAC’s is doorgevoerd, maakt bijzonder nieuwsgierig. Hoewel dCS nooit heeft beoogd om een betaalbaar merk te zijn – daarvoor zijn de gebruikte technologieën, materialen en bouwkwaliteit eenvoudigweg te kostbaar – is de Lina serie toch bijna een oase van nog enigszins betaalbare top high-end. Want hoe compact ook, het blijven echte dCS ontwerpen en dus ook voorzien van alle technologie zoals de befaamde ring-DAC die ook in de duurdere modellen zijn geïmplementeerd.

Onderscheidende print-layout opbouw

Wat beide Lina DAC’s onderscheid van de duurdere Bartók, Rossini en zelfs de voorgaande dCS state-of-the-art Vivaldi, is dat ze beiden net als de huidige topserie Varèse, over dezelfde soort unieke PCB (printplaten) opbouw beschikken. Het gaat hierbij om een slimme bouwmethode die zowel elektrisch als mechanisch een hele hoop voordelen biedt. Feitelijk gaat het om een samenspel van starre printplaatgedeeltes die zijn verbonden met flexibele printstroken die deze delen intern met elkaar verbindt. Alles zit zo op één doorlopende substraat, in plaats van losse printplaten met kabels, stekkers of lintkabels. Met andere woorden veel minder contactovergangen. Daarbij zijn al deze prints onder verschillende hoeken op de bodem en voor-, zij- en achterwanden bevestigd, wat samen met de flexibele delen de trillingen en interferentie tussen de secties sterk verminderd. Verder biedt deze opzet die specialistische en dus kostbare PCB-technieken vereist, kortere signaalwegen, minder kans op storingen, betere afscherming en aarding. Ook is er betere mechanische stabiliteit en meer consistente prestaties bij het produceren ervan. De Lina DAC, DAC X en de Varèse zijn op dit moment van schrijven nog de enige dCS producten die op deze wijze zijn opgebouwd. Voor het Varèse topmodel is dat ook logisch en iets wat je bij zo’n vaandeldrager verwacht. Maar voor de Lina prijsklasse is het een geweldige stap vooruit!

Lina DAC X

Waar de ‘normale’ Lina DAC nog 22 cm breed bij een hoogte van 12,2 cm en diepte 33,9 cm meet, bezit de grotere Lina DAC X zoals gezegd een dubbele breedte van 44 cm. De hoogte is verder gelijk, maar de diepte is met 35,6 cm wel iets dieper. Het gewicht stijgt van 7,4 kilo van de Lina DAC naar een gewichtige 14 kilo voor de DAC X. je hebt dus echt wat in handen. Hoewel ik graag verder met laatstgenoemde wil gaan, moet ik zeggen dat nu ook dCS in navolging van Apple, Siltech/Crystal Cable en bijvoorbeeld een merk als B&O, grote stappen heeft gezet in de presentatie van zijn producten middels de bijbehorende verpakking. Het ziet er allemaal prachtig doordacht en stijlvol uit en het toont goed aan met hoeveel trots, zorg en liefde deze onderneming zijn producten omgeeft. Dan het apparaat zelf dat zowel in zwart en als de zilverkleur van mijn testexemplaar verkrijgbaar is. Waar het in de plaats Swavesey gesitueerde Engelse merk zoals eigenlijk altijd meteen mee scoort, is de kwaliteit en degelijkheid van de behuizing. Het geheel is al zelfs bij deze ‘instapserie’ vervaardigd uit een blok aluminium waar vervolgens de uiteindelijke behuizingsdelen uit zijn gefreesd. In geval van de Lina DAC X zijn dat een afzonderlijke voorzijde, achterzijde en bodem. De boven- en zijpanalen zijn één geheel. Dan het apparaat zelf wat een bijzonder soort symbiose vormt tussen robuust en gracieus. Want enerzijds voelt alles extreem degelijk aan, waarbij vooral de volumeregelaar om de uitgangsspanning te regelen opvallend groot overkomt. Maar ook zorgen de rondingen van de sokkel (de Lina serie heeft geen zichtbare voetjes) en de opmerkelijk kleine display, dat het massieve apparaat toch sierlijk en ‘modern lichtvoetig’ blijft ogen. Wanneer ik beter kijk heeft dCS ervoor gekozen om het displayvenster van de meer compacte Lina componenten, één op één over te zetten naar de dubbel zo brede DAC X. Een gegeven wat de apparaten qua stijlbeeld wel een beetje aan de vroegere Meridian modellen uit de jaren tachtig en negentig doet denken. Wat ik mij nu wel afvraag, is hoe de DAC X er dan onderhuids uitziet ten opzichte van de normale Lina DAC en hoe de fabrikant de extra beschikbare ruimte heeft ingevuld?

Zeer complete mogelijkheden

Maar voordat ik dat verder uitzoek ga ik eerst aan de slag met de voor- en achterzijde van het apparaat en bekijk daarbij de mogelijkheden en connectiviteit. Hoewel het links op de voorzijde geplaatste kristal LED-display op zich veel informatie bevat, vind ik het voor een DAC/streamer uit deze prijsklasse wel een beetje karig. Het is monochroom en klein, kan geen album art weergeven en heeft ook geen aanraak functionaliteit. Wel zit de lay-out gelukkig logisch in elkaar, waarbij de functies niet middels knoppen of toetsen worden geactiveerd – want die heeft het apparaat op de grote draaiknop na niet – maar middels een viertal witte onder het display geplaatste LED’s. Hoewel het zich snel wijst, blijft de kans aanwezig dat je je daarin blijft vergissen omdat je neigt om op de pal daarboven geplaatste icoontjes te drukken. Maar daarmee hebben we wat mij betreft wel meteen de enige kleine misser van het concept gehad. Bovendien zal in de dagelijkse praktijk toch veel meer van de bijbehorende dCS Mosaic app en bijgeleverde solide aluminium afstandsbediening gebruik worden gemaakt. De Lina X heeft helaas geen

Inwendig

Om tenslotte nog terug te komen op de binnenzijde. Deze blijkt uit twee volledig gescheiden compartimenten te bestaan die ieder 22 cm breed zijn. Dat is inderdaad precies de breedte van de compacte Lina componenten. Daardoor zit in het linkerdeel (achter het display) dan ook eigenlijk precies dezelfde DAC en opbouw zoals die ook in de compacte Lina DAC is te vinden. Maar wel met één belangrijk verschil. Want terwijl het rechterdeel bij een vluchtige blik leeg lijkt, blijkt de voeding die bij de Lina DAC nog in het midden is gepositioneerd, bij de DAC X tegen de achterzijde van het op de volumeregeling na, lege compartiment te zijn bevestigd.

Ring DAC en prestaties

De Ring DAC die dCS al vanaf 1997 onverminderd in al hun DAC’s toepast, is één van de trotse kenmerken van het merk en is een volledige eigenontwikkeling. Hier dus geen OEM DAC-chip zoals je die in de meeste audioapparaten tegenkomt. In plaats daarvan heeft het merk een eigen, zelfgebouwde digitale-naar-analoog omzetter gebouwd die op heel precieze wijze met een variabel schakelsysteem werkt. U kunt dit als volgt zien:

• De muziek wordt eerst herberekend en opgesplitst in een serie hele kleine stapjes.
• In de Ring DAC schakelen vele kleine stroombronnen razendsnel aan en uit om deze stapjes om te zetten in een analoog signaal.
• Het systeem verdeelt de taak steeds anders, zodat fouten of afwijkingen zich niet ophopen op één plek. Normaal wordt dat ‘noise shaping’ genoemd maar dCS heeft dat ‘random mapping’ genoemd.

De Lina DAC X biedt verder DXD en DSD (en DSDx2) upsampling aan, waardoor de DAC PCM-formaten tot 384kHz/24-bit en DSD64/128 kan verwerken, zowel als native DSD of via DoP. Het apparaat kan ook lossless FLAC, AIFF, MQA en ongecomprimeerde WAV-bestanden afspelen.

Achterzijde

Wanneer ik mijn aandacht naar het enorm solide en dikke achterpaneel verplaats, zie ik links de euro netstekkerconnector met hoofdschakelaar en rechts de analoge RCA (single ended) en XLR (gebalanceerde) ingangen. Meteen rechts daarvan zijn de digitale ingangen te weten: 2x AES/EBU (XLR) die ook als DUAL AES voor hogere datasnelheden kunnen worden gebruikt, 1x S/PDIF BNC, 1x S/PDIF RCA, 1x Toslink, 1x USB-B en 1x USB-A voor opslagapparaten die dan middels de Mosaic app worden gebruikt. Ook het uitgangsniveau van de analoge uitgangen is in het menu instelbaar van 0,2 volt, 0,6 volt, 2 volt en 6 volt. Buiten de dubbele AES/EBU aansluitingen zijn ook de dubbele Word Clock ingangen niet vanzelfsprekend in deze prijsklasse. Doordat ik ook de Lina Master Clock voor deze test erbij heb gevraagd en deze eveneens over twee klok uitgangen beschikt. Is het in dit geval ook mogelijk om van dubbele sample rate kloksignalen gebruik te maken. Hoe zich dat allemaal uitwerkt kunt u in de nu volgende luisterbevindingen van deze test lezen.

Gebruikte componenten

Ten tijde van de DAC X staat er een hele reeks componenten in de luisterruimte speelklaar opgesteld. Deels van mijzelf en deels ook aanwezig vanwege andere testen. Zo zijn als luidsprekers de Audio Physic Midex, Kharma S7 Signature, Ilumnia Magister Nova en mijn eigen Master Contemporary C luidsprekers voorhanden. Versterkers zijn de Gryphon Diablo 333, de gloednieuwe Zanden 6000F en mijn eigen Zanden 6000. Als digitale bronnen dienen de Matrix Audio NT-1 en Grimm MU1. De dCS DAC X wordt tijdens deze test vergezeld door mijn eigen Mola Mola Tambaqui DAC. Kabels zijn een wisselende setting van Nirvana Audio (SX), AudioQuest (Fire en Dragon), Siltech (Golden Eagle Double Crown AES/EBU), Essential Audio Tools (Current Conductor), Kemp Elektroniks (Reference) en aanvullend met een complete reeks aan Zanden Audio kabels.

Luisteren

Het luisteren, ontdekken en inpassen van een nieuw component is altijd een leuke en intrigerende ontdekkingsreis. Het eerste wat ik daarbij altijd doe, is het aansluiten op het op dat moment aanwezige systeem en het vervolgens enkele dagen laten acclimatiseren. Daarna wordt dan gaandeweg met andere schakels gespeeld om te onderzoeken hoe het testapparaat hier mee omgaat. Zo ontstaat uiteindelijk een betrouwbaar beeld en afspiegeling van de uiteindelijke prestaties en eigenschappen. Als eerste stap sluit ik mijn Grimm MU1 met Siltech Golden Eagle II 110 ohm Double Crown AES/EBU kabel aan, waarbij ik ook kennis maak met de nieuwe Qobuz Connect functie die rechtstreeks vanuit de dCS zonder externe streamer kan worden gebruikt. De Lina Master Clock staat eveneens onder stroom maar sluit ik in deze voorlopige eerste fase nog niet aan. Wat ik hoor stemt mij meteen bijzonder tevreden. Het laag van deze DAC loopt namelijk diep door, is daarbij luchtig en ruimtelijk en heeft de typische soort drive en kracht die vooral top DAC’s bezitten. Het midden en hoog zijn eveneens vrij en luchtig en worden zowel vloeiend als opmerkelijk verfijnd voor het voetlicht gebracht. De presentatie is op muzikale wijze wat vloeiender en meer ontspannen dan ik mij van oudere dCS generaties en de Bartok zonder Apex upgrade kan herinneren. Een mooie start en dan is er nog helemaal niets geoptimaliseerd. Wanneer ik met andere kabels aan de gang ga om nog meer synergie te bewerkstelligen, laat de Lina DAC X dit weliswaar goed horen, maar dit is niet wat ik noem een ‘neurotische’ DAC. Je hoort de verschillen en het kan er ook zeker nog beter door worden, maar het blijft wel te allen tijde muziek en een coherent geheel. Ook de ondergrond waar de DAC op wordt geplaatst maakt verschil (een goed rack is voor high-end altijd een pré). Maar ook op een mindere ondergrond hoor je meteen dat hier een topproduct staat te spelen. Als volgende stap ga ik aan de slag met de vele filters en ervaar dat deze beter werken dan bij veel concurrenten. Hier is het daadwerkelijk een mooie tool om de weergave nog meer (subtiel) naar je hand en het systeem te kunnen zetten. Wanneer ik van streamer van de Grimm naar de Matrix Audio NT-1 wissel (waarmee ook USB, Toslink en coaxiaal tot de keuzemogelijkheden behoren), verschuift meteen ook het pallet aan eigenschappen mee. Waar de Grimm een groots 3D panorama met vloeiende en meer verzadigde klankkleuren neerzet, is de Matrix Audio meer puntig, minder verzadigd en wat nadrukkelijker qua presentatie. De Lina DAC X laat deze verschillen en ook de wijze waarop de verschillende verbindingen (en merken!) op het geluid uitwerken, haarfijn horen. Ook omdat deze DAC van zichzelf al heel goed in staat is om een vrij, groots en zeer natuurlijk gelaagd 3D beeld neer te zetten. Daarbij doet deze ruimtelijkheid nooit of te nimmer artificieel aan en varieert met de opname zoals het hoort.

Qobuz Connect

Roon heeft een bepaalde eigen invloed op de weergave en sommigen onder ons hebben daar moeite mee. Ja, ik neem dat ook waar maar wil daarbij wel opmerken dat ook alle andere programma’s en ‘bedieningsschillen’ ieder hun eigen invloed op het geluid hebben. Dus wat is dan echt neutraal of naturel? Maar iedereen is vrij om hier zijn eigen keuze in te maken en dCS houdt de weg dus volledig open om dat ook daadwerkelijk te doen. Erg interessant is wat het merk zelf doet in zijn Mosiac app en Qobuz Connect. Want dan hoor je de DAC zoals de ontwerpers hem het liefste horen presteren. Voor mijn beleving komt dat heel ontspannen en natuurlijk over, waarbij de balans meer op de Grimm lijkt dan op de meer ranke en ‘snelle’ Matrix Audio. Het oplossend vermogen is bovendien heel hoog, maar het treedt nooit op de voorgrond en is volledig in dienst van de muziek.

Luisteren met de Lina Master Clock

Hoewel de Lina DAC X ook zonder klok zeer goed presteert, is het bij dit apparaat dus ook mogelijk om van een losse klok gebruik te maken. Sterker nog gaat het Engelse merk hier nog verder in en dat is door zelfs dubbele klokingangen te bieden. dCS werkt namelijk sinds jaar en dag met een dubbele frequentie kloksysteem. De ene ingang biedt 44,1 kHz als basisfrequentie met alle veelvouden daarvan (zoals 88,2, 176,4 kHz enz.), terwijl de andere 48 kHz als basisfrequentie heeft en daar de veelvouden daarvan (zoals 96, 192 kHz enz.) kan weergeven. De Lina DAC X heeft dus twee afzonderlijke Word Clock-ingangen die automatisch en onhoorbaar omschakelen, zodat altijd de juiste clock voorhanden is voor beide families van sample rates. Hoewel de Lina X DAC het gehoormatig niet per se nodig heeft en op zichzelf ook al erg fraai speelt, verschuiven en verbeteren er bij gebruik van de klok best nog wel de nodige parameters. Zo wordt meteen het laag nog strakker en meer kernachtig. Wordt het stereobeeld dieper en beter gedefinieerd met nog meer focus en worden de muzikale zeggingskracht en realisme duidelijk nog een stuk beter. Nogmaals klinkt de DAC X zonder klok ook al prachtig en mis je niets. Maar hetgeen waaraan je denkt (als geoefende en verwende luisteraar) dat nog verder zou kunnen verbeteren, doet precies dit apparaat. De enige twee kanttekeningen die ik bij deze klok heb, is dat niet alleen bij de prijs van de DAC X nogmaals € 8.750,- moet worden opgeteld en hij daarmee de Bartok Apex overstijgt, maar ook de breedte van 44 cm nog verder wordt vergroot omdat er nog een kast van 22 naast komt te staan. Natuurlijk kunt u het apparaat op een andere plek in het rack plaatsen. Maar je merkt dat de klok in beginsel vooral voor de eveneens compacte Lina DAC is bedoeld.

Conclusie

Hoewel ik dCS’s topmodel Varèse tot op heden helaas nog niet heb gehoord, ben ik wel bekend met de modellen daaronder. Prachtige muzikale machines waar het Engelse merk nu opnieuw aan de onderkant van het gamma een ijzersterk aanbod voorhanden heeft. De Lina DAC X is bovendien maar € 1.000,- duurder dan de normale Lina DAC, maar biedt aanzienlijk meer waar voor het geld. Niet alleen door de nog beduidend toegenomen klankkwaliteit (vanwege de hogere mate aan afscherming en de verplaatste en daardoor minder interfererende voeding), maar ook door de beduidend grotere functionaliteit. Door de opmerkelijk ontspannen weergave in combinatie met een muzikale inslag zonder op verfijning in te leveren, is deze nieuwste dCS meer dan ooit in iedere kwalitatief hoogwaardige audioset naadloos in te passen. Voeg daar nog de dCS typische fraaie sonore autoriteit met natuurlijk aandoende tonale opbouw en de zeer appetijtelijke ambiance presentatie aan toe en deze DAC behoort bij de top in zijn prijsklasse. Met de Lina Master Clock stijgt het zelfs daar nog bovenuit waardoor de baby Varèse daadwerkelijk realiteit is geworden.

Tekst & fotografie: Werner Ero

Prijzen

dCS Lina DAC X Upsampling DAC / Network Streamer € 15.950,-
dCS Master Clock € 8.750,-
More Music, tel: 0346-211919, e-mail: info@moremusic.nl, www.moremusic.nl